Ma’lumotlar bazasi

T i z i l m a l a sh t i r i sh
– bu ma’lumotlarni tasvirlash usullari haqidagi kelishuvni 
kiritishdir. Agar ma’lumotlarni tasvirlash usuli haqida kelishuv bo‘lmasa, u holda 
ular tizilmalashtirilmagan deyiladi. Tizilmalashtirilmagan ma’lumotlarga misol 
sifatida matn fayliga yozilgan ma’lumotlarni ko‘rsatish mumkin. Ma’lumotlar 
bazasidan foydalanuvchilar turli amaliy dasturlar, dasturiy vositalari, predmet 
sohasidagi 
mutaxassislar 
bo‘lishi 
mumkin.
Ma’lumotlar bazasining zamonaviy texnologiyasida ma’lumotlar bazasini yaratish, 
uni dolzarb holatda yuritishni va foydalanuvchilarga undan axborot olishini 
ta’minlovchi maxsus dasturiy vosita, ya’ni ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi 
yordami bilan markazlashtirilgan holda amalga oshirishni nazarda tutadi. 
Ma’lumotlar bazasi – EHM xotirasiga yozilgan ma’lum bir strukturaga ega, o‘zaro 
bog‘langan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo‘lib, u biror bir ob’ektning 
xususiyatini, holatini yoki ob’ektlar o‘rtasidagi munosabatni ma’lum ma’noda 
ifodalaydi. MB foydalanuvchiga strukturalashtirilgan ma’lumotlarni saqlash va 
ishlatishda optimal qulaylikni yaratib beradi. Ma’lumki ma’lumotlarni kiritish va 
ularni qayta ishlash jarayoni katta hajmdagi ish bo‘lib ko‘p mehnat va vaqt talab 
qiladi. MB bilan ishlashda undagi ma’lumotlarning aniq bir strukturagi ega bo‘lishi, 
birinchidan foydalanuvchiga ma’lumotlarni kiritish va qayta ishlash jarayonida 
undagi ma’lumotlarni tartiblashtirish, ikkinchidan kerakli ma’lumotlarni izlash va 
tez ajratib olish kabi qulayliklarni tug‘diradi. MB tushunchasi fanga kirib kelgunga 
qadar, ma’lumotlardan turli ko‘rinishlarda foydalanish juda qiyin edi. Bugungi 

---

kunda turli ko‘rinishdagi ma’lumotlardan zamonaviy kompьyuterlarda birgalikda 
foydalanish va ularni qayta ishlash masalasi hal qilindi. Kompьyuterlarda 
saqlanadigan MB maxsus formatga ega bo‘lgan muayyan tuzilmali fayl bo‘lib, 
undagi ma’lumotlar o‘zarobog‘langan va tartiblangandir. Demak, ma’lumotlar 
bazasi deganda ma’lum bir strukturada saqlanadigan ma’lumotlar to‘plami 
tushuniladi. Boshqacha qilib aytganda MB - bu ma’lum berilgan aniq bir strukturaga 
ega bo‘lgan ma’lumotlarni o‘z ichiga oluvchi maxsus formatga ega bo‘lgan fayldir. 
Ma’lumotlarni strukturalashtirish - bu shunchaki ma’lumotlarni tasvirlashda 
qandaydir moslikni kiritish usulidir. Odatda MB ma’lum bir ob’ekt sohasini 
ifodalaydi va uning ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi, ularni saqlaydi va 
foydalanuvchiga ma’lumotlarni qayta ishlashda undan foydalanish imkonini yaratib 
beradi.