‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I oliy va ‘rta m a X s u s ta’l im vazirligi

Transformatorlar.
T ransform atorlar vazifasi b o 'y i c h a o sh iru v c h i 
va pasaytiruvchi, chulg‘am larining soni b o 'y i c h a ikki c h u l g ‘am li, 
uch chulg‘amli va parch alan g an c h u lg ‘a m li t r a n s f o r m a t o r l a r g a
b o ‘linadi. Ikki chulg‘amli tra n sfo rm a to rla r ikkita — y u q o r i k u c h ­
lanish 
YK
va past kuchlanish 
PK,
u c h c h u l g ‘a m l i t r a n s f o r m a ­
torlar uchta — yuqori kuchlanish 
YK
, o ‘rta k u c h l a n i s h
0 ‘K
va 
past kuchlanish 
PK
chulg‘am lariga e g ad ir. B itta m a g n i t o ‘tk a z -
gichga joylashtiriluvchi faza chulg‘a m la r in in g s o n i b o ‘y i c h a b ir fa­
zali va uch fazali transform atorlarga boMinadi. U c h t a b i r fazali 
transformatorlardan bitta uch fazali g u ru h tu z ila d i.
Parchalangan chulg‘amli transformatorlar.
P a r c h a l a n g a n c h u l-
g ‘amli transform ator deyilganda c h u lg ‘a m l a r i d a n b i t ta s i n o rm a l 
holatda o ‘zaro elektrik bog‘lan m ag an va a l o h i d a c h i q i s h l a r g a ega 
boMgan ikkita (va u n d a n o r tiq ) q i s m l a r d a n t a s h k i l t o p g a n
transformator tushuniladi. Bu q ism la rn in g h a r b i r i d a n b ir-b irig a
bog‘liq boMmagan h o ld a foydalanish i m k o n i n i b c r a d i . Z a r u r a t
boMganda chulg‘am n in g alohida qism lari, a g a r u l a r n i n g n o m i n a l
kuchlanishlari bir xil b o ‘lsa, elektrik ulan ish i va p a r a l le l ishlatilishi 
m um kin. Shuningdek, c h u lg ‘a m n in g h a r b i r q i s m i i k k i n c h is i
uzilgan holatda ham ishlatilishi m u m k in . P a r c h a l a n g a n c h u l g ‘am
barcha qismlarining quvvatlari yig‘indisi t r a n s f o r m a t o r n i n g n o m i ­
nal quwatiga teng boMadi.
Parchalangan chulg‘amli tr a n s f o r m a t o r l a r b i r fa z a li va uch 
fazali boMishi m um kin (7.1-rasm). O d a td a g i ikki c h u g ‘a m l i t ra n - 
sformatordan farqli holda chulg‘am i ikkitaga p a r c h a l a n g a n
(PK r
PK2)
transformatorda F A x h u lg ^ m i ikkita p a ra lle l s h o x o b c h a l a r g a
ega boMadi. Bir fazali transfo rm ato rd a 
Y K
\ a
P K
c h u l g ‘a m la r in i n g
shoxobchalari magnit oM kazgichning h a r xil s t e r j e n l a r i d a jo y -
lashtiriladi. Uch chulg‘amli tra n s fo rm a to rd a h a r b i r fa z a
P K
p a r ­
c h alan g an chulg‘am larining s h o x o b c h a la r i h a r xil s t c r j e n l a r d a
94

---

7.1-rasm.
Parchalangan chulg'amli transform atom ing prinsipial sxemasi.
emas, balki bitta sterjenda o ‘q yo ‘nalishida surilgan holda joy- 
lashtiriladi. T ran sfo rm ato m in g ishlatish xossalari va almashtirish 
sx e m a sin in g p a ra m e tr la r i c h u lg 'a m sh o x o b ch a la rin in g o ‘zaro 
joylashuviga bo g ‘liqdir.
Avtotransformatorlar.
A v to transform atorning tra n s fo rm a to r- 
dan asosiy farqi uning ikkita chulg‘amini o ‘zaro elektrik bo g ‘lan- 
ganligidan iborat b o ‘lib, bu quvvatni faqat elektr m ag n it y o ‘l 
bilan em as, balki elektr y o ‘l bilan ham uzatish imkonini beradi. 
O d a t d a , k o ‘p c h u l g ‘a m li a v t o t r a n s f o r m a t o r d a
YK
va 
0 ‘K
chulg‘amlari elektrik bo g ‘langan b o ‘lib, 
P K
chulg‘ami (uchlam chi 
chulg‘am ) m agnit b og‘lanishga ega (7.2-rasm).
A vtotransform ator 
YK
va 
0 ‘K
chulg‘amlarining u eh ta fazasi 
yulduzcha k o ‘rinishida ulanadi va um um iy neytral yerga tutashti- 
riladi, 
PK
c h u l g ‘a m i esa h a r 
d o im u c h b u rc h a k k o ‘rinishida 
ulanadi. A vtotransform ator har 
bir fazasining