Fanidan tayyorlangan o`quv-uslubiy majmua «Vatan tarixi» kafedrasi professor-o`qituvchilaringing yig`ilishida muhokama qilingan va foydalanish uchun tavsiya etilgan

Buxoro amirligining ag‘darilishi. Buxoro Xalq Sovet 
Respublikasining tashkil topishi va undagi siyosiy o‘zgarishlar 
1917-yil Buxoro amirligi ham xuddi Xiva xonligi singari Muhim 
o‘zgarishlar arafasida turardi. Bu davrda Buxoroda jadidchilik harakati 
va undan o‘sib chiqqan Yosh buxoroliklar partiyasining faoliyati 
kuchaydi. Yosh buxoroliklar 1910-yildayoq o‘zlarni alohida tashkilot 
sifatida e’lon qilgan edilar. Ular dastavval mavjud monarxiya tuzumi 

---

115 
doirasida demokratik islohotlar o‘tkazish, konstitutsion monarxiyani 
o‘rnatish orqali amirning mutlaq hokimligini cheklab qo‘yish tarafdori 
bo‘lishgan. 1917-yil 7-aprelda Buxoro amiri Said Olimxon mamlakatda 
islohotlar o‘tkazish to‘g‘risida farmon chiqarsa ham, amalda uni joriy 
qilmadi. Jadidlar Buxoro shahrida namoyish uyushtirganlaridan so‘ng 
mamlakatda ularni yoppasiga ta’qib etish boshlandi. 
Buxorodagi aprel voqealarining yakuni shu bo‘ldiki, hukumatda 
konservativ kuchlar yana ustunlikka erishdilar. Said Olimxon qozikalon 
Sharifjon Maxdumni lavozimidan bo‘shatdi, g‘azablangan mutaassiblar 
rais Abdusamadxo‘jani olomon qilib o‘ldirdilar. Nasrullobek 
qo‘shbegining buyrug‘i bilan Yosh buxorolik jadidlarning mashhur 
namoyandasi Sadriddin Ayniy va boshqalar 75 tayoq urib jazolandilar. 
Islohotchilik harakatining bu bosqichi mana shunday noxushlik bilan 
yakunlandi. 
Oktyabr to‘ntarishidan keyin sovet Rossiyasi bilan Buxoro amirligi 
o‘rtasidagi munosabatlar keskinlashdi. Turkiston respublikasining 
bolsheviklardan iborat 
rahbariyati Buxoro 
amirligining davlat 
mustaqilligini rasmiy ravishda tan olishiga qaramay, amalda uning ichki 
ishlariga doimiy ravishda aralashib turdi. 
Yosh buxoroliklar amirlik istibdodiga qarshi kurashni davom 
ettirdi. Partiya ichida turli guruhlarning borligi, qarashlarning xilma-
xilligi tufayli yagona dastur tuzishga ehtiyoj tug‘ildi. Markaziy qo‘mita 
bu vazifani 1917-yil noyabrda Fitratga topshirdi. Fitrat tomonidan 1918-
yil yanvarda yozilgan Yosh buxoroliklar partiyasining dasturi 
(programmasi) Markaziy qo‘mita tomonidan tasdiqlandi va islohot 
loyihasi sifatida e’lon qilindi. Unda Buxoro mamlakatida 
konstitutsiyaviy monarxiya o‘rnatish, Buxoroning iqtisodiy, siyosiy va 
harbiy mustaqilligini ta’minlash, madaniy taraqqiyotga erishish 
lozimligi, dehqonchilik va soliq tizimiga alohida e’tibor berildi. 
Buxoroda zamonaviy armiyani tashkil etish, 2 yillik majburiy harbiy 
xizmatni joriy qilish, davlat hisobidan maktablar va oliy o‘quv yurtlari 
ochish zarurligi aytildi. Loyihada Buxoroda 10 ta nozirlikdan iborat 
Nozirlar Sho‘rosi tuzish taklif etildi. Keyinchalik Fayzulla Xo‘jayev 
Fitrat loyihasining ancha cheklanganligini tanqid qilib, unda 
boshqaruvning respublika usulini joriy etish talab qilinmaganligini 
ko‘rsatgan edi. 
Turkiston XKS Buxoro davlatiga g‘animlik qilib, amir hukumatini 
kuch bilan ag‘darishga urindi. Bolsheviklar shu maqsadda Yosh 
buxorolik jadidlarni qo‘llab-quvvatlashdi. 1918-yil mart oyida Turkiston 

---

116 
o‘lkasi XKS raisi F. Kolesov qo‘mondonligidagi qizil askarlar mamlakat 
poytaxti Buxoro shahriga hujum uyushtirdilar. Ularning hujumi 
muvaffaqiyatsiz tugagan bo‘lsa ham, Buxorodagi siyosiy tuzumni 
o‘zgartirish uchun urinish to‘xtamadi. Afsuski, Amir Olimxon mamlakat 
taqdiri hal qilinayotgan ushbu fursatda muxolifatdagi Yosh buxoroliklar