Namangan davlat pedagogika instituti kamolov baxtiyor xasanboyevich ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

 
Populyatsiya o’lchami 
 
Qora shigirtkalar sonini sanash tadqiqotchini chalg’itishi mumkin. Ular juda 
bir-biriga o’xshash, tez harakatlanadi va berkinadilar. Ba’zi bir qora shigirtkalar
bir necha maratobadan ko’p sanalishi mumkin va boshqalari esa umuman
qolip ketadi. Ekologlaryovvoyi tabiat populyatsiya o’lchamini larini 
hisoblayotganlaridabir xil muammoga duch keladilar. Ular foydalanadigan eng 
qulay usullardan biri “
Qopqon qoyib belgilamoq
“ deb nomlanadi.
Masalan,yavvoyi quyonlarni hisoblashni faraz qilib ko’ring.Quyonlar yer ostida
yashaydilar va qorong’u chuqurliklardan chiqib keladilar va tunda oziqlanadilar.

---

50 
Ekologlar ularni jarohat yetkazmasdan qo’lga tushuradilar. Har bir qopqonga
tushgan quyon belgilanadi va qoyib yuboriladi. Keyin boshqa oddiy quyon
qo’lga olinadi.Ba’zi quyonlar belgilanadilar, ba’zilari yo’q. Belgilangan va 
belgilanmagan quyonlarni solishtirish orqali o’lchov hajmini aniqlaydilar (5-
rasm).
 
 
 
 
Inson populyasiyasi zichligi (5-rasm) 
 
 
 
Populyatsiya o’sishnicheklovchi omillar 
 
Belashuv tirik organizmlar (populyatsiya) o’lchamini cheklaydi. 
Agardamavjud 
yashash 
hududlari 
soni cheklansa, ba’zi qizilishtonlar 
ko’paymaydilar. Gila qizilishtoni kaktus mevalari, maymunjon va hashoratlar 
bilan oziqlanadi. Agarda ozuqa taqchillashsa, ba’zi qizilishtonlar ko’paya 
olmaydilar. Ozuqa yashash joyi, yoki boshqa manbalar uchun belashuv 
populyatsiya o’sishini cheklab qoyishi mumkin. 
Tabiatda qizg’in belashuvlar asosan bir turdagi organizmlar o’rtasida sodir 
bo’ladi . Chunki ularga bir xil ozuqa va boshpana kerak bo’ladi. Belashuv yana 
har xil turlar o’rtasida ham sodir bo’ladi.Misol uchun, Gila qizilishtoni o’z
inini tark etgandan so’ng, boyqushlar, ko’rshapalaklar, ilonlar va 
kaltakesaklarbo’sh qolgan boshpana uchun belashishlari mumkin (6-7-rasm)
9
.