ŞAHİN ƏHMƏdov

Øÿêil 9.1. Ñóéóí äþâðàíû 
 
Qlobal su dövranının ən böyük hissəsi okean su dövranı hesab 
olunur. Qurudan buxarlanan su yenidən okeana düşür.O, 
dəfələrlə quruya qayıdır və yenidən buxarlanır. Beləliklə, 
Okeandan uzaqlarda Yerin səthi rütubətlənir və materiklər 
daxili su mübadiləsi gedir. 
İl ərzində dünya su dövranında hidrosferin ümumi 
kütləsinin 0,025% - i iştirak edir.Suyun tam təzələnməsi 
(dəyişməsi) hidrosferin müxtəlif hissələrində müxtəlif vaxt 
ərzində baş verir.Belə ki, yeraltı suların təzələnməsi üçün yüz 
min , hətta milyon illər (süyun yerləşmə dərinliyindən və su 
dövranının 
intensivliyindən 
asılı 
olaraq), 
buzlaqların 
təzələnməsi üçün isə 8 min il tələb olunur.Okeanın təzələnməsi 
orta hesabla 3 min il,axar göllər - 10 illər , axmaz göllər – 200 
– 300 il , torpaq suyu – orta hesabla 1 ilə , çaylardakı su - il 
ərzində 30 dəfə ( hər 12 sutkadan bir ) , atmosferdə su ildə 10 
dəfə ( hər 9 sutkadan bir ) dəyişilir ( təzələnir ). 
Suyun qarışması prosesi, eyni zamanda , istiliyin bir 
yerdə buxarlanmaya , digər yerdə isə kondensasiyaya sərf 

---

61 
olunmasıilə paylanması prosesidir. İl ərzində bu prosesdə Yer 
səthinin aldığı Günəş istiliyinin dörddə birinin çoxu iştirak 
edir.Qlobal dövranın əhəmiyyəti olduqca böyükdür.İstiliyin və 
rütubətliyin yerini dəyişərək, bütün yer örtüyünü əlaqələndirir 
və Yerin təbii örtüyünün vəhdətliyini (bütövlüyünü) və 
planetimizdə həyatı qoruyub saxlamaqda xüsusi rol oynayır. 
Yerin hidrosferinin , həmçinin onun istənilən hissəsinin 
vəziyyəti su balansı ilə səciyyələnir.Yerin hidroloji vəziyyəti 
dünyada suyun ümumi həcminin dəyişməsilə deyil, suyun 
məkanca paylanması , xüsusilə okeanlarda və buzlaqlardakı su 
ehtiyatının nisbətinin dəyişməsilə bağlıdır.Yerdə buzlaqların 
geniş inkişafı zamanı hidrosferin suyu ən çox buzlaqlarda 
(cəmlənir) toplanır və Dünya okeanının səviyyəsi aşağı düşür. 
Əksinə , okeanın səviyyəsinin yüksək olması buzlaq örtüyünün 
nisbətən az həcmli olmasına uyğun gəlir.Belə bir nisbətin 
təzahürü hazırda da müşahidə olunur.Bu haqda iqlimin 
dəyişməsinin nəticələrindən bəhs edərkən danışılmışdır. 
Qlobal su balansının komponentlərinin bir illik ölçüləri 
9.5 saylı cədvəldə verilir, cədvəldən göründüyü kimi 
planetimizdə buxarlanan suyun cəmi 577 min km
3
təşkil edir. 
Şübhəsiz onun əksəriyyət hissəsi okeanların payına düşür. 
Qeyd edək ki, ildə 30 min km
2
yaxın bitkilərin 
transpirasiyasına sərf olunur, bu quru səthində buxarlanmanın 
cəminin 42 % - ni təşkil edir. 
Cədvəl 9.5