‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I oliy va ‘rta m a X s u s ta’l im vazirligi

YK
chulg‘ami 
OA
ikkita q ism dan — um um iy chul- 
g‘am yoki 
0 ‘K
chulg‘ami 
OAm
va k etm a-k et chulg‘am
AmA
dan 
iboratdir. C h u lg ‘am lar o ‘rtasida 
e le k trik b o g ‘l a n is h n in g m a v - 
judligi m un o sab ati bilan avto- 
transform atorlarda tokning taq- 
simlanishi tra n sfo rm a to rla rd a - 
giga nisbatan farq qiladi.
7.2-rasm.
U c h chulg'amli 
avtotransformatorning prinsipial 
sxemasi.
95

---

7.2. Kuch transform atorlari va a v to tra n s fo rn ia to rla rin in g
nom inal ish h o lati
Transformatorlarning n o m in a l ish h o l a ti b o ' l i b , u la r n i ishlab 
chiqaruvchi zavod to m o n id a n b c lg ila n g a n h o l a t h is o b la n a d i. Bu 
holat transformatorning z av o d s h i t i d a k o T s a t i l g a n p a r a m e t r l a r
bilan xarakterlanadi. T o k va k u c h l a n i s h n i n g n o m i n a l q i y m a t la -
rida transformatorlar, agar sovitish m u h i t i n i n g s h a r t l a r i n o m in a l 
bo‘lsa, cheklanmagan uzoq m u d d a t is h la y o l a d i . S o v it is h m u h i­
tining nominal shartlariga, b irin c h i n a v b a t d a , Lining h a r o r a ti ki- 
radi. Sovitish muhiti h a ro ra tin in g q u y id a g i c h e g a r a v i y q iy m atlari 
belgilangan: havo u chun — yillik o T t a c h a h a r o r a t 5 °C d a n osh- 
magan taqdirda 40°C dan kichik va — 4 5 ° C d a n k a t t a , sovitgichga 
kirish joyidagi suv uchun — 25°C d a n k ic h ik .
Transformatorning nominal yuklanishi.
Ikki c h u l g ' a m l i t r a n ­
sformatorning nominal quvvati d e b u n i n g i k k i l a m c h i c h u l g ‘a m i- 
ning qisqichlaridagi quvvatga a y tilad i. U c h c h u l g ‘a m l i tra n s fo r- 
matorlarda har xil kuchlanish c h u l g ‘a m l a r i b i r xil y o k i h a r xil 
quvvatga m o ‘lja lla n a d i. S h u s a b a b l i u c h c h u l g ‘a m l i t r a n ­
sformatorning nominal quvvati d e y il g a n d a q u v v a t n i n g u c h t a
YK,
0 ‘K
va 
PK
chulg‘amlari u c h u n q i y m a t l a r i n i n g e n g k a tta s i tu - 
shuniladi. 
YK, 0 ‘K v
a 
PK
c h u lg ‘a m l a r i n i n g n o m i n a l ( lin iy a ) toki 
/, mos chulg'amning nom inal q uvvati va u n i n g n o m i n a l k u c h la ­
nishi bilan aniqlanadi:
' 
f3 U
Bu yerda, 
S
— YK, 
0 ‘K
yoki 
PK
c h u l g ‘a m i n i n g q u v v a t i , VA; 
U —
chulg‘amning nom inal liniya ( f a z a l a r a r o ) k u c h l a n i s h i , V.
Faza toki chulg‘am lar y u ld u z c h a k o ‘r i n i s h i d a u l a n g a n d a
uchburchak ko‘rinishida u l a n g a n d a e s a
1 f
=
! , / \ [ 3
f o r m u l a l a r
bo‘yicha aniqlanadi.
Nominal holatda uch c h u lg ‘am li t r a n s f o r m a t o r l a r c h u l g ‘a m la r 
orqali, agar ulardagi to k la r b e l g i l a n g a n f a z a t o k l a r i d a n o s h ib
ketmasa, har qanday yuklamani o ‘tk a z a o la d i .
Avtotransformatorning nominal y u k la m a si.
A v t o t r a n s f o r m a t o r
uchun uchta asosiy ish holati x a r a k t e r l i d i r . B u l a r t r a n s f o r m a t o r ,
avtotransformator va aralash t r a n s f o r m a t o r - a v t o t r a n s f o r m a t o r
ish holatlaridir.
96

---

A v t o t r a n s f o r m a t o r , y a ’ni 
Y K ^ O ‘K
va 
0 ‘K -^Y K
h o latida 
chulg‘am i va m agnit oMkazgichi 
faqat tip q u w a tig a moMjallangan 
boMishiga q aram asd an avtotrans­
form ator t o ‘la nom inal quvvatni 
uzatishi m u m k in . Transform ator, 
ya’ni