T (act) Layih
Yüklə 470,64 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Üçüncü, yerli təsərrüfatların daxili bazara çıxardığı məhsulun həcmi böyük olmadığından balıq və balıq məhsullarının idxalı yerli istehsalı üstələyir. Xarici okean, dəniz məhsullarının yerli məhsulu daxili bazardan sıxışdırması tendensiyası davam edir.
daxili bazardan xarici məhsulları demək olar ki, çıxarıb. Ancaq burada da çox baha olması səbəbindən laboratoriya avadanlıqlarının yoxluğu ilə yanaşı, keyfiyyətli yem idxalı problemi var. Bu da belə müəssisələrə istehsal gücünü artırmağa və xarici bazarlara məhsul ixrac etməyə imkan vermir. Daxili bazarda yerli balıq məhsullarının satış qiyməti 6 manat (karp, sazan) və 11 manatdır (çay foreli). Bu halda satış xərclərini də nəzər almaqla məhsulun maya dəyəri 4-4.5 (karp) manat və 8-8.5 manat (forel) təşkil edir. Bütün vacib inqridientləri, lazımi proteini özündə cəmləşdirən hazır yemin 1 kiloqramı karp üçün 0.40 manat, qızıl balıq üçün isə 1.20-1.40 manatdır. Sorgular göstərdi ki, hazır yem idxalı üçün icazənin alınması sahəsindəki mövcud inzibati baryerlər balıq təsərrüfatlarını ayrı-ayrı bitki mənşəli komponentlərdən istifadəyə məcbur edir. Bu cür yemin 1 kq-nın qiyməti təxminən 0.25 manatdır. Təcrübə göstərir ki, 3-3.5 kq hazır yem karp balığının çəkisinin 1 kq artmasına imkan verir, bitki mənşəli komponentlərlə qidalandırılan balığın çəkisinin 1 kq-a çatdırılmasına isə 6 kq yem lazımdır. Forel balığının çəkisini 1 kq-a çatdırmaq üçün 1-1.5 kq hazır yem tələb olunur. Beləliklə, bitki mənşəli yemin qiyməti aşağı olsa da, çox istifadə olunduğundan böyük xərc tələb edir. Bitki mənşəli yemin hazır yemdən fərqli olaraq, əlavə - üyütmə, yüklənmə-boşaldılma xərcləri də mövcuddur. Hazır yem əvəzinə balıqların bitki mənşəli yemlərlə qidalandırılmasının riskləri: 1.
Dünya bazarında dənli bitkilərin qiyməti dəyişir. Son vaxtlar iqlim dəyişiklikləri nəticəsində qiymətlərin artım tendensiyası müşahidə olunur; 2.
əkirlər. Belə əkinlərin məhsuldarlığı aşağı olur. Beləliklə, əkin torpaqlarından qeyri-səmərəli istifadə olunur; 3.
4.
Balıq ətinin keyfiyyəti aşağıdır. Onun tərkibində insan orqanizmi üçün faydalı olan elementlərin payı azdır. Bu da balıqların qidalandırıldığı yemlərin tərkibində vitaminlərin, proteinlərin aşağı 29
səviyyədə olması ilə bağlıdır. Bütün bunlar balığın maya dəyərinin yüksək, keyfiyyətinin aşağı olmasını şərtləndirir ki, bu da xarici məhsullarla müqayisədə rəqabət qabiliyyətinin aşağı olmasına şərait yaradır. 1 kq-lıq forel balığının yetişdirilməsinə yem və yem idxalı ilə bağlı çəkilən xərclər aşağıdakı düstur vasitəsilə müəyyən olunur: M = (C + İ + T) x K
C – Hazır yemin qiyməti İ – idxal prosesinə çəkilən xərc (o cümlədən, qeyri-rəsmi ödənişlər) T – daşınma və yükləmə-boşaltma xərcləri K – düzəliş əmsalı 1.5-ə bərabərdir
Nəzərə alsaq ki, forel balığının ümumi maya dəyəri orta hesabla 8.25 manatdırsa, onda yem və yemin idxalı ilə əlaqədar xərclər maya dəyərinin 57%-ni təşkil edir. 1 kq-lıq forel balığının yetişdirilməsinə yem və yem idxalı ilə bağlı çəkilən xərclərdə yemin qyməti 44.6%, idxal prosesisinə çəkilən xərc 42.7%, daşınma xərcləri 12.7% təşkil edir.
Diaqram 2. Yemlə əlaqədar xərclərin dəyərində yemlə əlaqədar xəırclərin payı strukturu
30
7. Toplanmış informasiya bazası əsasında xərclərin hesablanması və qiymətləndirmə Hesablamaların nəticələrinin emalı Sorğular nəticəsində toplanmış informasiya və statistika bazasında metodogiyaya uyğun olaraq (C (İnzibati xərclər) = (H x S) + (A + E)) hər bir mərhələ üzrə xərc hesablamaları aparılıb. Nəticələrlə Əlavə 10.1, 10.2, 10. 3, 10.4, 10. 5, 10.6 və 10.7-də tanış olmaq mümkündür. Nəticələrin emalından sonra faktiki idxal prosedurları üzrə xərclər müəyyənləşdirildi və müqayisə imkanı yaratmaq üçün vaxt itkiləri pul formasına salındı. Qeyd edək ki, rəsmi statistikanın məlumatlarına görə, kənd təsərrüfatı, meşəçilik və balıqçılıq sənayesində 2010-cu ilin orta aylıq əmək haqqı göstəricisi 160 manat olub. Ancaq sorğular zamanı müəyyən olundu ki, quşçuluq və balıqçılıq sənayesində orta aylıq əmək haqqı orta hesabla 260 manatdır. Məhz bu faktiki göstərici əsasında bir saata düşən əməkhaqqı tapılaraq vaxt itkisi manatla ifadədə pul itkisinə çevrilib. Müəssisə səviyyəsində faktiki idxal xərclərinin nəticələri aşağıdaki cədvəldə əks olunub:
7.
Bütün prosedurlar üzrə cəmi xərclər (rəsmi və qeyri-rəsmi), 13 492 31
manat
Beləliklə, idxal prosesinin bütün mərhələlər üzrə faktiki xərcləri aşağıdakı düsturla hesablanır: TC (real) = (a+b) + c + (d+e) + (f+g) a – idxal karantin icazəsi ödənişləri (rəsmi); b - idxal karantin icazəsi ödənişləri (qeyri-rəsmi); c – bank xərcləri (rəsmi); d – baytarlıq icazəsi (rəsmi); e - baytarlıq icazəsi (qeyri-rəsmi); f- gömrük xərcləri (rəsmi); g – gömrük xərcləri (qeyri-rəsmi). TC (real) = (3+50) + 320 + (70+200) + (5760+7000) = 13492 manat Beləliklə, 10 ton balıq yeminin idxal prosesi faktiki 13492 manata başa gəlir. Burada, malın dəyəri və daşınma xərcləri nəzərə alınmayıb. Qanunvericiliyə uyğun müəyyənləşdirilən xərclər (vaxt, pul) Cədvəl 2-də verilib. Məqsəd faktiki və rəsmi (qanunvericlikdə nəzərdə tutulan) xərcləri hesablamaqla kənarlaşmaları aşkara çıxarmaqdır.
32
5. Rəsmi rüsum və xərclər, manat 3 320 1600 5760 7683 7683 7. Rəsmi vaxt, saat 120 720
İdxal prosesinə qanunvericiliyə uyğun olaraq çəkilən xərclərin hesablanması isə aşağıdakı düsturla həyata keçirilir: TC (law) = (a+b) + c + (d+e) + (f+g) a – idxal karantin icazəsinin alınmasına şirkətin xərcləri; b - idxal karantin icazəsinin rüsumu; c – bank xidməti xərcləri; d – baytarlıq icazəsinin alınmasına şirkətin xərcləri; e - baytarlıq icazəsi rüsumu və xidmət haqqı; f- gömrük əməliyyatlarına şirkətin xərcləri; g – gömrük vergi, rüsum, yığımları.
Beləliklə, 10 ton balıq yeminin idxal prosesi qanunvericlik çərçivəsində 7775.6 manata başa gəlməlidir. Burada, malın dəyəri və daşınma xərcləri nəzərə alınmayıb. Cədvəl 3-də isə müqayisə etmək məqsədilə hər iki hesablamanın əsas göstəriciləri qruplaşdırılıb. Cədvəl 3. İdxal xərcləri (faktiki və rəsmi) Göstəricilər Faktiki Qanunvericiliyə uyğun 1 Şirkətin idxal prosedurlarına sərf etdiyi vaxt, saat 59 82 2 Vaxt sərfinin manatla ifadəsi 89 123.8 3 Rəsmi ödənişlər, manat 6153 7683 4 Şirkətin və dövlət qurumlarının idxal prosedurlarına birgə sərf etdiyi vaxt, saat 59 + 13 = 72 82+720 +120 = 922 33
5 Qeyri-rəsmi ödənişlər, manat 7250
Cədvəldən də göründüyü kimi idxal prosessinin əksər mərhələlərində qanunvericlikdə nəzərdə tutulan xərclər faktiki xərcləri üstələyir. Tədqiqat qrupu idxal prosedurları nöqteyi-nəzərindən idxal zəncirinin hansı mərhələlərində artıq xərclər yarandığını müəyyənləşdirib və onların səbəblərini araşdırıb. Sahibkar üçün birinci çox əhəmiyyətli göstərici idxal proseduruna sərf edilən vaxtdır. Əldə olunan hesablamalar əsasında idxal prosesinə faktiki sərf olunan və qanunvericlikdə nəzərdə tutulan vaxtlar əsasında diaqram qurulub.
İdxal prosesinə qanunvericlikdə nəzərdə tutulan şəkildə sərf olunan vaxt itkisi faktiki vaxt itkisindən çoxdur. Əgər şirkətlərin cəmi faktiki vaxt sərfi 82 saatdırsa (10.25 gün), dövlət qurumlarının qanunvericiliyə uyğun vaxt sərfi 840 saatdır (105 gün). Beləliklə, qanun çərçivəsində bütün idxal prosesinə sərf olunan vaxt 922 saat (115 gün) təşkil edir. Ümumi sərf olunan vaxtın 9%-i sirkətlərin, 91%- i isə dövlət qurumlarının payına düşür. Diaqramdan göründüyü kimi buna səbəb baytarlıq icazəsinin alınması mərhələsində daha çox vaxt (90 gün) sərf edilməsidir. 34
Sahibkar üçün ikinci ən vacib göstərici xərcdir. Xərclərə gələrkən isə müəyyən olunub ki rəsmi ödəmələr və rüsumlar, hətta şirkətlərin digər prosedurlarla əlaqəli qanunla nəzərdə tutulan və faktiki xərcləri fərqlənir. Xərclər diaqramı bu fərqləri müşahidə etməyə şərait yaradır.
Diaqram 4. İdxal prosesinə sərf olunan xərclər, manatla (faktiki xərclər qırmızı, qanunvericlikdə nəzrdə tutulan xərclər yaşılla işarələnib) Diaqramdan görünür ki, bank prosedurları istisna olmaqla digər idxal mərhələlərində faktiki xərclər qanunvericlikdə nəzərdə tutulan rəsmi xərclərdən çoxdur. Bu, baytarlıq və idxal karantin icazəsi mərhələlərində o qədər də nəzərəçarpan olmasa da, sorğu iştirakçılarının fikrincə, gömrük prosedurları mərhələsində qeyri-rəsmi ödənişlər sayəsində xeyli fərqlənir. Qanun çərçivəsində şirkətlərin idxal prosesinə sərf etdiyi vaxt pul ifadəsində 74.22 qəpik təşkil edir. Rəsmi ödənişlər (rüsumlar, vergilər, xidmət haqqi və sair) 7683 manatdır. Beləliklə, qanun çərçivəsində cəmi xərclər 7757.22 manat təşkil edir. Vaxtın pulla ifadəsi ümumi xərclərdə 1%, rəsmi ödənişlər isə 99%-dir. Eyni zamanda, qeyd etmək lazımdır ki, şirkətlərin faktiki xərcləri qanun çərçivəsindəkindən fərlənir, 13462 manat təkil edir. O cümlədən, bunun 7220 manatı (53%) qeyri-rəsmi ödənişlərdir. 8. Tapıntılar Tədqiqat nəticəsində aşkara çıxarılıb ki, yem və yem əlavələrinin idxalı prosesində vaxt itkiləri, eynilə rəsmi ödənişlər baxımından ən mürəkkəb mərhələ idxal üçün baytarlıq icazəsinin alınmasıdır. İdxal baytarlıq icazəsinin verilməsini tənzimləyən qaydalarda idxalçılara münasibətdə tələblərin sərtliyi, təqdim olunası sənədlərin çoxluğu, icazə üçün müddətin həddən artıq uzunluğu, rüsumun məbləğinin
35
yüksəkliyi yem və yem əlavələrinin idxalı prosesinə böyük inzibati maneə yaradır. Beləliklə, tədqiqat nəticəsində aşkar olunub ki:
İdxal icazə proseduru nəzərdə tutulan Qaydaların “Ümumi anlayışlar” bölməsində yem və yem əlavələri “Baytarlıq preparatı” anlayişına daxil edilib;
İdxalçılar idxal icazəsi almaq üçün yüksək xidmət haqqı ödəməyə məcburdurlar;
İdxal icazəsinin vaxtı qanunvericlikdə uzun, tələbləri qeyri-real olduğundan potensial idxalçılar hazır yem idxalından imtina edirlər;
hallarda isə mümkün deyil;
İdxal icazəsi vaxtının süni şəkildə uzadılması, tələb olunan sənədlərin qanunvericlikdə konkret əks etdirilməməsi kimi inzibati baryerlər idxalçıları bəzən qeyri-rəsmi ödənişlər etmək məcburiyyətində qoyur.
Sahibkarlar qanunvericilikdəki informasiya öhdəlikləri barəsində az məlumatlıdırlar.
Dövlət Baytarlıq Preparatlarına Elmi Nəzarət İnstitutunun texniki bazası və mütəxəssis potensialı sınaq və testləri günün tələblərinə uyğun aparmağa imkan vermir;
prosedurlara sərf olunan vaxt beynəlxalq təcrübəyə yaxındır;
Bank əməliyyatları qısa müddətdə, inzibati baryersiz həyata keçirilir. Eyni zamanda, daşınma şərtləri ilə pul köçürmə formaları arasında uyğunsuzluq müşahidə olunur. Banklar hesab edirlər ki, bu məsələyə nəzarət etməyə məsul deyillər.
Təkliflər və onların təsirlərinin qiymətləndirilməsi
Təkliflər Məzmun Təsirlər 36
1. NK-nın 16 aprel 2007-ci il tarixli, 66 saylı qərarında “Əsas anlayışlar” adlı 2-ci bölməsinin 2.1-ci maddəsindən “yem və yem əlavələri “ sözləri çıxarılsın.
Aşkar olunmuş tapıntıları əsas götürərək tədqiqat qrupu idxal baytarlıq icazəsinin verilməsini beynəlxalq təcrübəyə uyğun olaraq sadələşdirilməsini təklif edir. Bunun üçün qanunvericlik sənədlərinə bir şox əlavə və dəyişikliklərin aparılması zəruridir. Nəzərə alsaq ki, “Baytarlıq haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa əlavə və dəyişikliklərin edilməsi proseduru daha mürəkkəbdir və bu sənəd bütün digər qanunlar kimi çərçivə xarakteri daşıyır, onda bu qanuna dəyişikliklər edilməsinə zərurət yoxdur. a.Bu, avtomatik olaraq, yemlərin dərman preparatı kimi qeydiyyata alınması və test üçün nümunənin gətirilməsi prosedurlarının qüvvədən düşməsi deməkdir;
də bir orqanın (Baytarıq Xidmətinin) əlində cəmləşir.
Yem və yem əlavələrinin mövcud mürəkkəb qeydiyyatı sistemi əvəzinə beynəlxalq təcrübəyə uyğun olaraq sadə formaya - sertifikatlaşmış yem istehsalçılarının siyahısının tərtib və təsdiqi formasına keçilməsi.
Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, ölkəyə idxalına icazə verilən yem və yem əlavələrinin siyahısının (qeydiyyatının) aparılnması məsuliyyəti idxalçının üzərində olmalı deyil. Bu, müvafiq dövlət qurumunun - baytarlıq orqanının işidir. Bu məsələdə İnstitut Xidmətə lazımi yardım göstərə bilər.
Həmin siyahıya Beynəlxalq Epizootik Büronun məlumatlarına uyğun olaraq ildə bir neçə dəfə baxıla, ölkədəki epizootik vəziyyət nəzərə alınmaqla hansısa yem istehsalçısı qeydiyyatdan çıxarıla, və yaxud əlavə edilə bilər. (Bax: Beynəlxalq təcrübə 2) a.İdxalçını idxaldan çəkindirən böyük vaxt itkisi minimuma enir. İdxal icazəsinin alınmasına sərf olunan vaxt 90 gündən 2-3 günə düşür, ümumi idxal prosesinə sərf edilən vaxt isə 118 gündən 12 günə enir. Nəticədə bütün idxal prosesinə sərf olunan vaxt 89.9% azalır.
əlavə sənədlərin (200-300 səhifə) əldə edilməsinə ehtiyac qalmır;
azərbaycan dilinə tərcüməsinə və notarial təsdiqinə xərclənən təxminən 600 manatlıq vəsaitə qənaət edilir. Bu da qanunvericilikdə nəzərdə tutulan xərclərin 7% azalması deməkdir.
Elmi Nəzarət İnstitutu yem və yem əlavələrinin idxalı prosesində Baytarlıq Xidmətinə yardımçı təşkilat kimi (yem və yem əlavələrini istehsal edən ölkə və müəssisələrin siyahısının tərtibində, beynəlxalq sertifikatlaşmış laboratoriyalarla
37
əməkdaşlığın edilməsində və s.) fəaliyyət göstərir.
İdxalçı saytda qeydiyyatda olan hansısa yemi gətirmək üçün zavodla müqavilə bağlaya bilər, yem Azərbaycanın gömrük zonasına daxil olanda məlum olar ki, Dövlət Baytarlıq Xidməti Beynəlxalq Epizootik Büronun məlumatına əsasən həmin ölkədən yemin gətirilməsini qadağan edib. Bu cür hallardan qaçmaq üçün yaxşı olardı ki, idxalçı siyahıda olan müəssisədən yemin gətirilməsi üçün ərizə ilə Baytarlıq Xidmətinə müraciət edərək icazə alsın və icazə 1 ay müddətində qüvvədə olsun. Yüklə 470,64 Kb. Dostları ilə paylaş:
|