Tourism and recreation in the XXI century: problems and prospects

TOURISM AND RECREATION IN THE XXI CENTURY: PROBLEMS AND PROSPECTS
3-4 May 2019
263
Baku, Azerbaijan

---

Türk dünyasında İpək Yolu mədəni turizmin markasıdır. Bu yolun məntəqələrində elm, mistik 
inanclar dinlər yayılma fürsəti tapdılar. Ümumiyyətlə, tarixi yol boyu iqtisadiyyat canlandı, şəhərlər inşa 
edildi, mədəniyyətlər isə təkmilləşdi. Çin mədəniyyətində bir çox icad və kəşf buradan dünyaya yayılıb. 
Mərkəzi Asiyadan Şimala, Cənuba, Qərbə uzanan ticarət yolları da orta əsrlər boyu canlılıq qazanıb. Bu 
canlılıq əsnasında meydana gələn ticari və mədəni hərəkətlənmə bu ərazilərdə memarlığının abad 
edilməsinə yol açmışdır. Mərkəzi Asiya böyük bir mədəniyyət mərkəzi olmuşdur və dünyanın ən 
gözoxşayan memarlıq üslublu şəhərləri burada qurulmuşdur. İpək Yolunun bərpası ilə həm mədəni mirasın 
üzə çıxarılması, həm də buna bağlı olan turizmin hərəkətləndirilməsi üçün layihələr gündəmə gəlmişdir. 
Beynəlxalq təşkilatlar, xüsusilə YUNESKO dialoq yolları proqramı əhatəsində 1987-ci ildə “Böyük 
İpək Yolu” proqramını başlatmışdır. Bu layihə əhatəsində elmi və mədəni nəşrlər çap etdirmişdir. BMÜTT 
isə 1993-cü ildə İndoneziyadakı ümümi iclasında mövzunu gündəmə alaraq İpək Yolu turizm anlayışını 
tanıdacaq uzun vədəli turizm proqramının həyata keçirilməsinə qərar verdi. İpək Yolunun simvolik şəhəri 
olan Səmərqənddə 1994-cü il “İpək Yolu Turizmi Səmərqənd Deklarasiyası” ilk addım olaraq imzalandı. 
2000-ci ildə isə YUNESKO tərəfindən “Böyük İpək Yolu” yəni, “TRASEKA ili” elan olundu. 2002-ci il 
Özbəkistanın Buxara şəhərində “Buxara Deklarasiyası” ilə “İpək Yolu Turizm Ofisinin” Səmərqənddə 
qurulması qərara alındı [1,s.4].
Bu gün müasir İpək Yolunda dünyanın diqqətini çəkən möhtəşəm memarlıq əsərləri turizmin 
cazibəsini artırmaqdadır. Türk xalqları üçün xüsusi məna kəsb edən bir çox memarlıq şəhərləri YUNESKO 
tərəfdən qorunması labüd olan dünya mədəni miras siyahısına əlavə edilmişdir. Bu mədəni mirasın turizm 
məqsədli dəyərləndirilməsi üçün BMÜTT də “İpək Yolu Təşəbbüsü” adlı proqram başlatmışdır. Bu 
proqram əhatəsində çalışmalar davam etməkdə olub və 2010-cu ildən etibarən İpək Yolu turizmini bir 
marka halına gətirmək üçün fəaliyyət planı çıxarılmışdır. Türk dünyasının bir-birini tanımasına vəsilə olan 
çalışmalar növbəti illərin fəaliyyət planının da hazırlanmasına səbəb oldu. 
Azərbaycan baxımından İpək Yolu mədəni mirası son dərəcə əhəmiyyətlidir. İpək Yolu mirası kimi 
məscidlər, divanxanalar, karvansaraylar Mərkəzi Asiyadan Aralıq dənizinə mədəni körpünün kimliyini 
daşıyır. Yenidən canlanmağa başlayan İpək Yolunun əsas marşrutu geniş ərazidə türk mədəniyyətinin 
coğrafiyası üzərindədir. Bu sahədə görüləcək hər cür layihələr Türk dünyasındakı yaxınlaşmanı 
artıracaqdır. Xüsusilə, İpək Yolu turizmi ilə atılacaq addımlar fərqli coğrafiyalarda yaşayan türk 
birliklərinin bir-birini daha yaxından tanımasına vəsilə olacaqdır. Bu vəziyyət müxtəlif mədəniyyətlərin 
bənzərliyinin tanınması ilə birliyin və əməkdaşlığın gücləndirilməsində son dərəcə əhəmiyyətlidir. 
Qərbin diqqətini xüsusilə çəkən İpək Yolu üzərində yer alan ölkələrin turist səyahətlərini planlayarkən 
bir turda bir neçə ölkəni səyahət etmə imkanlarının olmasıdır. Xarici turistə bir paketdə bir neçə ölkəni 
səyahət etmə imkanı təqdim olunsa turistlər üçün cəlbedici paket, yeni İpək Yolu tur paketinin üstünlüyü 
olar. Yeni İpək Yolu ortaq tur paketi proqramını reallaşdırmaq qərarı Qazaxıstan, Türkiyə, Azərbaycan və 
Qırğızıstanı əhatə edirki, bu proqram da turizm sahəsinin inkişafına müəyyən bir ölçüdə pay qatacağı 
düşünülməkdədir. YUNESKO tərəfindən dəstəklənən, Azərbaycanın da iştirak etdiyi İpək Yolu online 
platforması adlı proqram isə 2013-cü ildən etibarən həyata keçirilir. Həmin proqram sayəsində İpək Yolu 
üzərindəki əsas dövlətlər tarixi və mədəni miraslarını virtual aləmdə turistlərə öncədən nümayiş etdirirlər. 
Tarixi dəhlizin bərpası ilə YUNESKO tərəfindən dəstəklənən digər əhəmiyyətli layihələrdən biri “İpək 
Yolu Abidələrinin Ümümdünya İrs Siyahısında Nominasiyası” adı ilə hallanır [6]. Azərbaycanda Qobustan 
qayaüstü təsvirlərinin, İçərişəhər memarlıq kompleksinin bu siyahıda yer alması, zəngin maddi-mədəni irsi 
ilə turizmdə nailiyyətlər əldə etməsinə səbəb olur. 
2014-cü il Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası Bodrum zirvə görüşündə Azərbaycan, Türkiyə, 
Qazaxıstan, Qırğızıstan rəhbərlərinin razılığı ilə “Müasir İpək Yolu” turizm paketi layihəsini reallaşdırmağı 
qərara aldılar. Dörd ölkə üzrə təşkil olunan turun müddətinin hələlik 14 gün davam etdirilməsi nəzərdə 
tutulur[7]. Bu layihə turizmdə gəlir əldə etməkdən daha çox müasir İpək Yolu xəttinin təbliği funksiyasını 
daşıyır. Bu layihə çərçivəsində turizm iqtisadiyyatında əməkdaşlığın genişlənməsi düşünülür. İstanbuldan 
başlayan turlar Azərbaycan, Qırğızıstan səfərindən sonra Qazaxıstanda yekunlaşır. Müasir İpək Yolu 
turizm paketi layihəsi Naftalan, Gəncə, Şəki, Qəbələ, Bakı şəhərlərini əhatələməklə, turizm imkanlarını, 
mədəniyyəti tanıtmaqla turistlər üçün maraqlı məkan obrazı yaradır. 
İpək Yolunun dünya sivilizasiyalarının inkişafında apardığı rolun əhəmiyyətini nəzərə alaraq 
YUNESKO bu barədə hər il fərqli layihələr həyata keçirir. 2018-ci il bu təşkilat “İpək Yolu diyaloq 
yolunun kompleks tətqiqi” adlı proqramının 30 illiyini qeyd etmişdi. Həmin proqram çərçivəsində İpək 
Yolu marşrut xətləri ilə ekspedisiya təşkil edilib Yaponiya, Çin, Monqolustan, Nepal, Özbəkistan,