Toshkent moliya instituti sh. N. Fayziev, R. D. Dusmuratov, A. A. Karimov, I. N. Kuziev, A. Z. Avlokulov

4.
 
Nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlar
tashabbusiga ko’ra audit o’tkazish xususiyatlari. 
«Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi qonunning 15-moddasiga muvofiq 
auditorlik tekshiruvi nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qilish organlarining 
tashabbusiga ko’ra auditorlik tashkiloti tomonidan, ular o’rtasida xo’jalik 
yurituvchi sub’ektlarning moliya-xo’jalik faoliyatini auditorlik tekshiruvidan 
o’tkazish yuzasidan tuzilgan shartnomaga asosan o’tkaziladi .
Shuningdek, auditorlik tekshiruvini o’tkazish bo’yicha ishlarga haq to’lash 
auditorlik tekshiruvini belgilagan organ hisobidan amalga oshiriladi.
O’zbekiston Respublikasi protsessual qonunchiligiga muvofiq huquqni 
muhofaza qilish organlari (tergov organlari, sud va arbitraj sudi) xo’jalik 
yurituvchi sub’ektlarni auditorlik tekshiruvidan o’tkazishga topshiriq berishlari 
mumkin. Bunday topshiriq huquqni muhofaza qilish organlarida quyidagi shart-
sharoitlar mavjud bo’lganida beriladi: 

qo’zg’atilgan ( qayta ko’rilayotgan) jinoiy ishlar; 

fuqarolik ishini qabul qilish (qayta ko’rish); 

arbitraj sudining idoraviy tasarrufidagi ishlar.
Huquqni muhofaza qilish organlari tomonidan beriladigan bunday topshiriqlar 
mazmuni jinoiy ish qo’zg’atish (qayta ko’rish), fuqarolik ishini qabul qilish 
(qayta ko’rish), arbitraj sudining idoraviy tasarrufidagi ishlar uchun asos bo’lgan 
holatlarga mos kelishi lozim. Bunday topshiriqlarga muvofiq o’tkaziladigan 
auditorlik tekshiruvlar muddati auditorlik tashkiloti bilan kelishilgan holda 
aniqlanib, odatda 1 oydan oshmasligi lozim.
Auditorlik tekshiruvi o’tkazishga topshiriq bergan hu-quqni muhofaza qilish 
yoki nazorat qiluvchi organlar tekshiruv o’tkazish uchun zarur shart-sharoitlarni 
yaratishlari, zarur hollarda auditorlar va ular oila a’zolarining shaxsiy 

---

32 
xavfsizliklarini ham ta’minlashi lozim. Shuningdek, oldin tekshirilgan xo’jalik 
yurituvchi sub’ekt faoliyati aynan bir xil asoslarga ko’ra oldingi tekshiruvni 
o’tkazgan auditorlik tashkiloti tomonidan qayta tekshirishga ruxsat etilmaydi.
Nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qilish organlarining tashabbusiga 
ko’ra o’tkazilgan auditorlik tekshiruvlar jarayonida olingan ma’lumotlar faqat 
mazkur organlar ruxsati bilan va ular ruxsat qilgan hajmda oshkor qilinishi 
mumkin.
Huquqni muhofaza qilish organlarining tashabbusiga ko’ra o’tkazilgan 
tekshiruvlar natijalari bo’yicha tuzilgan auditorlik xulosasi O’zbekiston 
Respublikasi jinoyat-protses-sual kodeksiga muvofiq taynlangan sud-buxgalteriya 
ekspertizasi xulosasiga tenglashtiriladi.
Sud-buxgalteriya ekspertizasi ayrim o’ziga xos xususiyatlari bilan auditorlik 
tekshiruvlaridan tubdan farq qiladi. Ko’p hollarda ekspertiza ekspert 
muassasalarining maxsus xonalarida o’tkaziladi. Zarur hollarda ekspertiza 
o’tkazish joyi ekspert tomonidan, ekspertizani tayinlagan organ bilan kelishilgan 
holda aniqlanadi.
Xulosa tuzish uchun zarur bo’lgan dastlabki va yig’ma buxgalteriya hujjatlari, 
hisob registrlari va hisobot shakllari ekspertiza obektlari bo’lib hisoblanadi. 
Shuningdek, ekspertiza o’tkazish jarayonida taftish dalolatnomasi, ekspert 
xulosalari, ayblanuvchilar, jabrlanuvchilar va guvohlarning ko’rsatmalari va 
ishdagi boshqa materiallarda keltirilgan ma’lumotlardan ham foydalanish 
mumkin.
Sud-buxgalteriya ekspertizasini amalga oshirishda quyidagilarni aniqlashga 
doir masalalar hal etiladi: 

tovar-moddiy zahiralar, pul mablag’larining kamomadi yoki oshiqcha chiqishi 
va moddiy zarar summalari bilan bog’liq ma’lumotlarning haqqoniyligi; 

tovar-moddiy zahiralarni qabul qilish, saqlash, sotish va pul mablag’larining 
harakatiga doir muomalalarni rasmiylashtirishning to’g’riligini; 

moliya-xo’jalik faoliyatiga doir muomalalarni hujjatlarda aks ettirishning 
buxgalteriya hisobi xalqaro va milliy standartlari hamda boshqa tegishli 

---

33 
me’yoriy hujjatlarga muvofiqligi; 

tergov olib borilayotgan ishga aloqador shaxslar ko’rsatmalarining 
buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga muvofiqligi; 

materiallar, tayyor mahsulotlar, tovarlar va pul mablag’-larini kirimi, chiqimi 
hamda hisobdan o’chirilishining hujjatlar bilin asoslanganligi; hisobga 
olinmay qolgan mahsulotlar hajmi va qiymatini texnologlar, tovarshunoslar va 
boshqa mutaxassislar xulosalarini hisobga olgan holda aniqlash; 

fuqarolik sudlov ishlari tartibida hal etiladigan da’volarga doir summalar 
miqdorining hujjatlar bilan asoslanganligi; 

tovar-moddiy zahiralar va pul mablag’lari kamomadi yoki oshiqcha chiqishi 
vujudga kelgan davrda moddiy javobgar hisoblangan shaxslar, hamda 
ekspertiza jarayonida buxgalteriya hisobi va nazorat talablariga rioya 
qilinmaganligi aniqlanganda, buning uchun mas’ul shaxslar; 

moddiy zarar etkazilishiga olib kelgan yoki uning o’z vaqtida aniqlanishiga 
to’sqinlik qilgan, buxgalteriya hisobi va nazorat tizimining kamchiliklari.