Ekologiya va geografiya

Zomin tog‘–archa qo‘riqxonasi. 
O’zbekistondagi eng eski qo‘riqxonalardan 
biri bo‘lib, uning bar po etilish tarixi ma’lum qiziqish uygotadi, shu ningdek ba’zi 
tarixiy dalillari aniqlik kiritishni talab qiladi. Birinchidan, ko‘pchilik qo‘riqxona 
1926 Yilda tashkil etilgan deb hisoblaydi va bu ma’lumot vaqtli matbuotda 
bugungi kunga qadar ham tilga olinadi. Biroq arxiv hujjatlariga nazar tashlansa, 
hammasi oydinlashadi. Shunday kilib, L 1926 yilda Maorif komissarligining 
Akademik markazida ko‘rsatilishicha, Zomin o‘rmon dala hoshshsining 200-800 
yillik yoshdagi archazorlarni muhofaza qilish maqsadida qo’riqxona tashkil 
qilinishi haqidagi masala ko‘rilgan. Daraxtlarning o‘rtacha diametri 7-8 vershok 
(4,4 sm ga tent uzunlik o‘lchovi), o‘rtacha balandligi 12 arshin (0,71 m ga teng 
uzunlik o‘lchovi). Bu erda archa daraxtlari kam kesilgan va yonginga uchraganligi 
sababli Zomin o‘rmon dala hovlisi bo‘lajak qo‘riqxona maydoni uchun loyiq deb 
topildi. Mo‘ljallangan hududni tadqiqot qilish uchun prof.V.P.Drobova, 

---

20 
 
 
N.E.Starobog‘atova hamda Samarkand viloyat o‘rmonchilik va tabiatni muhofaza 
qilish bo‘limi vakili ishtirokida uch kishidan iborat ekspeditsiya tashkil qilindi. 
1926-1927 yillarda G‘o‘ralashsoy erlari qo‘riqxona uchun ajratib berildi, 1928 yil 
5 iyunda Sovetlarning Markaziy ijroiya qo‘mitasi va Xalq komissarlar Soveta 
quyidagi mazmundagi Qarorni qabul qildi: 
Zarafshon davlat qo‘riqxonasi - 
Zarafshon davlat qo‘riqxonasi 1975 yilda 
O‘zSSR Ministrlar Sovetining 11 maydagi 264-sonli «Samarkand oblastida Za-
rafshon davlat qo‘riqxonasini tashkil etish to‘g‘risida»gi Qaroriga muvofiq 
Samarkand o‘rmon xo‘jaligining Samarkand o‘rmonchiligi negizida Davlat er 
zahirasi va irrigatsiya o‘rmon xo‘jaligi hududlari hisobiga tashkil qilindi. 1981 yil 
31 iyulda Samarkand oblasti Xalq deputatlari Sovetining ijroiya komiteta 
tomonidan 15/554-5-son Qarori bilan ho‘riqxonaga perimetri bo‘yicha 81,7 km lik 
muhofaza qilish zonasi ajratildi. 1958 yilda 635 ga maydondagi o‘rmon 
xujaligining to‘qayzorlari hamda kolxoz, sovxoz va Davlat er zahirasining (1800 
ga) to‘qaylari (hozirgi paytda ushbu xudud qo‘riqxona tarkibiga kiritilgan) fakat 
shu erda o‘sadigan to‘qayzorlarda yashaydigan tillarang qirg‘ovulning Zarafshon 
populyasiyasini tabiiy yashash muhitida saqlab qolish maqsadida qirg‘ovul 
buyurtmaxonasi deb e’lon qilindi. Buyurtmaxona 17 yil faoliyat yuritdi. Uz vaqtida 
bajarilgan chora-tadbirlar tufayli qirgovulning ushbu o‘ta chiroyli kichik turi 
populyasiyasi hozirgi paytda saqlanib qoldi.