Budjet nazorati
Asosiy vositalar hamda nomoddiy aktivlar saqlanish holatining nazorati
Yüklə 2,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3. Asosiy vositalar hamda nomoddiy aktivlar saqlanish holatining nazorati Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar ustidan nazoratni tashkil qilishda ularning saqlanish holati hamda ishlatilishiga alohida e’tibor qaratish zarur. Bunday nazorat ulardan samarali foydalanishni ta’minlab beradi. Tekshirish jarayonida quyidagilar aniqlab olinishi kerak: - inventar kartochkalar, inventar kitoblari yoki ro’yxatlarining mavjudligi; - texnik pasportlar va boshqa texnik xujatlarning mavjudligi vaholati; - xo’jalik sub’ekti tomonidan ijaraga, saqlashga va vaqtinchafoydalanishga topshirilgan yoki qabul qilingan asosiy vositalarga xujjatlarning mavjudligi. Xujjatlar bo’lmaganda ularni olinishini yokirasmiylashtirilishini ta’minlash zarur. Buxgalteriya hisobi yoki texnik xujjatlar va registrda farqlar va noaniqliklar borligi aniqlanganda ularga tegishli tuzatishlar va aniqliklar kiritilishi kerak. Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning saqlanish holati asosan inventarizatsiya o’tkazish orqali tekshiriladi. O’zbekiston Respublikasida inventarizatsiya O’zbekiston Respublikasi "Buxgalteriya hisobi to’g’risida"gi Qonunining 11-moddasiga muvofiq ishlab chikilgan “Inventarizatsiyani tashkil etish va o’tkazish” 19-BHMS bilan tartibga solinadi. Inventarizatsiya o’tkazishdan avval mahsus komissiya tuziladi yoki tashkilotda tuzilgan doimiy inventarizatsiya komissiyasi ish olib boradi. Asosiy vositalar inventarizatsiya qilinganda komissiya albatta ob’ektni naturada ko’rib chikishni amalga oshiradi va inventarizatsiya ro’yxatlariga ularning to’liq nomini, maqsadini, inventar raqamini va asosiy texnik va foydalanish ko’rsatkichlarini kiritadi. Hisobga kiritilmagan ob’ektlar, shuningdek ob’ektlar bo’yicha hisob registrlarida ularni ta’riflovchi ma’lumotlar yo’qligi yoki noto’g’ri ko’rsatilganligi aniqlanganda, komissiya ushbu ob’ektlar bo’yicha nventarizatsiya bo’yicha etishmaydigan yoki noto’g’ri ma’lumotlarni va texnik ko’rsatkichlarni kiritishi kerak, masalan: binolar bo’yicha - ularning maqsadini, ular kurilgan asosiy materiallarni xajmini (tashki va ichki o’lchov bo’yicha), maydoni (umumiy foydali maydon), kavatlar soni (erto’la, yarim erto’la, tashkari va (x.k.), kurilgan yili va boshqalar; kanallar bo’yicha uzunligi, chukurligi, eni (tubi va usti bo’yicha), sun’iy inshootlar tubini va yonlarini mustaxkamlash materiallari, ko’priklar bo’yicha joylashish joyi, materiallar turkumi va ularning xajmi, yo’llar bo’yicha - yo’lning turi (shosse, ixtisoslashtirilgan), uzunligi, koplash materiali, eni x.k. Inventarizatsiyada aniqlangan hisobga olinmagan ob’ektlarning ba’xolari joriy qiymat bo’yicha amalga oshirilishi kerak, eskirishi esa ob’ektning xaqiqatdagi texnik holati bo’yicha baxolash va eskirish to’g’risidagi ma’lumotlarni tegishli rasmiylashtirilgan dalolatnomalari bilan aniqlanishi kerak. Inventarizatsiya komissiyasi inventarizatsiyada aniqlangan hisobga olinmagan ob’ektlar qachon va kimning farmoyishi bilan bunyod etilganini, ularni bunyod etilishi uchun xarajatlar qaerga hisobdan chiqarilgani, va bularni bayonnomada aks ettirishi shart. Asosiy vositalar ro’yxatiga ob’ektning asosiy maqsadiga muvofiqnomlari bo’yicha kiritiladi. Agarda ob’ekt qayta qurilgan, qaytatiklangan, kengaytirilgan yoki qayta jixozlangan bo’lsa va buningokibatida uning asosiy maqsadi o’zgargan bo’lsa, unda bu ro’yxatga yangimaqsadga muvofiq nom bilan kiritiladi. Agarda komissiya tomonidan kapital xarakterda amalga oshirilgan ishlar (ko’shimcha kavat kurish, yangi binolar kurish va boshqalar) yoki binolar va inshoatlarning bir kismini kisman yo’q qilish (ayrim konstruktiv elementlarni buzish) buxgalter hisobida aks ettirilmagan bo’lsa, u tegishli xujjatlar bo’yicha ob’ektning boshlangich qiymatini ortishi yoki kamayishi summasini aniqlashi va amalga oshirilgan o’zgarishlar to’g’risidagi ma’lumotlarni ro’yxatlarda keltirishi kerak. Bir vaqtning o’zida komissiya bunda aybdor bo’lgan shaxslarni va hisob registrlarida u yoki bu ob’ektlar bo’yicha konstruktiv o’zgarishlari o’z aksini topmaganligi sabablarini aniqlashi kerak. Mashinalar, anjomlar va asosiy jixozlar inventarizatsiya ro’yxatlariga inventar raqami, ishlab chiqargan zavodi, ishlab chiqarilgan yili, maqsadi, kuchi va x.k) ko’rsatilib kiritiladi. Bir tsex yoki bo’limga bir paytda kelib tushgan guruh hisobi bo’yicha na’munaviy inventar kartochkada hisobga olinadigan bir xil baxodagi xo’jalik inventr anjomlari, asboblar, stanoklar va x.k. inventarizatsiya ro’yxatlarida ushbu buyumlarning nomlari ularning soni ko’rsatilib keltiriladi. Inventar ob’ektlar tomonidan asosiy vositalarga berilganraqamlar, koida tariqasida, o’zgarmasligi kerak. Raqamlarni almashtirishob’ektlar o’zining texnik ishlab chiqarish ko’rsatkichlari bo’yicha taalluqlibo’lgan guruhdan boshqa asosiy vositalar gurxiga hato tariqasidakiritilgan bo’lsa, shuningdek noto’g’ri raqam berilgani aniqlangandamumkin bo’ladi. Inventarizatsiya paytida xo’jalik yurituvchi sub’ektdan tashkaribo’lgan asosiy vositalar ob’ektlari (xarakatdagi temir yo’l tarkibida, avtomashinalarda, kapitalta’mirlashga jo’natilgan avtomashinalar va anjomlar va x.k.da bo’lganlar)ular doimiy faoliyat ko’rsatuvchi yoki ishchi komissiyalar tomonidan, ularxo’jalikdan vaqtincha jo’natilganga kadar inventarizatsiya qilingan bo’lishikerak. Foydalanishga yaroqsiz bo’lgan va tiklanishi mumkin bo’lmaganasosiy vositalar inventarizatsiya ro’yxatiga kiritilmaydi. Bu ob’ektlargainventarizatsiya komissiyasi ushbu ob’ektlarni foydalanishga topshirilganmuddati va ushbu ob’ektlarni yaroqsiz holga kelishiga olib kelgansabablari (buzilishi, to’liq eskirishi va x.k) ko’rsatilib alohida ro’yxattuzadi. Bunday ob’ektlarni ro’yxatdan chiqarish umumiy belgilangan tartibdaamalga oshiriladi. O’z vositalar inventarizatsiyasi bilan bir paytda javobgarlik saqlanishida bo’lgan ijaraga olingan asosiy vositalar xam tekshiriladi. Ko’rsatilgan ob’ektlar bo’yicha alohida ro’yxat tuziladi, unda ushbu ob’ektlarni javobgarlik saqlanishiga yoki ijaraga qabul qilinganligini tasdiqlovchi xujjatlar e’tirof etiladi. Inventarizatsiya natijasida asosiy vositalar bo’yicha kamomad yoki yo’qotishning aniqlanishi va undirilishi “ Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan mol-mulk kamomadi va ortiqchasining buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish tartibi to’g’risisda”gi nizom (Moliya vazirligi ,Davlat soliq qo’mitasi, Mehnat va aholini ijtimoiy muxofaza qilish vazirligining 2004 yil 10 mardagi 37, 2004-26, 20/1 – sonli qarori bilan tasdiqlangan)ga asosan tartibga solinadi. Ushbu nizomga asosan ish beruvchining mulkiga etkazilgan zarar xajmi, zarar uchun xodimning moddiy javobgarlik chegaralari va tartibini aniqlash O’zbekison Respublikasi Mehnat kodeksi bilan tartibga solinishi ko’rsatilgan. Bir oylik o’rtacha ish xaqidan oshmaydigan etkazilgan zarar summasini aybdor xodimdan undirish ish beruvchining farmoyishiga muovfiq amalga oshiriladi. Fayrmoyish etkazilgan zarar aniqlangan kundan boshlab bir oydan kechikmasdan chiqarilishi mumkin. Bunda, zarar xajmi inventarizatsiya o’tkazish davrida maskur joyda amal qilayotgan bozor baholari bo’yicha hisoblanadi. Agar xodimdan undirilishi lozim bo’lgan etkazilgan zarar summasi uning o’rtacha oylik ish xaqisidan yuqori yoki zarar aniqlangan kundan boshlab bir oylik muddat o’tgan bo’lsa, unda undirish sud orqali amalga oshiriladi. Ish beruvchining mulki o’g’irlanganda, kam chiqqanda, qastdan yo’qotish yoki qastdag buzish natijasida hamda boshqa hollarda etkazilgan zarar xajmi bozor qiymati bo’yicha hisoblanadi. Inventarizatsiya jarayonida aniqlagan mol-mulkning bozor qiymatini aniqlash uchun quyidagilardan foydalanish mumkin: a) ishlab chiqaruvchi tashkilotlardan va ularning rasmiy dilerlaridan, tovar xom-ashyo birjalaridan, ko’chmas mulk birjalaridan yozma shaklda olingan xuddi shunday mahsulotga doir narxlar to’g’risida ma’lumotlar; b) Markaziy bankning kamomad (ortiqcha) aniqlangan sanadagi va tegishli mulkni sotib olish sanasidagi kurslarning nisbati shaklida aniqlangan hisob-kitob kitob koefitsentini qo’llagan holda sotib olish sanasidagi (tasdiqlovchi xujjatlar mavjud bo’lganda) mol-mulkning erkin konvertatsiyalanadigan valyutadagi qiymati to’g’risida ma’lumotlar; c) tegishli davlat idoralarida mavjud bo’lgan narxlar darajasi to’g’risiadagi ma’lumotlar; d) inventarizatsiya o’tkazilayotgan davrda ommaviy axborot vositalari va maxsu adabiyotlarda e’lon qilingan narx darajalari to’g’risidagi ma’lumotlar; e) tegishli mol-mulkning qiymati to’g’risidagi baholovchining ekspert xulosasi. Kamomad yoki yo’qotishning aniqlanishi buxgalteriya schyotlarida quyidagicha aks ettirilishi kerak: 1. Iventarizatsiya natijasida kamomad aniqlangan asosiy vositalar summasiga (agarda moddiy javobgar shaxsdan undirilmasa). a) Hisoblnagan eskirish summasini hisobdan chiqarilganda Dt 02 Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schyotlar Kt 01 Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar b) Qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilganda Dt 231, 241, 251, 261, 271 xaqiqiy xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar Kt 01 Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar 2. Inventarizatsiya natijasida kamomad chiqqan budjet mablag’lari hisobidan sotib olingan yoki sotib olinish manbasi noaniq bo’lgan asosiy vositalar summasiga (agarda moddiy javobgar shaxsdan undirilsa) a) Hisoblangan eskirish summasining hisobdan chiqarilishi Dt 02 Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schyotlar Kt 01 Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar b) Qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilganda Dt 231, 241, 251, 261, 271 xaqiqiy xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar Kt 01 Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar c) Ayibdor shaxsdan undirilgan summaning budjet daromadlariga hisoblanishi Dt 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar Kt 160 Budjetga to’lovlar d) Ayibdor shaxs tomonidan kamomad summasining tashkilot kassasiga to’lanishi Dt 120 Milliy valyutadagi naqd pul mablag’lari Kt 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar e) Kamomad summasining hisobraqamga kirim qilinishi Dt 113 Boshqa budjetdan tashqari mablag’lar Kt 120 Milliy valyutadagi naqd pul mablag’lari f) Mablag’larning budjet daromadlariga o’tkazib berilishi Dt 160 Budjetga to’lovlar Kt 113 Boshqa budjetdan tashqari mablag’lar. 3. Moddiy javobgar shaxs kamomad chiqishda ayibdor deb tan olingan holda (agarda asosiy vosita budjetdan tashqari mablag’lar hisobidan xarid qilingan bo’lsa) a) Hisoblangan eskirish summasining hisobdan chiqarilishi Dt 02 Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schyotlar Kt 01 Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar b) Qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilganda Dt 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar Kt 01 Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar c) Agarda mazkur asosiy vositaning qoldiq qiymati moddiy javobgar shaxs zimmasiga olib borilgan summadan kam bo’lsa Dt 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar Kt 272 Boshqa budjetdan tashqari daromadlar d) Agarda mazkur asosiy vositaning qoldiq qiymati moddiy javobgar shaxs zimmasiga olib borilgan summadan ko’p bo’lsa Dt 231, 241, 251, 261, 271 xaqiqiy xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar Kt 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar e) Ayibdor shaxs tomonidan kamomad summasining to’lanishi Dt pul mablag’larini hisobga oluvchi schyotlar Kt 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar Nomoddiy aktivlar saqlanishi nazoratga olinganda: tashkilotning ulardan foydalanish huquqini tasdiqlovchi xujjatlar mavjudligini; nomoddiy aktivlarni balansda to’g’ri va o’z vaqtida aks ettirilganinitekshirishi zarur. Agarda inventarizatsiya o’tkazish natijasida nomoddiy aktivlarning kaomadi aniqlansa buxgalteriya schyotlarida quyidagicha aks ettirilishi kerak: 1. Iventarizatsiya natijasida kamomad aniqlangan nomoddiy aktivlar summasiga Dt 231, 241, 251, 261, 271 xaqiqiy xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar Kt 030 Nomoddiy aktivlar 2. Inventarizatsiya natijasida kamomad chiqqan budjet mablag’lari hisobidan sotib olingan yoki sotib olinish manbasi noaniq bo’lgan nomoddiy aktivlar summasiga (agarda moddiy javobgar shaxsdan undirilsa) a) Kamomad chiqqan nomoddiy aktivning qiymatini hisobdan chiqarilishi Dt 231, 241, 251, 261, 271 xaqiqiy xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar Kt 030 Nomoddiy aktivlar b) Ayibdor shaxsdan undiriladigan summaning budjet daromadlariga hisoblanishi Dt 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar Kt 160 Budjetga to’lovlar c) Ayibdor shaxs tomonidan summasining to’lanishi Dt Pul mablag’larini hisobga oluvchi schyotlar Kt 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar d) Mablag’larning budjet daromadlariga o’tkazib berilishi Dt 160 Budjetga to’lovlar Kt Pul mablag’larini hisobga oluvchi schyotlar 3. Moddiy javobgar shaxs kamomad chiqishida ayibdor deb tan olingan holda (agarda nomoddiy aktiv budjetdan tashqari mablag’lar hisobidan xarid qilingan bo’lsa): 1. Kam chiqqan nomoddiy aktivning hisobdan chiqarilishi Dt 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar Kt 030 Nomoddiy aktivlar 2. Agar mazkur nomoddiy aktivning qoldiq qimati moddiy javobgar shaxs hisobiga olib borilgan summadan kam bo’lsa Dt 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar Kt 272 Boshqa budjetdan tashqari daromadlar 3. Agarda mazkur nomoddiy aktivning qoldiq qiymati moddiy javobgar shaxs zimmasiga olib borilgan summadan ko’p bo’lsa Dt 231, 241, 251, 261, 271 xaqiqiy xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar 4. Ayibdor shaxs tomonidan kamomad summasining to’lanishi Dt pul mablag’larini hisobga oluvchi schyotlar Kt 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar Asosiy vositalar saqlanishi va ishlatish holatini nazoratdan o’tkazish jarayonida amalga oshirilgan ta’mirlash ishlarini ham tekshiruvdan o’tkazish talab etiladi. Buning uchun joriy va kapital ta’mirlash ishlari holatini ularning buxgalteriya hisobida to’g’ri aks ettirilishini hamda kapital ta’mirlash jarayonida asosiy vositalar qiymatini oshishi bilan bog’liq holatlarni alohida sinchkovlik bilan tekshirish zarur. Yüklə 2,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|