Muomala
xarajatlari tushunchasi tovarlarni sotish jarayoni bilan bog‘liq bo‘lib, shu
tovarlarni ishlab chiqaruvchidan olib, iste’molchiga etkazilguncha ketadigan
91
sarflarga aytiladi.
Ular ikki guruhga bo‘linadi: qo‘shimcha muomala xarajatlari
va sof muomala xarajatlari.
Tovarlarni o‘rash, qadoqlash, saralash, transportga
ortish, tashish va saqlash xarajatlari qo‘shimcha muomala xarajatlari
hisoblanadi.
Muomala xarajatlarining bu turlari ishlab chiqarish xarajatlarining
davomi hisoblanib, tovar qiymatiga kiradi va uning qiymatini oshiradi. Xarajatlar
tovarlar sotilgandan keyin olingan pul tushumi summasidan qoplanadi.
1-chizma. Xarajatlarning namoyon bo‘lish sohasiga ko‘ra turkumlanishi.
Sof muomala xarajatlari sotuvchi maoshi, marketing (iste’molchilar
talabini o‘rganish), reklama va shu kabi xarajatlardan iborat bo‘ladi.
Sof
muomala xarajatlari tovar qiymatini oshirmaydi va ishlab chiqarish jarayonida
yaratilgan tovarni sotgandan keyin olingan foyda hisobidan qoplanadi.
Ishlab chiqarish xarajatlarining ikkinchi yo‘nalishdagi konsepsiyalari
marjinalistlar va neoklassiklar tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, ular bu boradagi
klassik nazariyalarni ham mu’lum darajada hisobga oladilar. Biroq, bu
konsepsiyalarning o‘ziga xos tomoni shundaki, ular ishlab chiqarish xarajatlarini
tushuntirishda resurslarning cheklanganligi va ulardan muqobil foydalanish
imkoniyatlaridan kelib chiqadilar.
Ma’lumki, muayyan bir resursni ishlab chiqarishning biron-bir yo‘nalishi
bo‘yicha sarflanishi endilikda bu resursdan boshqa yo‘nalishlarda foydalanish
imkoniyatini cheklab qo‘yadi. Shunga ko‘ra, tadbirkor (yoki resurs egasi) mazkur
resursni eng yuqori darajada naf keltiruvchi yo‘nalishga sarflashga harakat qiladi.
UMUMIY XARAJATLAR
Ishlab chiqarish xarajatlari
Muomala xarajatlari
Ish haqi
Xomashyo
xarajatlari
Yonilg’i va moylash
matеriallari xarajatlari
Amortizatsiya va h.k.
Qo’shimcha
muomala xarajatlari
Sof muomala
xarajatlari
|
