5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu İstanbul 2011 BİTKİlerle tedavi sempozyumu düzenleme Kurulu

Livik / Nivik
Sivas ilçe ve köylerinde livik veya nivik olarak bilinen bu bitki, başka yörelerimizde 
de yetişir. Livik, türleri zehirli olan Araceae familyasına mensuptur. Yöremizde, livik 
bitkisinin şifalı ol duğuna, kişiyi hastalıklardan koruduğuna ve bazı hastalıkları tedavi 
ettiğine inanılıp “Her bitkinin, her otun bir şifası vardır” denilmektedir. Değişik bir 
çeşni olarak, bitkiyi kurutarak ve haşlayarak içindeki zehirli maddelerin etkisini gi-
dermek suretiyle yemeği yapılan livik, Sivas halk mutfağında yemekleri özen ve dik-
katle yapılan bir bitkidir. Sivas’ın Şarkışla ve Gemerek ilçelerinde de livik bitkisine; 
Çalı pancarı, Gâvur pancarı ve Deli ot gibi adlar verilir. Bitkinin yaprakları, ağza sü-
rülürse gıdıklanmaya benzer bir his duyulur. Bitki çiğ olarak yenmez. Deneyenler, 
bitkinin insanın dilini kabartacak kadar zehirli olduğunu derhal fark ederler.
14
Ülkemizdeki Arum türleri, Gavur pancarı, Yılan pancarı, Yılanyastığı, Domuz maru-
lu, Nevik / Nivik (Tokat, Samsun), Kari (Doğu Anadolu), Sarmalık ve Yaldıran (Te-
kirdağ) gibi isimlerle tanımakta ve sebze olarak kullanılmaktadır.
15
Hocam Prof. Dr. Asuman Baytop’a bilimsel adlarını tespit için göndermiş olduğum 
Sivas merkez Beypınar köyünden aldığım örnek, Araceae familyasına mensup 
Emi-
nium rauwolffii
(Blume) Schott var. 
rauwolffii
bitkisine ait, Tokat yöresinden aldığım 
örnekse Araceae familyasına men sup 
Arum conophalloides
Kotschy ex Schott. olarak 
teşhis edilmiştir.
Arum türlerinin taze yapraklar ve yumru bileşiminde zamk, müsilaj, nişasta, sapo-
nin ve konisin adlı bir alkaloit bulunmaktadır. Kurutulmuş yaprak ve yumrularda-
13
Bayhan Çubukçu, “Les Alcaloides Quaternaires de Berberis crataegina DC. et de B.Cratica L.” Plant 
Medicinal et Pytotherapie, 1968, Tome II, p. 272.
14
Müjgân Üçer, “Halk Hekimliği ve Halk Mutfağında Livik”, III.Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve 
Folkloru Kongresi Bildirisi 9-10 Ekim 1995 Konya, s.326-331.
15
Turhan Baytop, Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Ankara, 1994, s. 287.

---

33
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
ki saponin ve alkaloit oranı ise eser miktardadır. Bitkinin taze yaprakları ve yumru-
su hayvanlar ve insanlar için zararlıdır. Hayvanlar bu bitkinin yapraklarını yemezler. 
Kurutulmuş yapraklar ve suda kay natılmış yumruların zehirli etkisi kaybolur. Bu ne-
denle bazı yörelerde bitkinin yumruları gıda olarak kullanılır. Kurutulmuş yumrular 
dahilen balgam söktürücü ve müshil, taze yapraklar ve taze yumrular haricen çıban 
açıcı, yara iyi edici (basura karşı) ve kanı cilde toplayıcı olarak kullanılır. Kaynamış 
suyu barsak parazitleri için içilir. Dahilen günde 1-2 g kuru yumru suda kaynatılarak 
verilir. Haricen taze yaprak ve taze yumrudan kesilmiş dilimler cilt üzerine konur ve 
sık değiştirilir. Haşlanmış livik suyu, diş etlerini kuvvetlendirmek için gargara olarak 
kullanılır. Livik her derde deva olarak bilinen bir bitkidir. Barsak parazitlerini düşü-
rür. Lohusaların sütünü arttırır. Bunun için yemeğinin yenilmesi kâfidir.
Madımak
Madımak, Anadolu’da, özellikle Sivas yöresinde iyi tanınan, baharda kırlarda yaba-
ni yetişen bir bitkidir. Prof. Dr. Turhan Baytop’un önerisi ile 1964’de, bilimsel adını 
öğrenmek için kuruttuğum madımak örneğini gönderdiğim, Londra’da Türkiye Flo-
rası üzerinde çalışan Prof. Dr. Hüsnü Demiriz biri sinonim olmak üzere 
Polygonum 
cognatum
Meissn., 
Polygonum alpestre
Bieb. adlarını iletmişti.
16
Madımağın yurdu-
muzdaki diğer adları şöyledir: Badıma (Çankırı) Badımak, Badımalak, Badima, Ba-
dimah, Can otu, Çoban ekmeği, Kuşekmeği, Kuş epmeği, Kuş eymeyi, Kuşkuş ek-
meği, Kuşyemi, Madamak, Madık, Madımalağı, Madımalah, Madımalak, Madınak, 
Madimak, Madmalak, Madumah, Madımalak, 
17
Tatlıdamak (K.Maraş), Kadımelek 
(Kırşehir)
“Et gibi gıdalı derler, şifa olsun diye yerler” Sivas’ta madımak için söylenen bir atasö-
züdür. Madımak şeker hastalığında ve mide hazımsızlıklarında sık yemeği yapılan şi-
falı bir bitkidir. Böbrek taşları için kökleri kaynatılarak suyu içirilir. Yapraklarıyla ya-
pılan infüzyon isilik için cilde sürülür.
Madımak bitkisinde bulunan maddeler hakkında Prof. Dr. Ayhan Ulubelen başkan-
lığında yapılan çalışmada antidiabetik ve antihipertansiv etki gösterdiği, literatürde, 
terkibinde flavonoid, kumarin, aromatik asitler, seskiterpenoidler ve antrakinon tü-
revlerinin bulunduğu kaydedilmiştir. Sivas’tan yolladığım örneklerin kimyasal ana-
lizinde, yeni izole edilen bileşikler şu şekilde kaydedilmiştir: kuersetin-3-metil et-
her, kuersetin-3-glukozid, kuersetin-3-rutinozid, kamferol-3-metil eter, kamferol-3-
16
Müjgan Üçer, “Madımak”, Sivas Folkloru. S:5, Haziran 1973, Sivas, s. 3-6.
17
Turhan Baytop, Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Ankara, 1994, s. 199. 

---

34
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
glukozid, krizin, beta-sitosterol, p-hidroksibenzoik asit, vanilik asit, gallik asit ve pro-
tokateşik asit.
18
Yöremizde yenmeyen ve “madımağın oynaşı” tabir edilen tür ise 
Polygonum avicula-
re
L. olarak teşhis edilmiştir.