268
Mijoz-foydalanuvchilar ishlaydigan kompyuter ishchi stansiyalar deb
yuritiladi. Foydalanuvchilar taqdim etadigan tarmoq resurslari manbai
serverlar deb yuritiladi. Serverlar tarmoq bo’ylab
axborotni tez uzatish
uchun, axborotni dasturiy ta'minot yordamida vazifalarni bajaruvchi
kompyuterlardir. Bu uzellar aloqa tarmog’ining ishlash samaradorligini
ta'minlaydi. Ko’rib chiqilgan tarmoq uzelli xisoblanadi va global
tarmoqda qo’llaniladi.
Internet tarmog’i turli tiplardagi o’n millionlab kompyuterlarni
turli modellar va fasonlardagi shaxsiy kompyugerlardan tortib to katta
va o’ta katta EHM — meynfreymlargacha birlashtiradi.
Bunday xilma-
xil mashinalarning bir-biri bilan umumiy muloqot tilini topish juda
murakkab masaladir. Bu masala mazkur tarmoq uchun yaratilgan
kompyuterlarning muloqot bayonnomalari tizimidan foydalanish bilan
hol etiladi.
Internet tarmog’i lavhasining strukturasi:
Bu tizimning asosini ikkita asosiy bayonnoma tashkil etadi:
— Internet Protocol (IP) — tarmoqlararo bayonnoma, ISO
modelining tarmoqli darajasi vazifasini bajaradi;
— Tgansmission Control Protocol (TCP) — uzatishni
boshqarish
bayonnomasi, ISO modelining transportli (tashish) darajasi
vazifasini bajaradi.
IP
bayonnomasi
axborotlarni
elektron
paketlarga
(IP
deytagramma) bo’lib chiqishni tashkil etadi, yuboriladigan paketlarni
marshrutlaydi va olinadiganlarini qayta ishlaydi.
TCP transportli darajaning tipik bayonnomasi hisoblanadi: u
ma’lumotlar oqimini boshqaradi, xatoliklarni qayta ishlaydi va barcha
ma’lumot paketlari olinganligini va kerakli tartibda yig’ilganligini
kafolatlaydi. Internet uchun transportli darajaning yana bir bayonnomasi
mavjuddir: foydalanuvchi deytagrammasining bayonnomasi (UDP —
User Datagram Protocol) oddiyroq va ma’lumotlarni masuliyatsiz
jo’natishlarda ishlatiladi.
Bu bayonnomalarni ishlatish jarayonlarining
ketma-ketligi
quyidagicha bo’ladi.
Uzatiladigan axborot amaliy dastur vositalari bilan aniq bir
formatli bloklarga joylanadi. IP bayonnomasi bu bloklarni paketlarga
ajratadi, olingan axborotlarning to’liqligini tekshirish mumkin bo’lishi
uchun paketlarning har biri nomer va sarlavxa oladi.
Tarmoqlararo TCP/IP bayonnomalarining ish mexanizmi pochta
xizmatiga o’xshashdir:
269
• Oddiy pochta bo’yicha jo’natiladigan yozma axborotlar
(xatlar) konvertlarga joylanadi, ularda jo’natuvchining va oluvchining
adreslari bo’lishi kerak. Kompyuterlar
ham xuddi shunday harakat
qiladi: axborot bloklarini ajratib chiqadi va elektron paketlarga joylaydi
hamda ularni optimal yo’l bilan bir kompyuterdan boshqasiga uzatadi.
Bu elektron axborot paketlarida pochtadagilarga o’xshash standart
joylashtirish bor: ma’lumotli axborot matni kodli konvertlarga joylanadi,
u konvert axborotning boshlanishi va tugallanishi hamda sarlavhasining
maxsus belgilaridan shakllantiriladi, konvertda esa jo’natuvchining va
oluvchining adreslari (IP-adres deb ataladi) ko’rsatiladi. Bunday kodli
konvert axborotning butunligini ta’minlaydi va uning tarmoqdagi yo’l
ko’rsatuvchisi bo’lib xizmat qiladi.
• Xat jo’natilgandan keyin u pochta xizmatining ixtiyorida
bo’ladi. Har bir pochta bo’linmasi oluvchining adresini o’qiydi, boshqa
qaysi pochta bo’linmalari orqali xatni optimal usul bilan oluvchiga
jo’natish kerakligini aniqlaydi va keyingi tanlangan aloqa bo’linmasiga
xatni jo’natadi. Elektron paketlarni jo’natishning
shunday algoritmi
Internet tarmog’ida ham amalga oshirilgan. Pochta bo’linmalari
vazifasini tarmoq uchastkalarini o’zaro birlashtiruvchi marshrutlovchilar
bajaradi.
Elektron paketlar standart o’lchamga ega: bitga uzun axborot bir
nechta paketlarga joylanishi mumkin va, aksincha, bitta paketga bir
nechta qisqa axborotlar, agar ularda oluvchining bitta adresi bo’lsa,
joylashishi mumkin. Har bir paket boshqa barcha paketlarga bog’liq
bo’lmagan ravishda joriy vaqtdagi optimal marshrut bo’yicha oluvchiga
etkazib beriladi.
Boshqacha aytganda, o’zaro aloqador paketlar va bir
kompyuterdan boshqa kompyuterga paketlar turli xil yo’llar bilan
uzatilishi mumkin. Bunda bitta kanaldan tarmoqning umuman turli
qismlariga
yuborilayotgan
paketlar
uzatilishi
mumkin.
Bu
telekommunikatsiya tizimining resurslarini juda samarali ishlatishga va
uning shikastlangan uchastkalarini chetlab o`tishga imkon beradi.
Oluvchining qabul punktida har bir kelgan paketning sifati
tekshiriladi (ma’lumotlarni uzatishda buzulishlar bo’lmadimikan),
bitta
uzun axborotli barcha paketlar birga yig’adi, bu axborotli barcha
paketlarning borligi tekshiriladi va ishonchli bo’lsagina, ular umumiy
axborotga birlashtiriladi. Agar ma’lumot paketi yo’qolgan yoki buzilgan
bo’lsa, uning nusxasi so’raladi. Axborot barcha buzilmagan paketlar
olingandan keyin tiklanganligi sababli ularning olinish ketma-ketligi
ahamiyatga ega emas.
270
IP
va
TCP
bayonnomalari
shunchalik
chambarchas
bog’langanki,
cha ularni bitta nom ostida keltiriladi — TCP/IP bayonnomalari.
Bu
bayonnomalar
asosida
ko’pgina tarmoqli
servis
bayonnomalari
ishlab chiqilgan, ularning orasida quyidagilarni
ta’kidlash kerak:
•
Dostları ilə paylaş: