5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu İstanbul 2011 BİTKİlerle tedavi sempozyumu düzenleme Kurulu

HALK ARASINDA KULLANILAN TIBBİ BİTKİLERİN 
DERLENMESİ
Prof. Dr. Kerim Alpınar 
İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi
Farmasötik Botanik Anabilim Dalı (E)
Canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri değişen doğa koşullarına uyum sağlamaları-
na bağlıdır; sağlayabilenler yaşar, sağlayamayanlar yok olur. İnsan da sorgulama yete-
neği sayesinde çevresiyle uyum sağlayarak yaşamını sürdürebilmektedir.
İnsanın gıda ya da tedavi için bitkileri kullanmayı içgüdüleriyle davranan hayvanları 
gözlemleyerek öğrendiğine inanılır. Özellikle yerleşik yaşama geçişle çok yönlüleşen 
‘bitki - insan ilişkisi’, yazının icadından önce sözlü, sonra da sözlü ve yazılı olarak, ne-
siller boyu aktarılan bir “botanik kültürü” oluşturmuştur. Botanik kültürünün temeli 
olan bitki - insan ilişkisinin araştırılmasıyla ‘Etnobotanik’ bilim dalı ilgilenir. Grekçe 
halk anlamına gelen ‘
ethnos
’ ile bitki anlamına gelen ‘
botane
’ veya ‘
botanikos
’ sözcük-
lerinden oluşturulan ‘Etnobotanik’ terimini ilk kez Pennsylvania Üniversitesi’nden 
John William Harshberger (1869-1929) 1895’de sözlü, ertesi yıl da yazılı olarak kul-
lanmıştır.
Botanik kültürünü araştırmayla sağlık, açlık ve çevre sorunlarının çözümüne katkı 
amaçlanır. Bu nedenle araştırmalar, sadece halk arasında tedavide kullanılan bitki-
lerin yöresel adları ve kullanılış şekillerini listeleme dışında, sürdürülebilir kalkınma 
çerçevesinde bitkilerin kullanımı ve toplum yararına sonuçları değerlendirme öneri-
lerini de kapsamalıdır. Halk arasında tedavide kullanılan bitkilerin bilgisinin derlen-
diği ve güncel bilgiyle değerlendirildiği araştırmalar önemli sonuçlar verebilir. Gü-
nümüzde kullanılan bitkisel ilaçların %74’ü derleme çalışmalarıyla ortaya çıkmıştır. 
Halk arasında tedavide kullanılan bitkilerle ilgili bilimsel araştırmalarla, hızla deği-
şim geçiren toplumların geleneksel botanik kültürlerinin kaybolması engellenebilir 
ve gelecekte tedavi alanında kullanılabilecek bitkiler belirlenebilir.
Halk arasında tedavide kullanılan bitkilerle ilgili araştırmalar açısından bulunduğu-
muz coğrafya büyük fırsatlar sağlar. Binlerce yıldır çeşitli uygarlıklara ev sahipliği ya-
pan, yaklaşık üçte biri endemik, 11 400 kadar yabani bitki çeşidini barındıran coğ-
rafyamız şifalı bitkilerden yararlanma konusunda zengin birikime sahiptir. Çevresin-

---

20
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
deki bitkilerin tedavi edici yönlerini deneme yanılmayla öğrenmiş ve yeni kuşakla-
ra binlerce yıldır aktaran bu coğrafyanın insanlarının bilgi birikimleri, tüm aşamaları 
Bilimsel Araştırma İlkeleri’ne uygun titizlikle değerlendirilmelidir.
Böyle bir araştırmanın aşamaları kısaca “Araştırma öncesi”, “Araştırma”, “Araştırma 
sonrası” olmak üzere 3 başlık altında toplanabilir: