T (act) Layih
Yüklə 470,64 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1
Az ə rbaycanda R ə qab
ə tlilik
v ə Ticar ə t (ACT) Layih ə si
İdxal prosedurları zamanı xə rcin mü
yy ə n edilm ə si, bu sah ə d
işin
t ə kmill əşdirilmə si v
ə
yeni potensialın yaradılması. (Balıq və
quş yeminin idxalı misalında)
İ yul 2011-ci il
Bu sənəd ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyində baxılmaq üçün İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzi tərəfindən hazırlanıb.
2
ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi üçün hazırlanıb, USAID Contract Number AID -EEM-I-00-07- 00003-00, Task Order # AID-112-TO-10-00002
Sibley International şirkə tind
ə
ə laq ə l ə ndirici:
David Snelbecker
CEO
Sibley International LLC
1250 Connecticut Ave., NW, Suite 200 Washington, DC20036
Tel: 1.202.833.9588
Email : dsnelbecker@sibleyinternational.com
Az ə rbaycanda:
Layih ə R ə hb ə ri
ACT Layih ə si
B əşir Sə f əroğlu küç. 133 SATPlaza, 15 ci m
rt ə b ə ,
Bakı AZ1009 Azə rbaycan
Tel: +994 12 596 2435 melani.schultz@actproject.net
3
QEYD Bu sənəddə qeyd edilən müəllif fikirləri ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi və ya ABŞ Hökumətinin fikirlərini əks etdirməyə bilər.
4
Azərbaycan Rəqabətlilik və Ticarət (ACT) Layihəsi
1.
Şirkətin adı: İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzi 2.
Elektron adres: office@erc-az.org 3.
İnternet səhifəsi: www.erc-az.org
Müəlliflər: Fuat Rəsulov, i.e.d, professor
Qalib Bayramov 5
Mündəricat: Xülasə 3 1. Giriş. Problemin təsviri. Tədqiqatın məqsədi, mövcud problemlər 5 2. Metodologiya. Toplanmış informasiya bazasının emalı üsulları 6 3. İdxal prosesinin mərhələlər üzrə araşdırılması 9 4. Qanunvericilik sahəsində mövcud vəziyyət 13 4.1 Yem və yem əlavələrinin idxalını tənzimləyən qanunvericilik aktları 13 4.2 Baytarlıq icazəsinin və nəzarətinin qanunvericilik əsasları 14 4.3 İdxal karantin icazəsinin verilməsinin və fitosanitar nəzarətin qanunvericilik əsasları 20 3.4 Gömrük prosedurlarını tənzimləyən qanunvericilik aktları 22 5. İdxal prosedurlarına birbaşa və dolayısı ilə təsir edən amillər 25 5.1 Peşəkar sahəvi birliklərin fəaliyyətsizliyi 25 5.2 Sahibkarların qanunvericiliyin tələb və öhdəliklərindən xəbərsiz olması 25 5.3 İdxal üçün müraciət edənlərin informasiya əldə etmək sahəsində çətinlikləri 25 5.4 Milli səviyyədə statistik bazanın yoxluğu 26 6. Mövcud idxal prosesinin daxili bazara təsiri 27 7. Toplanmış informasiya bazası əsasında xərclərin hesablanması və qiymətləndirmə 30 8. Tapıntılar 36 9. Təkliflər və onların təsirlərinin qiymətləndirilməsi 37 10. Əlavələr 45
6
Xülasə Bu tədqiqatın mövzusu İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzi tərəfindən 2011-ci ildə keçirdiyi “İdxal prosedurları zamanı xərcin müəyyən edilməsi” layihəsi çərçivəsində müəyyənləşdirilmiş və tədqiqat qrupuna tapşırılmışdır. Bu tədqiqatın məqsədi quş və balıq yemi idxalı timsalında idxal prosedurlarında inzibati baryerləri yaradan mərhələləri müəyyən etmək və onun təsirlərini qiymətləndirməkdir. Tədqiqatın qarşısında duran əsas vəzifə - idxal prosesinin tədqiqi nəticəsində tapıntıları qiymətləndirmək və beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq təkliflər paketi hazırlamaqdır. Metodologiya. Tədqiqatın metodoloji əsaslarına yem idxalı ilə məşğul olan sahibkarlarla, aidiyyəti dövlət qurumlarla sorğular keçirilib, məlumat bazasını yaratmaq. İnzibati xərcləri müəyyən etmək məqsədilə aşağıdaki düsturdan istifadə edib, xərcləri müəyyən etmək:
bazası 4 qanundan, 2 məcəllədən və 12 qayda, təlimat və qərardan ibarətdir. Qanunlarda ümimi prinsiplər təsbit olunub ki, bunların da əsasında hər bir dövlət strukturu öz konkret qaydalarını formalaşdırıb. Qanunvericlik aktlarının ekspertizası nəticəsində müəyyən olunub ki, yem idxalı prosesini tənzimləyən qanun və qaydalarda bir-birinə zidd maddələr, eyni zamanda qeyri-müəyyənlik var. Heç bir qanunvericilik aktında yem idxalının aydın prosedurunu izah edən konkret maddələr yoxdur, maddə və fəsillər ümumi şəkildə məlumat verilməsinə xidmət edir. “Yemlər” və “Yem əlavələri” anlayışlarına ikili yanaşma, onların bəzən baytarlıq preparatlarına aid edilməsi ziddiyyətlərin meydana gəlməsinə səbəb olur. Sorğu zamanı əldə olunan informasiya bazası əsasında xərc hesablamaları aparıldı və sonra qanunvericilik tərəfindən nəzərdə tutulan xərclərlə muqayisə olundu. Aşkar olundu ki, şirkətlərin idxal prosedurlarına sərf etdiyi vaxt qanunvericiliyə uyğun 82 saat, faktiki isə 59 saatdır. Qanunvericliklə nəzərdə tutlan ödənişlər 7683 manatdır, faktiki isə 13373 manatdır (o cümlədən 7220 qeyri-rəsmi).
7
Müəyyən olundu ki, idxal prosessində əksər hallarda rəsmi xərclər faktiki xərclərdən çoxdur. Bu mənada “idxal zəncirinin” hansı mərhələlərində artıq xərclərin yarandığı və onların səbəbləri araşdırıldı. Sahibkar üçün çox əhəmiyyətli göstərici vaxtdır. Göründiyi kimi idxal prosessinin mövcud ganunvericiliklə müəyyən olunmuş prosedurlarda yüksək dərəcədə vaxt itkiləri nəzərdə tutulub. İkinci vacib göstərici isə xərcdir. Xərclərə gələrkən, müəyyən olunub ki qanunla nəzərdə tutulan rəsmi ödənişlər və rüsumlar faktiki xərcləri üstələyir.
8
1. Giriş. Problemin təsviri. Tədqiqatın məqsəd və vəzifələri Azərbaycanda quşçuluq və balıqçılıq sənayesinin inkişafı üçün son illər dövlət tərəfindən məqsədli və təyinatlı şəkildə işlərin görülməsi, vəsaitlərin ayrılması barədə mütəmadi rəsmi məlumatlar yayılsa da, rəsmi statistik göstəricilər bu sahədəki mövcud vəziyyətin vəd edilən iqtisadi inkişaf tempi ilə uyğunlaşmadığı mənzərəsini yaradır. Xüsusilə, Dövlət Proqramlarında respublikada quşçuluğun, balıqçılığın inkişaf etdirilməsi ilə bağlı Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə həlli vacib olan işlər tapşırılıb. “Azərbaycan Respublikasının Ərzaq Təhlükəsizliyi Proqramı” (2001-2010), 2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı», "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı", «2008- 2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı» kimi respublika əhəmiyyətli sənədlərdə kənd təsərrüfatı sahəsində qarşıya konkret məqsədlər qoyulub. Quşçuluq və balıqçılıq təsərrüfatlarının məhsuldarlığının və rəqabət qabiliyyətinin aşağı olmasının səbəbləri sırasında özəl təsərrüfat sahiblərinin qarşılaşdıqları inzibati maneələri, iqtisadi müstəqilliklərinin məhdudluğunu, texniki imkanlarının zəifliyini və biliklərinin azlığını göstərmək olar. Həm quşçuluq, həm də balıqçılıq təsərrüfatları özlərini müstəqil şəkildə yemlə təchiz edə bilmədiyindən xammmal təchizatı sahəsində asılı vəziyyətə düşür ki, bu da quşçuluq və balıqçılıq məhsullarının maya dəyərinin bəzi hallarda yüksəlməsinə, təsərrüfat və ölkə səviyyəsində strateji planların düzgün tərtib olunmamasına, tələb-təklif tarazlığının pozulması, balıq məhsullarının idxalını artması nəticəsində qiymətlərin yüksəlməsinə şərait yaradır. Azərbaycan son 3 ildə (2008-2010) balıq və quş məhsulları idxalını ildən-ilə artırıb. Rəsmi statistik məlumatlara görə, “Balıqlar və xərçəngkimilər, digər su onurğasızları” mal qrupu üzrə idxal 2008-ci ildə 3927.8 min dollar, 2009-cu ildə 4415.6 min dollar, 2010-cu ildə isə 4722.6 min dollar olub. Xüsusilə, balıqçılıq təsərrüfatlarının problemi böyükdur, çünki balıq yemi xüsusi reseptura əsasında və yüksək texnoloji şəraitdə, müxtəlif heyvan mənşəli əlavələrin qatılması yolu ilə istehsal olunduğundan, kustar yolla yem hazırlayıb tələb olunan proteini əldə etmək qeyri- mümkündür. Hər iki təsərrüfat subyektləri yüksək məhsuldarlıq əldə etmək üçün yalnız xaricdə istehsal olunmuş yemdən istifadə etməlidirlər. Ancaq balıq və quş yemi idxalı sahəsində olan problemlər, sahibkarlara yaradılan süni əngəllər və inzibati maneələr idxal prosesinin mürəkkəbliyi ilə şərtlənir. Bu tədqiqatın məqsədi quş və balıq yemi idxalı timsalında idxal prosedurlarında inzibati baryerləri yaradan mərhələləri müəyyən etmək və onun təsirlərini qiymətləndirməkdir. 9
Tədqiqatın qarşısında duran əsas vəzifə idxal prosesinin tədqiqi nəticəsində tapıntıları qiymətləndirmək və beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq təkliflər paketi hazırlamaqdır. 2. Metodologiya. Toplanmış informasiya bazasının emalı üsulları Tədqiqatın metodologiyası inzibati maneələri aşkara çıxarmaq, istehsalın həcminə, daxili bazara, rəqabətqabiliyyətliliyə təsirləri qiymətləndirmək üçün toplanmış məlumat bazasının vahid sistemə gətirilərək, sərf olunmuş vaxtı manata çevirməklə işlənilməsini nəzərdə tutur. Metodologiya ilkin mərhələdə konkret olaraq quş və balıq yeminin idxalına aid qanunvericilik bazasının toplanılması, ekspertizası, potensial idxalçıların qanunvericlik öhdəliklərinin və tələblərinin müəyyənləşdirilməsini əhatə edir. Tədqiqatın metodoloji əsaslarına quş və balıq yemi idxalı ilə məşğul olan sahibkarlarla, müfaviq peşəkar sahəvi birliklərin (biznes assosiasiyaları) rəhbərləri ilə fokus-qrup müzakirələrinin aparılması və ilkin informasiya bazasının formalaşdırılması daxildir. Müzakirələr nəticəsində yığılmış informasiya bazasının aidiyyəti dövlət qurumlarının (Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Baytarlıq Xidməti, Dövlət Fitosanitar Xidməti, Dövlət Baytarlıq Preparatlarına Elmi Nəzarət İnstitutu) səlahiyyətli şəxsləri ilə dəqiqləşdirilməsi, korrektələrin edilməsi, faktiki və qanunvericilik idxal icazəsi prosedurlarının sxem şəkilində formalaşdırılması və işlənilməsi daxildir. Eyni ilə, müstəqil inkişaf yoluna Azərbaycanla oxşar şərtlər daxilində qədəm qoymuş, lakin hazırda beynəlxalq ticarət reytinqi ölkəmizdən xeyli yüksək olan ölkələrin (Latviya, Makedoniya və sair) idxal prosedurlarını əhatə edən təcrübələrinin öyrənilməsi tədqiqatın metodlogiyasına daxildir. Metodolgiyanın daha bir istiqaməti - görüşlərdə yığılmış məlumat bazasının və fokus-qrup müzakirələrində toplanmış informasiyaların əsasında, aşağıdakı nümunəvi sorğu anketi formasının hazırlanmasıdır. Sorğular vaxt və digər xərclərin işlənməsinin vahid prinsiplərini müəyyənləşdirmək və təsirlərini qiymətləndirmək üçün hər bir addım üzrə manat ifadəsində xərcləri müəyyən etmək üçün bir əsas olub. Və beləliklə quşçuluq və balıqçılıq təsərrüfatlarında, yem idxalı ilə məşğul olan sahibkarlıq subyektlərində sorğular keçirilib.
10
İdxal prose duru üzrə addı mlar İşçi qüvvəsi üçün sərf olunan vaxt (saat) Əlavə xərclər (saat) 25% Ümumi vaxt (Saatlar) Saat hesabı ilə orta əmək haqqı (160 manat) Şirkətin xərcləri (manat ) Rəsmi ödənişlə r Qeyri- rəsmi ödənişlə r Cəmi xərclər A B C D
Keçirilən sorğuların nəticəsində əldə olunmuş məlumat bazasının işlənməsi üçün düsturlar tərtib olunub. İnzibati xərcləri müəyyən etmək məqsədilə aşağıdaki düsturdan istifadə olunub:
Müəssisə səviyyəsində alınan nəticələri milli səviyyədə tətbiq etmə üçün aşağıdakı düsturdan istifadə olunub.
11
Milli səviyyədə: P = N x F N – şirkətlərin sayı F – İl ərzində idxalın həcmi Qeyd edək ki, müəssisə səviyyəsində faktiki xərclər 10 ton balıq yeminin idxalı timsalında hesablanılıb. Aşkar olunmuş tapıntılar əsasında təkliflər paketi hazırlanıb. Hesablamaların nəticələri tədqiqatın hesabat hissəsində və “Əlavələr” bölməsində verilib.
12
3. İdxal prosesinin mərhələlər üzrə araşdırılması Tədqiqatın metodologiyasına uyğun olaraq qanunvericlik aktları ekspertiza edildikdən, yem idxalçıları, balıq və quşçuluq sənayesində çalışan sahibkarlarla fokus-qrup müzakirələrindən, intervülərdən, bu sahədə fəaliyyət göstərən biznes assosiasiyalarının rəhbərləri və idxal icazəsini verməli olan müvafiq dövlət orqanlarının rəhbərləri ilə görüşdən sonra tərtib olunmuş müvafiq sorğu anketi üzrə 6 təsərrüfat rəhbəri və yem idxalçısı ilə sorğular keçirildi. Nəzərə alsaq ki, sırf quş və balıq yemi idxalı ilə məşğul olan sahibkarların sayı azdır və sorğunun coğrafiyası Azərbaycanı bütünlüklə əhatə edir, üstəlik sorğuların nəticələri üst-üstə düşür, onda sorğu keçirilən obyektlərin sayının kifayət etdiyi aydın olar. Sorğu keçirildikdən sonra əvvəlcə bütövlükdə idxal prosesi zənciri quruldu (Sxem №1). İdxal prosesi zəncirində ixracçı ilə daşınma və ödəniş şərtlərinin razılaşdırılmasından başlayaraq idxala icazə verməli olan orqanlardan tutmuş malın yüklənib gondərilməsi, bank ödənişləri də daxil olmaqla malın gömrüyə daxil olması və gömrük zonasından son təyinat məntəqəsinə göndərilməsinə qədər bütün addımlar əks etdirilib. Sxemdə yalnız idxalçının atmalı olduğu addımlar təsvir edilidiyindən bu idxal haqqında ümumi təsəvvür yaradırdı, tələb olunan sənədlər və xərclər (vaxt və manat ifadəsində) barədə təfərrüatı ilə informasiya verilmirdi.
13
Sxem №1. İdxal prosesi zənciri (addımbaaddım) Ona görə də xərclər haqda ilkin təsəvvür yaratmaq, addımları hər bir dövlət orqanı üzrə daha detallı izləmək üçün Dövlət Baytarlıq Xidməti (Dövlət Dərman Preparatlarına Elmi Nəzarət İnstitutu ilə birlikdə), Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidməti, müvafiq gömrük orqanı və bank ödənişləri üzrə ayrı-ayrılıqda analoji sxemlər quruldu. İdxal üçün baytarlıq icazəsinin alınması proseduru sxemində (Sxem №2) idxalçının baytarlıq icazəsini almaq üçün həyata keçirməli olduğu fəaliyyətlər, təqdim etməli olduğu sənədlər, maldan nümunə göndərilməsi və son nəticədə idxal üçün baytarlıq icazəsinin alınması əks etdirilib. Bu sxem (eləcə də bundan sonra məlumat veriləcək digər sxemlər) əsasında idxalçının çəkdiyi xərcləri hesablamaq mümkündür. 14
Sxem №2. Baytarlıq icazəsinin alınması Yem idxalçısının idxal karantin icazəsi üçün müraciət etdiyi orqan Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidmətidir. Xidmət ancaq bitki mənşəli məhsulların gətirilməsi üçün idxal karantin icazəsi verir. Əgər söhbət quş və ya balıq yemindən gedirsə, bunun üçün mütləq Dövlət Baytarlıq Xidmətindən icazə alınmalıdır. Biz reallığı nəzərə alaraq bu sxemi tərtib etdik. Məsələ burasındadır ki, hazır quş yemi (balıq yeminin komponentlər üzrə idxalı mümkün deyil) idxalı prisesi mürəkkəb və uzun vaxt tələb edən proses olduğundan əksər idxalçılar hazır yemdənsə, onun komponentlərini (buğda, arpa, soya, qarğıdalı və sair) gətirməyə üstünlük verirlər. Sonradan həmin komponentlərə xüsusi dəyirmanlarda yem əlavələri qarışdırıldıqdan sonra (proporsiyalar gözlənilmək şərtilə) hazır quş yemi alınır. Məhz adıçəkilən həmin komponentlərin idxalına Fitosanitar Nəzarəti Xidməti idxal karantin icazəsi verir. Qeyd edək ki, baytarlıq icazəsindən fərqli olaraq idxal karantin icazəsinin alınması proseduru çox sadədir (Sxem №3.). Aşağıdakı sxemdən də göründüyü kimi idxal karantin icazəsini almaq üçün əsasən məlumat xarakterli sənədlər tələb olunur.
15
Sxem №3. İdxal karantin icazəsi Gömrük prosedurları da (Sxem №4) digər sxemlərdə olduğu kimi addımbaaddım göstərilib. Qeyd edək ki, əvvəlki dövrlərə nisbətən gömrük prosedurları xeyli sadələşdirilib. Bu da idxalçının gömrükdə çox ləngiməməsinə, vaxt itkisinin yaranmamasına səbəb olur. Ancaq sorgunun nəticələri göstərdi ki, gömrükdə qeyri-rəsmi ödənişlər hələ də qalmaqdadır.
Yem və yem əlavələrinin idxalı prosesinin araşdırılması göstərdi ki, idxal zəncirinin ən rahat mərhələsi bank ödənişləridir. Sahibkar bu prosedurları yerinə yetirən zaman heç bir vaxt və pul itkisinə yol vermir, ödənişlər vaxtında həyata keçirilir, çoxlu sənəd tələb olunmur. Bank ödənişlərinin addımları ilə Sxem 5.-də tanış olmaq mümkündür. 16
Sxem №5. Bank prosedurları Yüklə 470,64 Kb. Dostları ilə paylaş:
|