1 Willem F. van Eekelen

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

247

7-ci Fəsil 

 

Müdafiə Sektorunda Qəbul edilmiş Beynəlxalq 

Normalar və Praktikalara Riayət etmək üçün Tədbir-

lər və Praktikalar 

 

Dr. Viktor –Yves Ghebadi 

 

 

 

 

Giriş 

 

Özünün geniş  təhülkəsizlik proqramının siyasi-iqtisadi sahəsi çərçivəsin-

də,ATƏT, müdafiə sektoru ilə  əlaqədar, təəssüratverici normalar,öhdəliklər və 

praktikalar siyahısı hazırlamışdır. Onun toplusu, ATƏT-in “birləşmiş yanaşma”, 

özünü –çəkindirmə, şəffaflıq və qarşılıqlı hesabatlılıq rasionallığına uyğun olan  öl-

kələrdən tələb olunan qlobal rejim formalaşdırır

153

. Yaxşı müəyyən edilmiş ənənə-

yə görə, həmən toplunun bütün elementləri ”siyasi məcburi” öhdəliklərdir və bu 

variantın əsil mənası həmişə aydın başa düşülmür. Beynəlxalq münasibətlərdə döv-

lətin davranışı həm hüquqi, həm də qeyri-hüquqi sazişlərlə tənzimlənir. Qeyri-hü-

quqi sazişlərə girərkən, bir qayda olaraq, dövlətlər ona riayət etməyə çalışır və bir-

birindən də eynisini gözləyir. Bu cür sənədlər üçün sonrakı addımlarla müşaiyət 

olunan praktika və icraetmə prosedurları da bu fərziyyəni dəstəkləyir

154

. Siyasi 

məcburi sazişlər hökümətlərə bir sıra üstünlüklər gətirir.Onlar,qəbul edilmək  üçün 

parlamentə  təqdim edilmir və onları müşahidə etmək də asandır

155

. Eyni zaman-

da,onların çevikliyi,”vəziyyət qeyri stabil olduqda ondan çıxmağa müəyyən imka-

                                                            

153

 ATƏT daxilində “birləşmiş təhlükəsizliyin”rəsmi tərifi yoxdur”. Lakin,ümumi anlam odur ki, bu 

tip yanaşma qarşıdurma,hegemon davranış  və birtərəfliliyi intisna edir və eyni zamanda bərabər 

tərəfdaşlıq,inam,qarşılıqlı hesabatlılıq,həmrəylik,preventive addımlar,özünü çəkindirmə  və  hərbi 

şəffaflığı qayda kimi tövsiyə edir. Məsələn, Lissabonda qəbul edilmiş  İyirmi Birinci Əsr Avropa 

Ümumi və Hərtərəfli Təhlükəsizlik Modeli  haqda Lissabon Bəyanatı (1996) təsdiqləyir ki,“birləşmiş 

təhlükəsizlik yanaşması” “hökmranlık üçün istənilən hərəkəti” istisna edir(Par.3) və “bərabər 

tərəfdaşlıq”, “həmrəylik” və “şəffaflığı” irəli çəkir(Par.9). 

154

 Michael Bothe, “Legal and Non-Legal Norms – a Meaningful Distinction in International 

Relations”, Netherlands Yearbook of International Law, Volume XI, 1980, pp. 68 and ss 

155

 Peter Koojmans, “The Code and International Law”, Cooperative Security, the OSCE and its Code 

of Conduct, Gert de Nooy (ed.), The Hague, Kluwer Law International, 1996, pp. 35 and 37. 

 

248

nı” hökümətin əlində saxlayır

156

. İstənilən halda,beynəlxalq öhdəliyin məcburi xa-

rakter daşıması üçün onun hüquqi məcburi olması zəruri deyil

157

. 

ATƏT-in xüsusi qərar –vermə strukturu olan Təhlükəsizlik  Əməkdaşlığı 

Forumunda (TƏF)müxtəlif mövcud sənədlər,ya “Prinsiplər”,”Kodeks” və ya 

“Sənəd” və ya sadəcə “Qərar” adı altında gedir. Bu sənədlər fundamental sa-

hələr olan silahlara nəzarət, inam və  təhlükəsizliyi-gücləndirmək tədbirləri 

(CSBM-lər) və təhlükəsizlik sektoru idarəçiliyi üzrə hazırlanmışdır. ATƏT-in  

CSBM-lər və təhlükəsizlik sektoru idarəçiliyi üzrə əhəmiyyətli və hətta yeni-

likçi normativ aktlar hazırlamasını yüksək qiymətləndirdiyimiz halda, onun 

Soyuq Müharibədən sonrakı dövrdə silahlara nəzarət və tərksilah məsələlərinə 

töhvəsi daha da məhdud olmuşdur. Bu o fakta görə olmuşdur ki,1992-ci ildə 

qəbul edilmiş Avropada Adi Silahlar üzərində Müqaviləyə görə və 1992-ci il 

Açıq Səma Müqaviləsi ATƏT-ə aid olmamışdır. Danışıqların ATƏT-in çərçi-

vəsində getməsinə baxmayaraq,birinci sənəd NATO və keçmiş Varşava müqa-

viləsi ölkələri ilə ATƏT-in iştirakı olmadan hazırlanan  əməkdaşlığı  nəzərdə 

tuturdu.  İkinci sənəd, ATƏT-in ancaq 31 üzvünü bağlayır.Burada ATƏT-in 

siyasi-hərbi normativ sənədlərinin və operativ mexanizmlərinin

158

 analitik ic-

malı və həmçinin, ATƏT məkanı üzrə onların yerinə yetirilməsinin əsas isti-

qamətləri verilir. 

 

Cədvəl 1: Müdafiə sektoru ilə bağlı ATƏT-in sənədləri 

 

Silahlara Nəzarət 

İnam və  təhlükəsizliyi 

gücləndirmək tədbirləri 

(CSBM-lər) 

Təhlükəsizlik Sektoru 

İdarəçiliyi 

Adi Silahların Verilməsi-

ni  İdarə edən Prinsiplər 

(1993) 

Hərbi Məlumatların 

Qlobal Mübadiləsi(1994) 

Təhlükəsizliyin Siyasi-

Hərbi Tərəflərinin Davra-

nış Kodeksi(1994): VII və 

VIII bölmələr. 

Silahların Yayılmamasını 

İdarə edən Prinsiplər (1994) 

CSBM-lər üzrə Vyana 

Sənədləri(1999 yenilən-

miş) bütöv mətn 

CSBM üzrə Vyana Sə-

nədləri: Bölmə II (Müda-

fiə Planlaşdırması) 

                                                            

156

 Bothe, op. cit., p. 91. 

157

 Koojmans op. cit., p. 34. 

158

Analizlər,1995-ci il Deyton Sülh Sazişinə görə  hazırlanan üç sub-regional CSBM/silahlara nəzarət 

sənədlərini inkar edir : Bosniya-Herseqovinada CSBM-lər üzrə Vyana sazişi (26 Yanvar 1996), sub-

regional silah nəzarəti haqqında Florense Sazişi(14  İyun. 1996),və Yuqoslaviya və onun ətrafında 

silahlara nəzarət haqda Vyana Yekun Sənədi (18 İyul 2001). ATƏT məkanında sub-regional və 

ikitərəfli rejimlər üçün bax:e FSC.GAL/50/05 of 3 May 2005. 

 

249

1993-cü il Kimyəvi Si-

lahlar Konvensiyasının Rati-

fikasiya prosesi Sorğusu üz-

rə TƏF-in Qərarı (1996) 

 

 

Piyadalara qarşı minalar-

la bağlı Sorğu üzrə  TƏF-in 

Qərarı (1997 və 2004) 

 

 

Yüngül silahlar(2000) 

 

və Atıcı silahlar üzrə Sənəd 

və tamamlayıcı  TƏF qərar-

ları 

 

 

Adi Sursatlar Ehtiyatları 

(2003) və tamamlayıcı TƏF 

qərarları ilə bağlı Sənəd 

 

 

 

Silahlara Nəzarət Sənədləri 

 

Silahlara nəzarətlə bağlı ATƏT-in qəbul etdiyi sənədlər, silahların ötürülməsi, 

silahların yayılması,kimyəvi silahlar,piyadalara qarşı minalar, yüngül və atıcı silah-

lar(SALW) və sursat ehtiyatları ilə məşğul olur. Bu sənədlər,bir çox insan təhlükə-

sizliyi problemlərinə gətirir

159

. Bir istisna ilə (o da,deklarativ olan  “Silahların Ya-

yılmamasını  İdarə edən Prinsiplər”) onların hamısı adi silahlarla məşğuldurlar. 

Qlobal baxsaq, onlar üç müxtəlif növ siyasi məcburi öhdəlikləri müəyyən edir: 

Silahlara nəzarət sənədlərinin ratifikasiya prosesləri haqqında hesabat veril-

məsi. “Silahların Yayılmamasını İdarə edən Prinsiplər” üzrə 1994 –cü il bəyanatı 

vasitəsilə iştirakçı dövlətlər özlərinin uyğun mövcud nüvə,kimyəvi və bakterioloji 

silahlarla bağlı beynəlxalq öhdəliklərini yerinə yetirməyə sadiq olduqlarını ifadə et-

dilər. Onlar aşağıdakılardır: Nüvə Silahlarının Yayilmaması ilə bağlı 1968 Müqavi-

ləsi (NPT);  Boğucu, Zəhərli və Digər Qazların  İstifadəsinin Qadağan edilməsi 

haqqında 1925-ci il Genevrə Protokolu;Bakterioloji və Toksik Silahların Hazırlan-

ması,İstehsalı və Toplanmasının Qadağan edilməsi və onların Məhv Edilməsi  ilə 

bağlı 1972 –ci il Konvensiyası(BTWC); 1993-cü il Kimyəvi Silah Konvensiyası; 

və həmçinin 1987 –ci il bakterioloji silahların daşıyıcıları və daşıyıcı raketlər üzrə 

                                                            

159

 Bir çox ekspertlər qeyd edirlər ki,Adi Silahların Ötürülməsi ilə bağlı Prinsiplər, SALW üzrə Sənəd 

və Adi Sursatların Ehtiyatları ilə bağlı  sənəd insan təhlükəsizliyi ilə  əsaslandırılan və ya insan 

təhlükəsizliyi problemini hədəf alan maddələrı əhatə edir. Bax: Heinz Vetschera, “The Future of the 

Politico-Military Dimension – From Arms Control to Force Control”, The Reform of the OSCE 

Fifteen Years After the Charter of Paris for a New Europe: Problems, Challenges and Risks, Victor-

Yves Ghebali and Daniel Warner (eds.), Geneva, HEI/PSIO (forthcoming) 

 

250

Raket Texnologiyası  Nəzarət Rejimi(MTCR). Onlar, həmçinin,uyğun beynəlxalq 

normaları öz ölkələrinin qanunvericiliyində, təlimatlarında və prosedurlarında əks 

etdirməyə razılığa gəldilər

160

. Sənədin məqsədi beynəlxalq nəzarət rejimi yaratmaq 

yox, ümumi razılaşdırılmış prinsiplər  əsasında daha təsirli milli nəzarət mexaniz-

mləri hazırlanmasına təkan vermək idi

161

.  

Iştirakçı dövlətlər 1996-cı ildə bir addım da irəli gedərək Kimyəvi Silahlar Kon-

vensiyasının ratifikasiya prosesinin statusu haqqında illik məlumat mübadiləsi təsis 

etmək haqqında qərara gəldilər( standard sorğu vasitəsilə)

162

. Qısa müddət son-

ra,onlar 1997-ci ildə oxşar olan Piyadalar Əleyhinə Minaların İstifadəsi,Toplanma-

sı,İstehsalı  və Yayılmasının Qadağan edilməsi və Onların  Məhv Edilməsi haqda 

Ottava Konvensiyasını    və  həmçinin 1996 –cı il Minalar, Tələ-Minalar və başqa 

Cihazlar haqqında düzəliş olan II Protokol da, Müəyyən Adi Silahlar üzrə 1980-ci 

il Konvensiyasına aid edildi(CCW və ya Qeyri-insani Silahlar)

163

.  1980-ci il Adi 

Silahlar Haqqında Konvensiyaya əlavə edilmiş Müharibə- dən qalan Partlayıcı 

Maddələrlə (ERW) əlaqədar 2003-cü il V Protokol-un ratifikasiyasının gedişinə 

könüllü məlumatın daxil edilməsi üçün, 2004 –ci ildə piyadalara qarşı minalarla 

bağlı sorğu yeniləndi

164

. Kimyəvi silahlar və minalarla bağlı bu cür minimum öhdə-

liklərin qəbul edilməsi ATƏT-in iştirakçı dövlətlərinin hər iki məsələdə tutduğu 

fərqli mövqelərlə daha yaxşı izah edilir. 

Aktual saziş və siyasətlər üzrə məlumat mübadiləsi. ATƏT-in iştirakçı dövlət-

ləri Yüngül  Silahların və Atıcı Silahların(SALW) yayılması və qanunsuz alveri ilə 

bağlı əhəmiyyətli məlumat mübadiləsi etməyə razılaşmışlar. 1993-cü ildə “Adi Si-

lahları  İdarə edən Prinsiplər”-in deklarativ mətni vasitəsilə,onlar, bu cür silahların 

ötürülməsi zamanı özünü-məhdudlaşdıran və şəffaflıq prinsiplərinə riayət edəcək-

ləri öhdəliyi götürmüşlər( o cümlədən,əlaqədar texnologiya ilə bağlı) və bu öhdə-

likləri öz ölkələrinin siyasi sənədlərində  əks etdirəcəklərini də  qəbul etmişlər

165

. 

ATƏT-n həmin məsələ ilə bağlı seminarının nəticələrinə görə, seminar zamanı xü-

susi informasiya mübadiləsi baş vermişdir, TƏF bu seminarları illik əsasda stan-

dard sorğular vasitəsilə keçirməklə institutlaşdırmağa qərar verdi

166

. 1998-ci ildən 

başlayaraq, onlar razılığa gəldilər ki, uyğun məlumatlar Adi Silahlar Haqqında  

                                                            

160

 The text of the OSCE Principles Governing Non Proliferation forms Chapter VI of the “Budapest 

Decisions 1994”. 

161

 See Zdzislaw Lachowski, Confidence- and Security-Building Measures in the New Europe. 

Oxford, Oxford University Press, 2004, SIPRI, Research Report No 18, p. 103. 

162

 FSC.DEC/5/96 of 26 June 1996. 

163

 REF FSC.DEC/14/97/Corr. of 3 December 1997. 

164

 FSC.DEC/7/04 of 24 November 2004. 

165

 The text of the OSCE Principles on Conventional Arms Transfers appears as Annex 3 to the FSC's 

Journal No 49 of 24 November 1993. 

166

 FSC.DEC/14/95 of 19 July 1995. 

 

251

BMT Registri (könüllü) tərəfindən müəyyən edilmiş kateqoriyalar və formalar əsa-

sında  xəbərləşiləcəkdir

167

. O zamandan bəri, ATƏT iştirakçı dövlətləri,qlobal silah 

ticarətinin əsasını təşkil edən vasitələrlə,əsas adi silahların yeddi kateqoriyası üzrə 

illik məlumat mübadiləsi edirlər; döyüş tankları, ACV(zirehli döyüş maşınları), ge-

niş kalibrli artilleriya sistemləri,döyüş təyyarələri, hücum vertolyotları,hərbi gəmi-

lər( o cümlədən sualtı qayıqlar), raketlər və raket başlıqları. Bu rejim,Adi Silahlar 

Haqqında BMT Registri-nə ATƏT-in kollektiv töhvəsini təşkil edir

168

. 

Sonrakı onillikdə, yüngül və atıcı silahların hədsiz və qeyri sabitlik gətirən top-

lanması və nəzarətsiz yayılması üzündən iştirakçı dövlətlər  “Yüngül  və Atıcı  Si-

lahlar haqqında Sənəd” qəbul etdilər(2000)

169

. Məlum olduğu kimi,bu problem sa-

dəcə ATƏT zonasına aid deyildir. Digər tərəfdən,dünyanın SALW üzrə əsas silah 

istehsalçılarını və silah ixrac edənləri və soyuq müharibə dövründən qalan lazımsız 

silahları da orada yerləşirdilər. Daha sonra, bir çox iştirakçı dövlətlər (xüsusilə 

Albaniya, Bosniya-Herseqovina,Xorvatiya, Gürcüstan, Moldova və Tagikistan) bu 

təhlukədən ciddi surətdə zərər çəkdilər

170

.ATƏT-n Sənədi istehsal, işarələmə, uçot, 

ixrac nəzarəti kriteriyası, kommersiya və qeyri kommersiya idxalı,ixrac sənədləş-

mələri və prosedurları, vasitəçilik fəaliyyətləri və milli ehtiyatların təhlükəsiz ida-

rəetməsini əhatə edən normalar,prinsiplər və ölçüləri müəyyən etdi. Onun maddələ-

ri, iştirakçı dövlətləri məsul edir ki, yüngül və atıcı silahların istehsalı,satılması və 

saxlanılması “milli və kollektiv müdafiənin,daxili təhlükəsizlik və BMT Nizamna-

məsi əsasında və ya ATƏT-in(Maddə 1.3ii) çərçivəsində, sülhməramlı əməliyyatla-

rın legitim tələblərinə uyğun” və həmçinin, beynəlxalq və regional ixrac kriteriya-

sına uyğun olaraq 1993 ATƏT-in Adi Silahların Satılması ilə bağlı Prinsiplərinə ri-

ayət etməklə həyata keçirilir. Daha konkret olaraq, o, istehsala milli nəzarət vasitə-

silə,qanunsuz ticarətlə (Bölmə II), ixracatlarla(Bölmə III) və ehtiyatların idarəetmə-

si ilə(BölməIV) mübarizə tələb edir. 

Nəzərə alsaq ki, dünyada SALW ticarətinin ücdə biri qanunsiz kanallarla həyata 

keçirilir,Bölmə II sadəcə istehsal, düzgün işarələmə və SALW- ın səliqəli uçotu ilə 

məşğul olur;  əsasən, o, hər hansı məhsulun iştirakçı dövlətin ərazısində və ya kə-

narda istehsal olunduğunu izləmək məqsədi güdür.  2001- ci il 30 İyundan bəri, on-

lar, milli işarələmə sistemi haqqında məlumat mübadiləsi edirlər. Qanuni ötürmələr 

və qanunsuz ixraclarla məşğul olan III Bölmə SALW-ın bir çox ölkələrə ixracından 

                                                            

167

 FSC.DEC/13/97 of 16 July 1997 and FSC.DEC/8/98 of 4 November 1998. 

168

 BMT Registri Baş  Məclisinin 6 Dekabr 1991 (A/RES/46/36/L ) “Silahlanmada Şəffaflıq” 

qətnaməsindən sonra qurulmuşdur.  İndiyə kimi,164 dövlət bir və ya iki dəfə Registr-in 

tələblərinə riayət etmişdir. 

169

 Text of the Document : FSC.DOC/1/00 of 24 November 2000. 

170

 Albaniya halı üçün bax FSC.DEL/103/00 of 3 April 2000, FSC.DEL/121/00 of 4 April 2000, 

FSC.DEL/393/00 of 13 September 2000 and FSC/AIAM/01 of 1 March 2001. As regards Moldova, 

see FSC.DEL/133/00 of 5 April 2000. 

 

252

çəkinməyə aparan ümumi kriteriya irəli sürmüşdür: bu insan haqlarını pozan,möv-

cud silahlı münaqişələri uzadan və ya pisləşdirən,regional qeyri sabitliyə töhvə ve-

rən və ya terrorizmə  dəstək verən və onu həvəsləndirən ölkələrə aiddir

171

. Oğur-

luq,korrupsiya və etinasızlıq yolu ilə itkilərin qarşısını almaq üçün,IV Bölmə işti-

rakçı dövlətləri məcbur edir ki, onların SALW ehtiyatları( o cümlədən, silinmiş və 

sıradan çıxmış silahlar) düzgün milli inventarlaşma uçotu hesabatlarının və nəzarət 

prosedur və ölçülərinin mövzusu olsun. Eyni zamanda,hər bir dövlətin anbarlarda 

artıq silahların olduğunu qiymətləndirmək hüququnu tanıyaraq,Konvensiyanın 

maddələri, hədsiz dərəcədə SALW olursa,həmçinin, qanunsuz satılan və dövlət or-

qanları tərəfindən müsadirə olunan silahlar varsa, onların məhv edilməsini nəzərdə 

tutur. 

Daxili səviyyədə  qəbul edilmış ölçülərdən başqa, bu sənəd mürəkkəb seriyalı 

baza,illik və müntəzəm(yeniləşmə) çoxtərəfli məlumat mübadiləsi vasitəsilə  “şəf-

faflıq tədbirləri” təmin edir və aşağıdakı məsələlərə toxunur; milli işarələmə siste-

mi(II.D.1); ATƏT-n digər iştirakçı dövlətlərindən ixrac və idxal(III.F.1), ixrac si-

yasəti,proseduralar və  sənədləşmə, vasitəçilik üzərində  nəzarət(III.F.2); müsadirə 

olunan və məhv edilən atıcı silahların sayı(IV.F.1); ehtiyatların idarə olunması və 

təhlükəsizliyi üzrə milli prosedurlar(IV.E.2); və sonda məhv etmə prosedurları və 

texniki yolları (IV. E.3). 2002-ci ildə, ilk məlumat mübadiləsindən dərs götürərək, 

ATƏT BMT-nin “Yüngül və Atıcı silahların qanunsuz ticarətinin bütün tərəflərinin 

qarşısını almaq,mübarizə aparmaq və  ləğv etmək haqqında Fəaliyyət Planı”-na  

özünün regional töhvəsini vermək üçün  “Hesabat Standardı” qəbul etdi

172

. 

 

Cədvəl II: ATƏT-in SALW Sənədinin tələb etdiyi məlmat mübadiləsi 

 

Baza məlumatı(2001) nə zaman la-

zımdırsa yenilənməlidir 

İllik məlumat mübadiləsi 

İstehsal zamanı  və /və ya SALW-

ın idxalı zamanı istifadə olunan Milli 

işarə systemləri (Maddə II.D.1) 

Keçən təqvim ilində digər ATƏT 

iştirakçı dövlətlərindən SALW idxal 

və ixracı(Mad.III.F.1) 

Milli qanunvericilik və SALW-ın 

ixrac siyasətinin indiki praktikası, pro-

ATƏT iştirakçı dövlətlərinin ərazi-

sində keçən təqvim ili ərzində lazım-

                                                            

171

 Actually, a major weakness of Section III's arrangements is that it requires reporting only for 

“exports to, and imports from, other participating States” while a significant part of SALW is 

exported outside the OSCE area. 

172

 FSC.DEC/9/02 of 3 July 2002. Actually, the OSCE Document (November 2001) was adopted 

shortly in advance of the UN Program (December 2001). Its provisions are generally similar to the 

latter and, sometimes, contain much broader commitments as regards export control and post conflict 

rehabilitation. 

 

253

sedurlar, sənədləşmə və vasitəçilik nə-

zarətiləri(Mad.III.F.2) 

sıq və /və ya müsadirə olunmuş  və 

məhv edilmiş silah kimi ayırd edilən 

SALW-ın kateqoriyası,alt-kateqoriya-

sı və miqdarı(Mad.IV.E.1). 

Milli ehtiyatlar idarəetməsi və təh-

lükəsizlik prosedurları(Mad.IV.E.2) 

 

SALW-ın məhv edilməsi üçün tex-

niki metodlar və prosedur-

lar(Mad.IV.E.3) 

 

 

2001-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarına yönəlmiş 9/11 terror aktlarından dərhal 

sonra, SALW Sənədi  TƏF tərəfindən SALW-ın qanunsuz ticarətə və terror məqsədlə-

rinə dönməsi riskini azaltmaq üçün qərarlarla gücləndirildi. 2003-2004 illərdə, iki bir-

birinin ardınca gələn qərarlar Daşınan Hava Müdafiəsi Sistemlərinin (MANPADS)qa-

nunsuz yayılmasının və istifadəsinin törədəcəyi təhlükələrlə “Daşınan Hava Müdafiəsi 

Sistemlərinin İxrac Nəzarətinin Elementləri” haqda Vassenar Sazişındən doğan ixrac 

nəzarətinin prinsipləri vasitəsilə  məşğul olur

173

. 2004-cü ildə  TƏF-in digər qərarı 

“SALW ixracatı üçün son istifadəçilərin ifadələri və yoxlama prosedurlarının standard 

elementləri”-ni nəzərdə tuturdu

174

. O 2001-ci  il BMT “ Odlu Silahların və Sursatla-

rın,onların Hissələrinin və Komponentlərinin qanunsuz istehsalı,daşinması” protokolu-

nun  əsas müddəaları üzərində qurulmuş “SALW-da vasitəçiliyə nəzarət edilməsi prin-

sipləri” ilə bağlı qərarla müşaiyət olunmuş və Transnasional Mütəşəkkil Cinayətə Qarşı 

BMT Konvensiyasını tamamlamışdır

175

. ATƏT SALW Sənədinin strukturunu əks etdi-

rən və məlumat mübadiləsinə həvəsləndirən səkkiz vəsaitdən ibarət toplu çap etmişdir( 

onların hər biri bir və ya çox iştirakçı dövlət tərəfindən hazırlanmışdır)

176

. Toplu, milli 

siyasət üçün istiqamət vermək üçün nümunəvi planlar təklif etmişdir və ATƏT məka-

nında yüksək ümumi standardlara keçidi həvəsləndirmişdir. 

 

Cədvəl III: ATƏT-in SALW üzrə Ən Yaxşı Praktikalar Vəsaiti(2003) 

 

Başlıq və isnad 

Müəllif(lər) 

SALW üzrə Milii Nəzarətin Ən Yaxşı 

Praktikalar Vəsaiti 

(FSC..GAL/43/03/ 

Rev.3/Corr.1,19 Sentyabr 2003).

 

Rusiya Federasiyası 

                                                            

173

 FSC.DEC/7/03 of 23 July 2003 and FSC.DEC/3/04 of 26 May 2004.  

174

 FSC.DEC/5/04 of 17 November 2004. 

175

 FSC.DEC/8/04 of 24 November 2004. 

176

  Handbook of Best Practices on SALW. OSCE, 2003, p. 137. See http://www.osce.org/public 

ations/fsc/2003/12/10621_29_en.pdf 

 

254

SALW üzrə İşarələmə,Uçot və İzlə-

mə sahəsində Ən Yaxşı Praktikalar Və-

saiti

(FSC.

GAL/64/03/Rev. 2/Corr.2, 

 

19 Sentyabr 2003) 

Fransa 

Ehtiyatların İdarəetməsi və Təhlükə-

sizliyi ilə bağlı milli prosedurların  Ən 

Yaxşı Praktikalar Vəsai-

ti

(

FSC.GAL/14/03/Rev. 2/Corr.1 , 19 

Sentyabr 2003) 

 İspaniya,İsveçrə  və Birləşmiş 

Krallıq 

Milli Vasitəçilik Fəaliyyəti ilə bağlı 

Ən Yaxşı Praktikalar Vəsaiti 

(

FSC.GAL/63/03/Rev.2/Corr.1 ,

19 Sen-

tyabr 2003

)

 

Almaniya və Norveç 

SALW üzrə İxrac Nəzarəti Ən Yaxşı 

Praktikalar Vəsaiti 

(

FSC.GAL/4/03/Rev. 1/Corr.1, 

19 Sen-

tyabr 2003

)

 

Finlandiya  

SALW qalıqlarının Tərifi və Göstə-

riciləri üzrə Ən Yaxşı Praktikalar Vəsa-

iti (FSC.

GAL/36/03/Rev. 3, 

 19 Sen-

tyabr 2003

).

 

Almaniya 

 

 

SALW-ın məhv edilməsi üzrə Milli 

prosedurların  Ən Yaxşı Praktikalar Və-

saiti 

(

FSC. GAL/26/03/Rev. 2/Corr.1,

 1 

Oktyabr 2003

)

 

Kanada, Niderlandiya və ABŞ 

SALW üzrə Tərksilah,Tərxis və Re-

ninteqrasiya zamanı Ən Yaxşı Praktika-

lar Vəsaiti 

(DD&) Processes (

FSC. 

GAL/79/03/Rev. 1, 30 Sentyabr 2003

)

 

İsveç 

 

Qeyd etmək lazımdır ki, 2000 Sənədi vasitəsilə,iştirakçı dövlətlər, SALW-in 

toplanması və nəzarətsiz paylanmasının münaqişələrin qarşısının alınmasına,müna-

qışələrin həll edilməsinə mane olduğunu və münaqışə- sonrası vəziyyəti qeyri sabit 

duruma gətirə biləcəyini qəbul edirlər. Nəticədə, Sənədin V bölməsi SALW məsə-

ləsini ATƏT-in münaqişə idarəetmə fəaliyyətinə inteqrasiya etmiş, ehtiyatların təh-

lükəsizliyi və idarəetməsində(konkret müraciətlərə cavab olaraq), SALW-ın ixtisar 

edilməsi və ləğv edilməsinə,qanunsuz daşınmaların qarşısını almaq üçün sərhəd nə-

zarətinə yönəlmiş məsləhət verilməsində və s. məsələlərdə ATƏT-in kömək etmə-

 

255

sinə imkan verir. 2002 –ci ildə, ATƏT  TƏF və Daimi Şuranın koordinasiyalı addı-

mı vasitəsilə bu məqsədlər üçün xüsusi prosedurlar müəyyən etmək üçün qərar qə-

bul etdi