Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin

91  

Bötön  bÿd  fikirlÿrÿ  vÿ  qorxulara  baxmayaraq,  bazar 

ertÿsi gönö sakit ke÷irdi. Hÿyÿcan Ènnokentini tÿrk etmÿ-

miødi,  ancaq  onun  gönön  ikinci  yarûsûndan  sonra  nail  ola 

bildiyi  tarazlûq  vÿziyyÿti  hÿlÿ  davam  edirdi.  Axøamtÿrÿfi 

möt lÿq  teatra  getmÿk  lazûm  idi  ki,  hÿr  dÿfÿ  qapûnûn  zÿngi 

÷alû nanda diksinmÿsin.

Telefonun  zÿngi  ÷alûnanda  teatra  getmÿlÿrinÿ  az  qal-

mûødû, Dotti dÿ artûq vanna otaüûndan ÷ûxûrdû.

Ènnokenti durub qurbaüa ilana baxan kimi telefona baxûrdû.

– Dotti, gþtör dÿstÿyi! Mÿn yoxam, nÿ vaxt olacaüûmû da 

bilmirsÿn. Qoy cÿhÿnnÿm olsunlar, yoxsa axøamûmûz pozular.

Dönÿnkindÿn sonra Dotti bir az da gþzÿllÿømiødi. Xoøu-

na  gÿldiyi  vaxtlarda  hÿmiøÿ  gþzÿl  gþrönördö,  buna  gþrÿ 

daha da ÷ox xoøuna gÿlirdi, Dotti bir az da gþzÿllÿøirdi.

–  Bÿli...  O  evdÿ  deyil...  Kim,  kim?..  –  birdÿn  sifÿti 

dÿyiødi, mehribanlaødû, ÷iyinlÿrini ÷ÿkdi, kimÿsÿ xoø gÿlmÿk 

istÿyÿndÿ hÿmiøÿ belÿ edirdi. – Salam, yoldaø general!.. Èndi 

tanûdûm... – tez mikrofonu ÿli ilÿ þrtdö vÿ pû÷ûldadû. – Øefdir! 

Þzö dÿ ÷ox mehriban.

858

Ènnokenti tÿrÿddöd etdi. Axøamtÿrÿfi øefin þzö zÿng edir, 

hÿm dÿ bu cör lötfkarlûqla... Arvadû onun tÿrÿddödlÿrini duydu:

– Bircÿ dÿqiqÿ, deyÿsÿn, qapû a÷ûldû, bÿlkÿ dÿ, odur. Elÿ-

dir ki var! Èni! Paltarûnû soyunma, tez gÿl bura, general tele-

fonda gþzlÿyir!

Telefon xÿttinin o biri baøûndakû adam hÿr øeydÿn øöb-

hÿlÿnÿn olsaydû belÿ Dottinin tonundan ÿmin ola bilÿrdi ki, 

Ènnokenti, doürudan da, qapûnûn aüzûnda tÿlÿsik ayaqlarûnû 

silir, xal÷anûn östö ilÿ gÿlib dÿstÿyi gþtörör.

Øef bu gön ÷ox mölayim idi. O mÿlumat verdi: indicÿ 

Ènno kentinin  tÿyinatû  qÿti  tÿsdiq  olundu.  ×ÿrøÿnbÿ  gönö 

Paris dÿ tÿyyarÿsini dÿyiømÿklÿ yola ÷ûxmalûdûr, sabah iølÿrini 

tÿh vil  vermÿli,  indi  isÿ  bÿzi  xûrdalûqlarûn  razûlaødûrûlmasû 

ö÷ön yarûm saatlûüa gÿlmÿlidir. Ènnokentinin dalûnca artûq 

maøûn gþndÿrilib.

Ènnokenti  dikÿlÿndÿ  artûq  baøqa  adam  idi.  Havanûn 

bötön bÿdÿninÿ yayûlmaüa macal tapmasûnû istÿyirmiø kimi 

bþyök  bir  xoøbÿxtlik  hissi  ilÿ  dÿrindÿn  nÿfÿs  aldû.  Tÿlÿs-

mÿ dÿn nÿfÿsini buraxdû – hava ilÿ bir yerdÿ i÷indÿki bötön 

øöbhÿ vÿ qorxularû da ÷þlÿ buraxdû.

Ènana bilmirdi ki, belÿ göclö, yandan ÿsÿn kölÿkdÿ kÿn-

di rin östö ilÿ bu cör getmÿk vÿ yûxûlmamaq mömköndör.

– Tÿsÿvvör elÿ, Dotik, ÷ÿrøÿnbÿ gönö u÷uram! Èndi isÿ... 

–  Qulaüûnû  dÿstÿyÿ  dirÿmiø  Dotik  þzö  hÿr  øeyi  eøitmiødi. 

Amma  bir  o  qÿdÿr  dÿ  sevinmirdi:  Ènnokentinin  dönÿn  vÿ 

sraüagön izah oluna bilÿn tÿk getmÿyi bu gön tÿhqir vÿ yeni 

bir yara kimi gÿlirdi.

– Necÿ döøönörsÿn, – dodaqlarûnû bözdö, – “bÿzi xûrda-

lûq lar”, bÿlkÿ, elÿ mÿn þzömÿm?

– Hÿ... o-la bi-lÿr...

– Sÿn orada mÿnim haqqûmda nÿ demisÿn?

Nÿ isÿ demiødi. Elÿ bir øey demiødi ki, indi onu arvadûna 

tÿkrar etmÿk mömkön deyildi, dÿyiømÿk isÿ artûq gec idi.

Lakin dönÿn nail olduüu ÿminlik Dottiyÿ sÿrbÿst danûø-

maüa imkan verirdi:

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

859

– Èni, biz hÿr øeyi bir yerdÿ kÿøf etmiøik! Tÿzÿ hÿr øeyi 

bir  yerdÿ  gþrmöøök!  Sarû  Èblisin  yanûna  isÿ  mÿnsiz  get-

mÿk istÿyirsÿn? Yox, mÿn qÿti razû deyilÿm, sÿn hÿr ikimiz 

barÿdÿ döøönmÿlisÿn!

Vÿ bu, Dottinin sonradan deyÿcÿklÿrindÿn ÿn yax øûsû idi. 

Sonralar  o,  ÿcnÿbilÿrin  yanûnda  aüûlsûz  rÿsmi  möla hi zÿ lÿri 

tÿkrarlayacaq, Ènnokentinin isÿ utandûüûndan qulaqlarû alûøûb-

yanacaqdû.  O,  Amerikanû  pislÿyÿcÿk  vÿ  hÿm  dÿ  ÷alû øacaqdû 

ki, oradan mömkön qÿdÿr ÷ox øey alsûn. Yox, yadûn dan ÷ûx-

mûødû, baøqa cör olacaqdû: axû ÿri orada özÿ ÷ûxa caqdû, bu isÿ 

arvadûnûn aülûna yerlÿømÿsi mömkön olmayan bir øey idi. 

– Hÿr øey yaxøû olacaq, Dotti, amma birdÿn yox. Hÿlÿ lik 

mÿn gedim, tÿqdim olunum, rÿsmilÿøim, tanûø olum...

– Mÿn isÿ dÿrhal istÿyirÿm! Mÿn mÿhz indi istÿyirÿm! 

Burada necÿ qala bilÿrÿm?

Qadûn nÿyi xahiø etdiyini bilmirdi... Söröøkÿn ayaqqa bû-

larûn altûnda burulmuø kÿndirin nÿ demÿk olduüunu bil mirdi. 

Hÿlÿ yenÿ dÿ tullanmaq, nÿ qÿdÿrsÿ u÷maq lazûm idi, qoru-

yucu tor olmaya da bilÿrdi. Èkinci bÿdÿn – dolüun, yum øaq, 

qurban edilmÿmÿli olan bÿdÿn onun yanûnca u÷a bilmÿzdi.

Ènnokenti gölömsöndö vÿ arvadûnûn ÷iyinlÿrini sûüalladû:

– Yaxøû, ÷alûøaram. Sþhbÿt ÿvvÿl baøqa cör idi, indi gþrÿk 

nÿ ÷ûxûr. Amma hÿr halda, sÿn narahat olma, mÿn sÿni tezliklÿ...

Onun yadlaømûø yanaüûndan þpdö. Dotti qÿtiyyÿn ÿmin 

deyildi. Aralarûndakû dönÿnki ahÿng daha yox idi.

– Hÿlÿlik isÿ sakitcÿ geyin. Birinci akta ÷atmayacaüûq, 

lakin “Akulina”nûn bötþvlöyö bundan... Èkinciyÿ isÿ... mÿn 

sÿnÿ nazirlikdÿn zÿng edÿrÿm...

Mundirini geyib qurtarmamûødû ki, söröcö qapûnûn zÿn-

gini basdû. Bu, onu hÿmiøÿ iøÿ aparûb gÿtirÿn Viktor, ya da 

Kostya  deyildi.  Arûqtÿhÿr,  ÷evik,  ziyalû  sifÿtinÿ  oxøar  sifÿti 

olan bir adam idi. Sevinÿ-sevinÿ Ènnokentinin yanûnca pillÿ-

kÿni döøör, ÿlindÿ qaytandan asûlmûø maøûn a÷arûnû oynadûrdû. 

– Nÿ isÿ sizi xatûrlaya bilmirÿm, – Ènnokenti gedÿ-gedÿ 

paltosunun döymÿlÿrini baülayaraq soruødu.

860

– Mÿn isÿ hÿtta pillÿkÿninizi yadûmda saxlamûøam, iki 

dÿfÿ  sizin  dalûnûzca  gÿlmiøÿm.  –  Söröcönön  özöndÿ  a÷ûq, 

eyni zamanda da bic tÿbÿssöm vardû. Þz maøûnûnûn da belÿ 

diribaø söröcösö olsaydû, pis olmazdû.

Yola  döødölÿr.  Ènnokenti  arxada  oturmuødu.  O  qulaq 

asmûrdû, lakin söröcö yolda bir-iki dÿfÿ zarafat etmÿk istÿdi. 

Sonra  isÿ  birdÿn  maøûnû  yolun  kÿnarûna  ÷ÿkdi  vÿ  sÿkiyÿ 

yan alûb saxladû. Baøûnda yumøaq ølyapa, ÿynindÿ bÿdÿninÿ 

yaxøû oturmuø palto olan cavan bir oülan sÿkinin qûraüûnda 

durub barmaüûnû qaldûrmûødû.

– Bizim mexanikdir, qarajdan, – suyuøirin söröcö izah 

etdi vÿ qabaq saü qapûnû a÷maq istÿdi. Qapû a÷ûlmadû, qûfûlû 

iliømiødi.  Söröcö  øÿhÿr  daxilindÿ  qÿbul  olunmuø  nÿzakÿt 

÷ÿr÷ivÿsindÿ sþydö vÿ xahiø etdi:

– Yoldaø möøavir! Olar, sizin yanûnûzda otursun? Mÿnim 

rÿisimdir, yaxøû deyil.

– ßlbÿttÿ, buyurun, – Ènnokenti hÿvÿslÿ razûlûq verdi vÿ 

yana ÷ÿkildi. O mÿstlÿømiødi, xÿyallarûnda tÿyinatûnû vÿ viza-

sûnû gþtörör, birisi gön Vnukovodan necÿ tÿyyarÿyÿ minÿ cÿ-

yini, Varøavaya ÷atana kimi rahatlanmayacaüûnû döøö nördö, 

÷önki Varøavada yaxalayûcû teleqram gÿlib ona ÷ata bilÿrdi.

Mexanik töstölÿnÿn papirosunu diølÿriylÿ sûxaraq ÿyildi, 

maøûna girdi, birtÿhÿr cilovladûüû sûrtûqlûqla soruødu:

– Siz... etiraz etmirsiniz? – vÿ þzönö Ènnokentinin yanû-

na basdû.

Avtomobil yoluna davam etdi. 

Ènnokenti bir anlûüa nifrÿtlÿ özönö turøutdu (“qanacaq-

sûz”), yenÿ yola belÿ baxmadan, döøöncÿlÿrinÿ qÿrq oldu. 

Papirosunu  fûsûldadan  mexanik  artûq  maøûnûn  yarûsûnû 

töstö ilÿ doldurmuødu.

– He÷ olmasa øöøÿni a÷ardûnûz! – Ènnokenti saü qaøûnû 

÷ataraq, sÿrniøini yerinÿ oturtmaq istÿdi.

Lakin mexanik istehzanû baøa döømÿdi vÿ øöøÿni a÷madû, 

oturacaqda yayxanaraq i÷ÿri cibindÿn bir vÿrÿq ÷ûxartdû, a÷dû 

vÿ Ènnokentiyÿ uzatdû:

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

861

–  Yoldaø  rÿis!  Bunu  mÿnim  ö÷ön  oxumazsûnûz?  Mÿn 

iøûq salaram, siz oxuyun.

Avtomobil hansûsa qaranlûq vÿ yoxuøa gedÿn bir kö÷ÿyÿ, 

deyÿsÿn, Puøe÷naya kö÷ÿsinÿ dþndö. Mexanik cib fÿnÿrini 

yandûrdû vÿ onun øöasûnû tönd-qûrmûzû vÿrÿqin östönÿ saldû. 

×iyinlÿrini ÷ÿkÿn Ènnokenti iyrÿnirmiø kimi vÿrÿqi gþtördö, 

saymazyana, sÿssiz oxumaüa baøladû:

“Sanksiya verirÿm. SSRÈ Baø Prokurorunun möavini...”

Fikirlÿri­ iсÿ­ hÿlÿ­ dÿ­ gþylÿrdÿ­ idi,­ yerÿ­ enib­ baøa­ döøÿ­

bilmirdi ki, bu nÿ mexanikdir? – Bisavaddûr, ya da ki kaüû-

zûn mahiyyÿtindÿn baø a÷a bilmir, bÿlkÿ dÿ, sÿrxoødur, a÷ûq 

sþhbÿt etmÿk istÿyir.

“Hÿbs orderi...” – Ènnokenti mÿzmuna varmadan oxu-

yurdu. “Volodin Ènnokenti Artemyevi÷, 1919-cu il...” – yal-

nûz bundan sonra bötön bÿdÿnini, sanki, bþyök bir iynÿ ilÿ 

deødilÿr, gþzlÿnilmÿdÿn canûna od döødö. Ènnokenti aüzûnû 

a÷dû, amma bircÿ sÿs dÿ ÷ûxara bilmÿdi, qûrmûzû vÿrÿqi tut-

muø  ÿli  hÿlÿ  dizinÿ  ÷atmamûø,  “mexanik”  onun  ÷iynindÿn 

yapûødû vÿ tÿhdidlÿ dedi:

– Hÿ, sakit, sakit, tÿrpÿnmÿ, yoxsa buradaca boüaram!

Fÿnÿri  ilÿ  Volodinin  gþzlÿrini  kor  edir,  papirosunun 

töstösönö onun sifÿtinÿ buraxûrdû.

Vÿrÿqi isÿ ondan aldû.

Ènnokenti  hÿbs  olunduüunu  oxusa  da,  bunun  hÿyatû-

nûn sonu, u÷urum olduüunu baøa döøsÿ dÿ, bu hÿyasûzlûq, 

÷iy ninÿ  batmûø  barmaqlar,  özönÿ  dÿyÿn  iøûq  vÿ  töstö  ona 

dþzöl mÿz gÿldi.

– Buraxûn, – zÿif barmaqlarû ilÿ azad olmaüa ÷alûøaraq 

bÿrkdÿn dedi. Artûq onun øöuruna ÷atmûødû ki, bu, doüru-

dan  da,  orderdir,  doürudan  da,  onun  hÿbs  olunmasû  haq-

qûn dadûr,  lakin  bötön  baø  verÿnlÿr  –  maøûna  minmÿsi  vÿ 

“mexa niki” qaraja kimi getmÿk ö÷ön maøûna buraxmasû ona 

hÿlÿ dÿ hadi sÿ lÿrin uüursuz axarû kimi gÿlirdi, döøönör dö 

ki, þzö nö nazir liyÿ, øefin yanûna ÷atdûrsa, hÿbs qÿrarûnû lÿüv 

edÿrlÿr.

862

Ehtiyatla qapûnûn sol dÿstÿyini dartmaüa baøladû, lakin 

dÿstÿk tÿrpÿnmirdi, bu da iliømiødi.

–  Söröcö!  Siz  cavab  verÿcÿksiniz!  Bu  nÿ  tÿxribatdûr?  

– Ènnokenti hirslÿ qûøqûrdû.

–  Sovet  Èttifaqûna  xidmÿt  edirÿm,  möøavir!  –  söröcö 

oynaq sÿslÿ ÷iyni östöndÿn cavab verdi.

Kö÷ÿ hÿrÿkÿti qaydalarûna tabe olan avtomobil, sanki, 

Ènnokentiyÿ sonuncu dÿfÿ bu dönya ilÿ vidalaømaq, hÿyatûnû 

baøa  vurmalû  olacaüû  Kþhnÿ  vÿ  Tÿzÿ  Lubyankanûn  bitiøik 

binalarûnû  gþrmÿk  imkanû  verÿrÿk,  iøûq  i÷indÿ  bÿrq  vuran 

Lubyanka meydanûnda dairÿ vurdu.

Èøûqforlarûn altûnda avtomobillÿr yûüûlûr, irÿli atûlûr, trol ley-

buslar yumøaqca lÿngÿr vurur, avtobuslar uüuldayûr, insan lar 

sûx  kötlÿ  øÿklindÿ  vurnuxurdular;  he÷  kÿs  gþzlÿri  qaba üûn-

daca divan tutulmaq ö÷ön söröklÿnÿn qurbanû gþr mördö.

Damûn  i÷ÿrilÿrinÿ  qoyulmuø  projektorla  iøûqlandûrûlan 

qûr mûzû bayraq Kþhnÿ Bþyök Lubyankanûn sötunvarû qöllÿsi 

özÿrindÿ  dalüalanûrdû.  O,  Qarøinin  dönyanûn  bötön  øÿrini 

þzöndÿ  birlÿødirmiø  qûrmûzû  ÷i÷ÿyinÿ  oxøayûrdû.  Yarûuzan-

mûø vÿziyyÿtdÿ olan iki cansûz daø nayada

1

 aøaüûda gÿziøÿn 

ki÷icik vÿtÿndaølara hÿqarÿtlÿ baxûrdû.

Avtomobil bötön dönyada mÿøhurlaømûø, bötön qitÿlÿr-

dÿn can xÿracû yûüan binanûn fasadû boyu irÿlilÿdi vÿ Bþyök 

Lubyanka kö÷ÿsinÿ dþndö.

– Buraxûn mÿni! – Ènnokenti boynunun ardûndan ÷iyin-

lÿrinÿ iølÿmiø “mexanik”in barmaqlarûnû þzöndÿn kÿnar laø-

dûrmaüa ÷alûøûrdû. 

Avtomobil  radiatorunu  ona  sarû  dþndÿrÿn  kimi  qara 

dÿmir darvaza dÿrhal a÷ûldû, maøûnû i÷ÿri buraxûb baülandû. 

Qara laüûma oxøar taüûn altû ilÿ avtomobil hÿyÿtÿ ke÷di. 

Qapûdan i÷ÿri girÿndÿn sonra “mexanik” barmaqlarûnû 

boøaltdû, hÿyÿtdÿ isÿ ÿllÿrini, ömumiyyÿtlÿ, Ènnokentinin ÷iyin-

lÿrindÿn ÷ÿkdi. Þz qapûsûndan döøÿrkÿn iøgözar tÿrzdÿ dedi:

– Döøörök!

1

Nayada – yunan mifologiyasûnda ÷aylar vÿ bulaqlar pÿrisi

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

863

Artûq aydûn oldu ki, bu adam tamamilÿ ayûqdûr.

Söröcö dÿ a÷ar yeri sûndûrûlmamûø qapûsûnû a÷araq maøûn-

dan döødö.

–  Döøön!  ßllÿr  geriyÿ!  –  komanda  verdi.  Bu  cör  buz 

kimi soyuq komanda verÿn adamda kim bayaqkû zarafatcûl 

oülanû tanûya bilÿrdi?

Ènnokenti avtomobil-tÿlÿdÿn ÷ûxdû, belini dözÿltdi – nÿyÿ 

gþrÿ bu adamlara tabe olmalû olduüunu baøa döømÿsÿ dÿ, 

tabe oldu, ÿllÿrini arxaya apardû.

Hÿbs ÷ox kobud aparûlmûødû, amma gþzlÿdiyi vaxt tÿsÿv-

vör etdiyi qÿdÿr dÿhøÿtli deyildi. Hÿtta bir nþv rahatlaødû: 

artûq  qorxmaq  lazûm  deyildi,  he÷  nÿ  qondarmaq  da  lazûm 

deyildi. Sakit, xoø, yaralanmûø adamûn bötön ÿzalarûna yayû-

lan bir rahatlûq.

Ènnokenti bir-iki fÿnÿrlÿ vÿ mÿrtÿbÿlÿrin seyrÿk pÿn cÿ-

rÿlÿri ilÿ qeyri-bÿrabÿr iøûqlandûrûlmûø hÿyÿtÿ gþz gÿzdirdi. 

Hÿyÿt – binalarûn gþyÿ sarû yöksÿlÿn dþrd divarûnûn ÿmÿlÿ 

gÿtirdiyi quyunun dibi idi.

– Boylanmayûn! – “söröcö” onun östönÿ qûøqûrdû. – Marø!

Belÿcÿ,  ortada  Ènnokenti  olmaqla  bir-birinin  dalûnca, 

DTN formalû laqeyd adamlarûn yanûndan þtÿrÿk al÷aq taüûn 

altûna ke÷dilÿr, pillÿlÿrlÿ baøqa hÿyÿtÿ – daha aøaüûda yer-

lÿøÿn  östö  baülû,  qaranlûq  bir  hÿyÿtÿ  döødölÿr,  oradan  da 

sola  dþndölÿr  vÿ  tanûnmûø  hÿkimin  qÿbul  otaüûnûn  qapûsû 

kimi tÿmiz alaqapûnû a÷dûlar.

Qapûnûn dalûnda balaca, olduqca sÿliqÿli, elektrik iøûüûna 

qÿrq  olmuø  dÿhliz  baølayûrdû.  Onun  yenicÿ  rÿnglÿnmiø 

dþøÿmÿsi, az qala, indicÿ yuyulmuødu vÿ xal÷a payÿndazla 

þrtölmöødö.  “Söröcö”  iti  ÷aüûrûrmûø  kimi  sÿs  ÷ûxarmaüa 

baø ladû. Amma ÿtrafda it-zad yox idi. 

Sonda  dÿhliz  i÷ÿridÿn  kþhnÿ  pÿrdÿlÿri  gþrönÿn  øöøÿli 

qapû  ilÿ  kÿsilmiødi.  Qapû  stansiya  baü÷alarûnda  olan  kimi 

barmaqlûq øÿklindÿ ÷ÿpinÿ millÿrlÿ bÿrkidilmiødi. Östöndÿ 

doktorun soyadû ÿvÿzinÿ baøqa yazû asûlmûødû:

“Hÿbs olunanlarûn qÿbulu otaüû”.

864

Amma nþvbÿ yox idi.

Fûrlanan dÿstÿkli qÿdimi zÿngi vurdular. Bir azdan sonra 

pÿrdÿnin dalûndan kimsÿ boylandû vÿ uzunsifÿt, özöndÿ he÷ 

bir ifadÿ olmayan, ÷iyinlÿrindÿ sÿma rÿngindÿ mavi poqonu 

vÿ onlarûn eninÿ aü serjant baülarû olan nÿzarÿt÷i qapûnû a÷dû. 

“Söröcö”  qûrmûzû  vÿrÿqi  “mexanik”dÿn  aldû  vÿ  nÿzarÿt÷iyÿ 

gþstÿrdi.  O  da  vaxtsûz  yuxudan  oyadûlmûø  aptek÷i  kimi 

laqeyd liklÿ kaüûza baxdû, ikisi i÷ÿri girdilÿr.

Ènnokenti vÿ “mexanik” baülû qapû aüzûnda, qatû sökut 

i÷indÿ durmuødular. “Hÿbs olunanlarûn qÿbulu otaüû” yazû-

sûnûn mÿnasû “Þlöxana” yazûsûnûn mÿnasû ilÿ eyni gþrönördö. 

Ènnokentinin  onunla  komediya  oynamaq  istÿmiø  bu  dar 

pal tolu  sûrtûüa  baxmaüa  halû  yox  idi.  Bÿlkÿ,  etiraz  etmÿli, 

qûø qûrmalû,  ÿdalÿt  tÿlÿb  etmÿli  idi?  Amma  ÿllÿrini  arxada 

tut duüunu vÿ belÿcÿ durub gþzlÿdiyini dÿ yadûndan ÷ûxar-

mûødû. Bötön fikirlÿri tormozlanmûødû, hipnoz edilmiø kimi 

yazûya baxûrdû: “Hÿbs olunanlarûn qÿbulu otaüû”.

Qapûdan  burulan  ingilis  qûfûlûnûn  sÿsi  gÿldi.  Uzunsifÿt 

nÿzarÿt÷i onlara i÷ÿri girmÿk iøarÿsi verdi vÿ dili ilÿ ÿvvÿlki 

кими­it­÷aüûrûøû­sÿslÿndirÿ-sÿslÿndirÿ­qabaüa­döødö.

Amma it yox idi.

Dÿhliz göclö iøûqlandûrûlmûødû; xÿstÿxanada olduüu kimi 

tÿmiz idi. 

Divarda  sarû-yaøûl  rÿnglÿnmiø  iki  qapû  vardû.  Serjant 

onlar dan birini a÷araq dedi:

– Ke÷in.

Ènnokenti ke÷di. Buranûn ortasûna bþyök vÿ kobud bir 

masanûn,  iki  ÿdÿd  taburetin  qoyulmuø  olduüu,  pÿncÿrÿsiz 

bir­otaq­olduüunu­щяля­там­baøa­döømÿmiø,­“söröcö”­yan­

tÿrÿfdÿn, “mexanik” isÿ daldan onun östönÿ atûldûlar, dþrd 

ÿl­ону­мющкям­тутуб­gþrön­mÿmiø­bir­÷evikliklÿ­bötön­cib-

lÿrini axtardû.

–  Bu  nÿ  quldurluqdur?  –  Ènnokenti  zÿif  sÿslÿ  narazû-

lû üûnû  bildirdi.  –  Sizÿ  kim  ixtiyar  verib?  –  O,  zÿif  dÿ  olsa, 

möqa vimÿt gþstÿrirdi, amma daxili øöuru deyirdi ki, bunlar 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

865

qul dur  deyillÿr,  sadÿcÿ,  iølÿrini  gþrörlÿr.  Bu  hiss  isÿ  onu 

hÿrÿkÿtsizlÿødirir, sÿsinÿ inamsûzlûq verirdi.

Qol saatûnû a÷dûlar, iki qeyd dÿftÿr÷ÿsini, avtoqÿlÿmini, 

cib  dÿsmalûnû  gþtördölÿr.  Ènnokenti  bu  adamlarûn  ÿlindÿ 

gömöøö nazik poqon da gþrdö vÿ bu cör tÿsadöfÿ heyrÿt lÿn-

mÿyÿ bilmÿdi: bunlar da diplomatik poqonlar idi vÿ ulduz-

larûn  sayû  da  onun  þz  poqonlarû  ilÿ  eyni  idi.  ßllÿr  boøaldû. 

“Mexanik” cib dÿsmalûnû ona qaytardû.

– Gþtörön.

–  Sizin  kirli  ÿllÿrinizdÿn  sonra?  –  Ènnokenti  cûr  sÿlÿ 

qûøqûrdû vÿ ÿti örpÿøirmiø kimi dartûndû. Dÿsmal yerÿ döødö.

– Qiymÿtli ÿøyalara gþrÿ qÿbz alacaqsûnûz, – “söröcö” 

bunu deyÿndÿn sonra hÿr ikisi dþnöb getdi.

Uzunsifÿt  serjant  isÿ  ÿksinÿ,  tÿlÿsmirdi.  Gþzucu  dþøÿ-

mÿyÿ baxûb mÿslÿhÿt verdi:

– Dÿsmalû gþtörön.

Ènnokenti aøaüû ÿyilmÿdi.

–  Bu  nÿdir?  Poqonlarûmû  sþköblÿr?  –  bunu  indi  baøa 

döødö vÿ qûzûødû, ÿli ilÿ yoxlayûb gþrdö ki, paltosunun altûn-

dan geyindiyi mundirin ÷iyinlÿrindÿki poqonlar da yoxdur.

– ßllÿr arxaya! – serjant laqeydliklÿ dedi. – Ke÷in!

Vÿ dilini nûr÷ûldatmaüa baøladû.

Amma it yox idi.

Tini dþnÿrÿk, hÿr iki tÿrÿfindÿ bir-birinÿ ÷ox yaxûn, özÿr-

lÿ­rinÿ­aynavarи­ovallar­yapûødûrûlmûø­yaøûl-sarû­qapûlarû­olan­

baøqa bir dÿhlizÿ ÷ûxdûlar. Qapûlarûn arasû ilÿ ÿynindÿ hÿrbi 

yubka  vÿ  gimnastyorka,  ÷iyinlÿrindÿ  serjant  baülarû  olan 

yaølû bir qadûn gÿziøirdi. Onlar tindÿn ÷ûxanda qadûn qapûlar-

dan birinin deøiyinÿ baxûrdû. Qadûn gþzlöyön qapaüûnû sakit-

cÿ aøaüû saldû, Ènnokentiyÿ, sanki, göndÿ yöz dÿfÿ buradan 

gÿlib ke÷ir miø vÿ bir daha bura gÿlib ÷ûxmaüûnda qÿribÿ bir 

øey  gþr mör möø  kimi  baxdû.  Sifÿtinin  cizgilÿri  mÿøum  idi. 

Özÿ rinÿ “8” yazûl mûø qapûnûn qûfûlûna uzun bir a÷ar saldû, øaq-

qûltû ilÿ qapûnû a÷dû vÿ baøû ilÿ ona iøarÿ etdi:

– Ke÷in.

866

Ènnokenti ayaüûnû kandardan i÷ÿri qoydu, dþnöb izahat 

tÿlÿb edÿnÿ kimi qapû arxasûnca baülandû, qûfûl bÿrkdÿn øaq-

qûldadû. 

Demÿli,­burada­yaøamalû­olacaq!­–­бir­gön?­бялкя,­бir­ay?­

йохса­уzun­illÿr?­Bura­otaq,­hÿtta­kamera­da­demÿk­olmazdû,­

÷önki ÿdÿ biyyatûn bizÿ þyrÿtdiyi kimi, kamerada ki÷ik dÿ olsa, 

pÿn cÿrÿ vÿ gÿziømÿk ö÷ön yer olmalû idi. Burada isÿ nÿinki 

gÿziø mÿk,  uzanmaq,  hÿtta  sÿrbÿst  oturmaq  belÿ  mömkön 

deyildi.  È÷ÿridÿ  bir  dolab÷a,  bir  dÿnÿ  dÿ  kÿtil  qoyulmuødu 

vÿ bun lar bötön dþøÿmÿni tutmuødu. Taburetÿ oturan adam 

ayaq larûnû belÿ sÿrbÿst uzada bilmÿzdi. 

Höcrÿyÿbÿnzÿr  otaqcûqda  baøqa  he÷  nÿ  yox  idi.  Sinÿ 

sÿviy yÿsindÿ  sarû-yaøûl  rÿngdÿ  yaülû  boya  ÷ÿkilmiø  lþv hÿ 

gÿlirdi, ondan yuxarûda divarlar aü rÿnglÿnmiødi vÿ tavan-

dan mÿftil torun i÷inÿ salûnmûø iki yöz vatlûq lampanûn gþz-

qamaø dûrûcû iøûüû döøördö.

Ènnokenti oturdu. Èyirmi dÿqiqÿ bundan ÿvvÿl Ameri ka ya 

necÿ gedÿcÿyini, sÿfirliyÿ zÿngini necÿ xatûrladaca üûnû döøö-

nördö. Èyirmi dÿqiqÿ ÿvvÿl bötön ke÷miø hÿyatû ona hÿr bir 

hadisÿsi aram döøöncÿ iøûüû ilÿ iøûqlanmûø vÿ uüurlu hadi sÿ-

lÿrin aü parûltûlarûna qovuømuø nizamlû bir bötþv kimi gþrö-

nördö. Lakin iyirmi dÿqiqÿ ke÷di vÿ burada, bu dar vÿ ki÷ik 

tÿlÿdÿ bötön ke÷miø hÿyatû ona ÿvvÿlki inan dû rû cû lûqla kobud 

sÿhv lÿr yûünaüû, qara qûrûntûlar topasû kimi gþrönmÿyÿ baøladû.

Dÿhlizdÿn sÿs-sÿmir gÿlmirdi, yalnûz iki dÿfÿ haradasa 

yaxûnlûqda  qapû  a÷ûlûb-þrtöldö.  Balaca  qapaq  dÿqiqÿdÿ  bir 

dÿfÿ ÷ÿkilir, øöøÿ gþzlökdÿn kiminsÿ hÿr øeyi gþrmÿk istÿyÿn 

gþzö Ènnokentini izlÿyirdi. Qapûnûn qalûnlûüû dþrd barmaüa 

yaxûn olardû vÿ möøahidÿ konusu onun bötön qalûnlûüû boyu, 

gþzlökdÿn baølayaraq geniølÿnirdi. Ènnokenti baøa döø dö: 

ona gþrÿ belÿ ediblÿr ki, mÿhbÿsÿ salûnmûø dustaq nÿza rÿt-

÷i nin gþzöndÿn yayûna bilmÿsin.

È÷ÿri dar vÿ isti idi. Divarlarda nÿ bir mûx, nÿ dÿ bir ÷ûxûntû 

tapa bilmÿdiyi ö÷ön isti qûø paltosunu vÿ papaüûnû soyu nub 

dolabûn östönÿ qoydu.

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

867

Qÿribÿ idi, indi, artûq hÿbs ildûrûmû onun hÿyatûna dÿyÿn-

dÿn sonra, Ènnokenti qorxu hiss etmirdi. ßksinÿ, onun tor-

moz lanmûø  döøöncÿsi  yenÿ  iøÿ  döømöødö  vÿ  buraxdûüû 

sÿhvlÿri tapmaüa ÷alûøûrdû.

Orderi niyÿ axûra kimi oxumadû? Order dözgön tÿrtib 

olunmuødumu? Mþhörö var idimi? Prokurorun sanksiyasû 

var idimi? Nÿ kimi ittiham irÿli sörölmöødö? Yanûna ÷aüû-

rar kÿn øef bunu bilirdimi? ßlbÿttÿ, bilirdi. Demÿli, ÷aüû rûø 

yalandan imiø? Onda bu qÿribÿ oyun, “söröcö” vÿ “mexa-

nik”lÿ ÷ûxarûlan bu mÿzhÿkÿ nÿyÿ lazûm idi?

Ciblÿrindÿn  birindÿ  ÿlinÿ  nÿ  isÿ  bÿrk  bir  øey  dÿydi. 

×ûxardû. Bu, qeyd kitab÷asûndan qopub döømöø nazik karan-

daø idi. Karandaø Ènnokentini sevindirdi, iøinÿ yara ya bilÿrdi! 

Xaltura÷ûlar!  Hÿtta  burada,  Lubyankada  da  xaltu ra ÷û dûr lar! 

Axtarûø aparmaüû da bacarmûrlar! Karandaøû necÿ giz lÿt mÿk 

barÿdÿ­döøönÿn­Ènnokenti­onu­ortadan­sûndûrdû,­hÿr­гырыьыны­

bir ÷ÿkmÿsinin i÷inÿ salûb, pÿncÿlÿrinin altûna itÿlÿdi.

Eh, nÿ boyda sÿhv etmiødi! Nÿdÿ ittiham olunduüunu 

oxumamûødû!  Bÿlkÿ,  hÿbsinin  bu  telefon  danûøûüû  ilÿ  he÷ 

ÿlaqÿsi yoxdur? Bÿlkÿ, bu sÿhvdir, tÿsadöfdör? Èndi þzönö 

necÿ aparmalûdûr?

Bÿlkÿ,  orada  nÿdÿ  ittiham  olunduüu  he÷  gþstÿrilmÿ-

miødi! Yÿqin ki, gþstÿrilmÿmiødi. Hÿbs etmÿli, vÿssalam.

Vaxt ÷ox ke÷mÿmiødi; dÿhlizlÿ özbÿöz divarûn arxasûn-

da nÿ isÿ bir maøûnûn aram uüultusu gÿlirdi. Uüultu gah eøi-

dilir, gah da kÿsilirdi. Ènnokentinin halû birdÿn xarab oldu. 

Bunun nÿ maøûnû olduüunu þzönÿ izah edÿ bilmÿdi. Burada 

nÿ maøûnû ola bilÿrdi? Bura hÿbsxanadûr, fabrik deyil, bura-

da maøûn nÿyÿ lazûmdûr? Ènsanlarûn mexaniki ösullarla mÿhv 

edilmÿsi haqqûnda eøitmiø tÿxÿyyölö bu uüultuda da möd-

hiø  bir  øey  tapûrdû.  Ènnokentinin  aülûna  bir  fikir  gÿldi:  bu 

maøûn  artûq  þldörölmöø  dustaqlarûn  sömöklÿrini  öyötmÿk 

ö÷ön dör. Canûna qorxu döødö. 

Beynindÿ  dolaøan  bir  fikir  ona  rahatlûq  vermirdi:  nÿ 

boyda  sÿhv!  Orderi  dÿ  axûra  kimi  oxumadû,  dÿrhal  etiraz 

868

etmÿdi ki, tÿqsiri yoxdur. Hÿbsinÿ elÿ itaÿtlÿ tabe oldu ki, 

tÿq sirli olma sûna inandûlar! Necÿ etiraz etmÿyÿ bilÿrdi! Niyÿ 

eti raz etmÿdi? Aøkar belÿ ÷ûxdû ki, hÿbs olunmaüûnû gþz lÿ-

yirdi, buna hazûr idi!

Bu dÿhøÿtli sÿhv onun beynini dÿlirdi. Èlk aülûna gÿlÿn 

øey yerindÿn durmaq, ÿllÿri ilÿ, ayaqlarû ilÿ qapûnû dþy mÿk, 

var sÿsi ilÿ tÿqsirsiz olduüunu baüûrmaq, qapûnû a÷ma larûnû 

tÿlÿb etmÿk oldu, lakin bu fikrin östöndÿ baøqa bir, daha 

yet kin fikir bitdi: bununla he÷ kÿsi tÿÿccöblÿndirÿ bilmÿ yÿ-

cÿk, burada elÿ tez-tez qapûnû dþyöb qûøqûrûrlar ki, onun ilk 

dÿqiqÿlÿrdÿ susmasû onsuz da hÿr øeyi qarûøûq salûb.

Ah,  þzönö  bu  adamlara  asanlûqla  necÿ  tÿslim  edÿ  bil-

miødi! Þz mÿnzilindÿn, Moskva kö÷ÿlÿri ilÿ, o, yöksÿk röt-

bÿli diplomat – he÷ bir möqavimÿt gþstÿrmÿdÿn, cûnqûrûnû 

÷ûxar madan þzönö aparmaüa vÿ bu zindana salmaüa imkan 

vermiødi.

Buradan ÷ûxa bilmÿzsÿn! Yox, buradan ÷ûxa bilmÿzsÿn!..

Bÿlkÿ dÿ, øef onu hÿlÿ dÿ gþzlÿyir? Möhafizÿ altûnda da 

olsa, onun yanûna necÿ gedÿ bilÿr? Necÿ aydûnlaødûrmaq olar?

Yox,  baøûnda  hÿr  øey  aydûnlaømaq  ÿvÿzinÿ  bir  az  da 

qarûø mûødû.

Divarûn arxasûndakû maøûn gah yenidÿn uüuldamaüa baø-

layûr, gah da susurdu.

Ènnokentinin höndör, lakin darûsqal, cÿmi ö÷ kubmetr-

lik otaq ö÷ön hÿddindÿn artûq göclö olan iøûqdan qamaøan 

gþz lÿri  tavana  can  verÿn  yeganÿ  qara  kvadratûn  östöndÿ 

din cÿ lirdi. Metal millÿrlÿ tutulmuø bu kvadrat, hÿr øeydÿn 

gþrön döyö  kimi,  haradan  gÿlib  hara  getdiyi  bilinmÿyÿn 

nÿfÿslik idi.

Birdÿn aydûn øÿkildÿ tÿsÿvvör etdi ki, bu nÿfÿslik, ÿslin-

dÿ, he÷ nÿfÿs lik deyil, oradan tÿdricÿn, bÿlkÿ dÿ, hÿmin bu 

uüul da yan maøû nûn istehsal etdiyi zÿhÿrli qaz buraxûlûr, þzö 

dÿ onu salûb baü ladûqlarû dÿqiqÿdÿn, bu cör, qapûsû kan da-

rûna kip sûxûl mûø dar qÿfÿs baøqa he÷ bir mÿqsÿdÿ xidmÿt 

edÿ bilmÿzdi!

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

869

Gþzlökdÿn dÿ ona gþrÿ baxûrlar ki, onun huøunun hÿlÿ 

baøûnda olduüunu, ya da artûq zÿhÿrlÿndiyini gþrsönlÿr!

Bax, buna gþrÿ dÿ fikirlÿri qarûøûrmûø: o, huøunu itirir! 

Buna  gþrÿ  dÿ  boüulurmuø!  Buna  gþrÿ  dÿ  baøûnda  bu  cör 

aürû varmûø!

Qaz sûzûr! Rÿngsiz! Èysiz!

Dÿhøÿt!  ßbÿdi,  heyvani  bir  vÿhøÿt!  Meøÿ  yanüûnûndan 

qa÷an yûrtûcûlarû vÿ onlarûn yemini kötlÿ øÿklindÿ birlÿødirÿn 

hÿmin  o  vÿhøÿt  Ènnokentinin  canûna  doldu,  bötön  baøqa 

fikirlÿrini, hesablarûnû unudaraq, yumruqlarû ilÿ, ayaqlarû ilÿ 

qapûnû dþyÿclÿmÿyÿ, canlû bir kimsÿni ÷aüûrmaüa baøladû:

– A÷ûn! A÷ûn! Mÿn boüuluram! Hava verin!

Gþzlök  buna  gþrÿ  dÿ  konus  øÿklindÿ  dözÿldilmiødi  – 

yum ruq he÷ cör ora ÷ata bilmirdi ki, øöøÿni sûndûrsûn!

Hirsli, qûrpûlmayan gþz o biri tÿrÿfdÿn øöøÿyÿ dirÿndi vÿ 

bÿdxahlûqla Ènnokentinin mÿhvini izlÿmÿyÿ baøladû.

Dÿhøÿtli bir mÿnzÿrÿ! ×ûxardûlmûø gþz, bötön ifadÿlÿri 

tÿk  þzönÿ  hopdurmuø  simasûz  bir  gþz!  Sökut  i÷rÿ  sÿnin 

þlömönö izlÿyir!.. 

×ûxûø yolu yox idi!..

Ènnokenti kÿtilin östönÿ ÷þkdö.

Qaz onu boüurdu...