Maddany ň gurlu

ölçeg ýalňyşlygy
diýilýär. 
Ölçeg esbaplarynda onuň bahasy şkalanyň derejesinden uly bolmaýar. 
Predmetiň uzynlygy ölçeg esbabynyň şkalasyndaky ştrih bilen 
üstme-üst düşende-de barybir ýalňyşlyk bolýar. Bu adamyň gözüniň 
mümkinçilikleri çäklendirilenligi bilen baglanyşyklydyr. Şoňa görä-de 
ölçeg ýalňyşlygy
ölçeg esbabynyň şkalasynyň
derejesiniň ýarysyna deň 
diýlip kabul edilen.
Köplenç uzynlygy çyzgyjyň ölçeg çäginden uly bolan ýagdaýlar 
duşýar. Meselem, stol uzynlygyny ölçemek gerek bolanda, başga uzyn 
çyzgyç bolmasa, kelte çyzgyjy yzygider birnäçe gezek stola goýup 
onuň uzynlygy ölçelýär. Munda, her gezek ölçeg döwründe ýalňyşlyk 
ýygylyp barylýar.
Şoňa görä, ölçeg ýalňyşlygyny kemeltmek üçin ölçemek birnäçe 
gezek geçirilýär. Munuň üçin hatda birnäçe hili esbapdan hem 
peýdalanýarlar. Netijede, fiziki ululyga degişli bir-birinden tapawutlanýan 
birnäçe bahalara eýe bolýarys. Onda ölçelýän ululyk nämä deň?
Muny kesgitlemek üçin, 
ortaça baha
diýlip atlandyrylýan 
san hasaplap tapylýar. Munuň üçin ölçelen ähli bahalar 
goşulýar we ölçegler sanyna bölünýär. Meselem, iki gezek 
ölçeg alnyp barylan bolsa,

---

16
ortaça baha
= 
1-nji ölçelen baha + 2-nji ölçelen baha
2
Fiziki ululyk näçe köp gezek ölçelip, onuň ortaça bahasy tapylsa, 
ululyk şonça takyk çykýar.
Käbir ölçeg esbaplaryna onuň ölçeg ýalňyşlygy göterimlerde-de 
ýazyp goýulýar. Meselem, ± 5 diýen ýazgy esbabyň görkezişiniň hakyky 
ululykdan + 5 ýa-da – 5 göterime tapa wutlanýandygyny görkezýär.
Ululyklar ölçeg ýalňyşlygyny hasaba almak bilen aşakdaky ýaly 
ýazylýar:
 
A = a ± ∆a, 
bu ýerde 
A
– ölçelýän ululyk, 
a
– ölçeg netijesi, 
∆a
 
– ölçeg ýalňyşlygy 
(∆ – grekçe «delta» harpy).
1. Ölçeg esbaplarynyň ölçeg çägi diýende nämäni düşü nýäris?
2. Ölçeg ýalňyşlygy nähili anyklanýar?
3. Näme sebäpden ölçegler gaýtadan geçirilýär?
4. 2-nji suratda getirilen esbaplaryň ölçeg takyklygyny we 
çägini aýdyň.