1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi

Insonlarning ekologik muhitga moslanishlari. Adaptiv tiplar
. Tabiiy 
va sun’iy muhit omillari insonga doimo ta’sir ko‘rsatadi. Sayyoraning turli 
joylarida insonga turli xil tabiiy omillar ta’sir ko‘rsatadi. Inson rivojlanishi 

---

129
davomida Yer kurrasi aholisining ekologik moslashuvi natijasida insonlarning 
adaptiv (moslashgan) tiplari kelib chiqqan. 
Adaptiv tip
– ma’lum muhit 
sharoitiga moslanishni ta’minlovchi morfologik, fiziologik, biokimyoviy 
belgilar majmuasining rivojlanishini belgilovchi reaksiya normasidir. 
Reaksiya normasi qancha keng bo‘lsa, moslanishlar ham shuncha yaxshi 
bo‘ladi. Bu moslanishlar o‘zgaruvchanlikka bog‘liq.
Adaptiv tiplar irqlarga bog‘liq emas. Ularga xos belgilar embrional 
rivojlanish davridayoq namoyon bo‘la boshlaydi. Har xil iqlimli hududlarda 
yashovchi xalqlarning ovqatlanishida ham farq mavjud. Shu tufayli ularning 
hazm fermentlari sintezi, ajratilishida o‘ziga xos moslanishlar mavjud.
Arktik adaptiv tip.
Sovuq iqlim va ko‘proq hayvon mahsulotlari bilan 
oziqlanish sharoitida shakllanadi. Arktika xalqlari orasida ham o‘simliklar 
tarkibidagi C vitaminini kam iste’mol qilishga moslanish xususiyati 
rivojlangan. Arktik adaptiv tipning xarakterli belgilariga: tananing suyak-
muskul sistemasining yaxshi rivojlanganligi, ko‘krak qafasining kengligi, gaz 
almashinuvining jadalligi, qonda lipid va oqsilning, gemoglobin va xolesterin 
miqdorining ko‘pligi, lipidlarning yaxshi oksidlanishi, energiya almashinuvining 
kuchliligi va termoregulatsiyaning yaxshi rivojlanganligi ham kiradi.
Tropik adaptiv tip. 
Mazkur adaptiv tip issiq va nam iqlim, oziq 
ratsionida hayvon oqsili nisbatan kam sharoitda shakllanadi. Oziq-ovqat 
mahsulotlari asosan o‘simliklardan tayyorlangan bo‘lib, uglevodlarga boy. 
Belgilari: mushak massasining kamligi, oyoq-qo‘llarning uzunligi, ko‘p ter 
ajratish, ko‘krak qafasi torligi, ter bezlarining ko‘p bo‘lishi, qonda xolesterin 
miqdorining kamligi bilan xarakterlanadi.