To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

J
;
129
t

---

ustiga qo‘yish va tagidan gaz gorelkasi yoki spirtli lampa bilan qizdirish 
kerak. Stakandagi suvning harorati minutiga 5°S tezlikda ko‘tarilishi 
lozim. Bitum issiqdan erib, yuzidagi po‘lat sharcha bilan birga halqaning 
teshigidan o ‘tib ketadi.
Erib yumshagan bitum sharcha og‘irligi ta’sirida halqadan o ‘tib, 
asbobning pastki plastinkasi (diski) ga tegadi, shu paytdagi harorat (9.3,9.4- 
rasm) bitumning erib yumshash harorati hisoblanadi. «Halqa va shar» 
usulida bitumning erib yumshash harorati 70°S bo‘lsa, buni qisqachagina, 
«70°H va S» shaklida yozish mumkin. Harorat 80°S dan oshib ketganda 
asbob stakaniga suv o'rniga glitserin to‘ldiriladi; sinash oldidan bitum 
namunasini 32°S muhitda 15 daqiqa saqlash kerak.
Sinov ikki marta o ‘tkaziladi va bitumning yumshash harorati sinov 
natijalarining o ‘rtacha arifmetik qiymati sifatida hisoblanadi.
Bitum yuzida ko‘k alanga paydo boMishi chaqnash yuz berganligini 
bildiradi, ayni shu paytdagi harorat chaqnash harorati hisoblanadi.
9.1-jadval
N eft bitum larining fizik-mexanik xossalari
Bitumning
markasi
25°S da ig- 
naning botish 
chuqurligi, 
0,1 mm
25°S 
da bitumning 
cho‘ziluvchanlik 
darajasi, kamida sm
Yumshash 
harorati, 
kamida °S
Chaqnash 
harorati, 
kamida °S
Qurilishda ishlatiladigan bitumlar
БН-50/50
41-60
40
50
220
БН-70/30
21-40
3
70
230
БН-90/10
5-20
I
90
240
Tom yopishda ishlatiladigan bitumlar
БНК-45/180
140-220
Me’yorlanmaydi
40-50
240
БНК-90/40
35-45
~чч~
85-95
240
БНК-90/30
25-35
85-95
L 
240
Yo‘I qurilishida ishlatiladigan bitumlar
БНД-200/300
201-300
-
35
200
БНД-130/200
131-200
65
39
220
Б Н Д -90/130
91-130
60
43
220
БНД -60/90
61-90
50
47
220
БНД -40/60
40-60
40
51
220
130

---

Bitum sinaladigan joy ortiqcha yorug‘ bo‘lmasligi va bu yerda shamol 
esib turishiga, hatto havoning harakatga kelishiga ham yo‘l qo‘ymaslik 
lozim, aks holda chaqnash yuz bergan paytni payqab boMmaydi. Chaqnash 
harorati ikki martp aniqlanishi kerak, shu natijalaming o ‘rtacha arifmetik 
qiymati eng so'ng^i natija sifatida qabul qilinadi.
Yo‘l qurilishicJS; binokorlikda va tom yopish vaqtida ishlatiladigan 
bitum larni laboratoriyalarda sinashda 9.1-jadvaldagi m a’lumotdan 
foydalanish tavsiya etiladi.
Neft bitumlari yog‘och bochkalarda, bidonlarda, faner yoki metall- 
faner barabanlarda, qog‘oz qoplarda tashiladi. Katta miqdordagi bitumlar 
isitish qurilmalari bilan jihozlangan tem ir yo ‘l sisternalarida yoki 
platformalarda tashiladi. Bitumlar maxsus yopiq omborxonalarda yoki 
quyosh nuri va yog‘in-sochindan himoyalangan bostirmalarda saqlanadi. 
Qurilish bitumlari asfalt qorishmalar va betonlar, mastikalar, emulsiyalar 
va boshqa kompozitsion materiallar tayyorlashda ishlatiladi. Tombop 
bitumlar tom gidroizolyatsiyasi va tombop o ‘rama materiallar olishda 
asos (karton, asbest karton) yumshoq bitumlarga shimdiriladi, qattiq 
bitumlar esa yuzasiga sepiladi. Yo‘l bitumlari, asosan, avtomobil yo‘llari 
va aerodrom qoplamalari qurilishida ishlatiladi.