Fiziologiyasi va gigiyenasi

Odam tanasi muskullarining asosiy guruhlari. 
Gavda mus- 
kullariga к о ' krak qafasi, yelka va qorin muskullari kiradi.
Q ovurg'alar orasida joylashgan muskullar, muskullararo va na­
fas funksiyasini bajarilishida ishtirok etuvchi boshqa muskullar na­
fas muskullari deb yuritiladi. Bular qatoriga diafragma ham kiradi 
(u ko'krak bo'shlig'ini qorin bo'shlig'idan ajratib turadi).
Baquvvat rivojlangan ko'krak muskullari gavdaning oldingi 
qo'1-oyoqlarning muskullarini harakatga keltiradi va mahkam ush- 
lab turadi (katta va kichik ko'krak, oldingi tishsim on muskullar).
Qorin muskullari turli funksiyalarni bajaradi. Ular qorin 
bo'shlig'ining devorlarini hosil qiladi va o'zining tonusi tufayli 
ichki a ’zolarning joyini o'zgarib ketishiga, pastga tushishiga, osilib 
qolishiga yo 'l qo'ym aydi.
Qorin muskullari qisqarishi natijasida ichki a ’zolarga qorinning 
pressi sifatida ta ’sir ko'rsatadi, buning natijasida siydik, najasni 
ajratib chiqarilishiga hamda tu g'ish aktining bajarilishini ta'm in- 
laydi, qorin pressining muskullari qisqarishi, venoz tizim ida qon-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ning harakatlanishini ta'm inlaydi va nafas harakatlarini bajaradi. 
Bundan tashqari, qorin muskullari umurtqalar ustunini oldinga egi- 
lishida ishtirok etadi.
Qorin muskullari zaiflashganda qorin bo'shlig'idigi a'zolarni 
pastga osilib qolishidan tashqari grija (qorin pardasining muskullar 
orasiga qisilib qolishi kabi holatlar) ham yuz berishi mumkin. Gri- 
jalar paytida ichki a ’zolarning ichaklar. m e'da. 
katta salnik
qorin 
b o'shlig 'idan qorin terisi ostiga chiqishi yuz beradi.
Qorinning devor muskullari qatoriga, qorinning to 'g 'ri muskuli. 
piram ida muskuli, belning kvadrat muskuli va qorinning tashqi va 
ichki qiyshiq va ko'ndalang keng muskullari ham kiradi. Qorin­
ning o i'ta chizig'idan pavli zich tasma o'tadi, bu oq chiziqdir. Oq 
chiziqning yonidan qorinning tolalari eniga joylashgan to 'g 'ri m us­
kullar yotadi.
Yelkada. ya'ni umurtqalar ustuni bo'ylab juda k o ‘plab m uskul­
lar joylashgan, bular yelkaning chuqur muskullaridir. Ular. odat- 
da. umurtqalarning o'sim talariga tutashgan bo'ladi. Bu muskullar 
umurtqalar pog'onasini orqaga va yontom onlarga harakatlanishida 
ishtirok etadi. Yelkaning yuza muskullariga trapetsiyasim on mus- 
kul va yelkaning eng keng muskuli kiradi. Ular qo 'l muskullarini 
va ko'krak qafasining harakatlanishida ishtirok etadi.
Bosh yoki kalla muskullarini chaynash muskullariga va mimik 
muskullarga farqlash mumkin. Chaynash muskullariga chakka. 
chaynash va qanotsimon muskullar kiradi. Bu muskullarning qis- 
qarishi pastki jag 'n in g murakkab chaynash harakatlarini bajaradi. 
M imik muskullar bir, ayrim vaqtlarda o'zlarining uchi bilan yuz 
terisiga birikadi. Ularning qisqarishi natijasida terini o'zgartirib 
o 'zig a xos mimika chaqiradi. ya'ni yuzning u yoki bu ko'rinishi- 
ni chaqiradi. ko'zning va og'izning aylana muskullari ham mimik 
muskullar qatoriga kiradi.
Bo "yin muskullari kallani k o ‘taradi. engashtiradi va uni yon to- 
monlarga buradi. N arvonsim on m uskullar qobirg'alarni ko'taradi 
va shu bilan bir vaqtda nafas olishda ishtirok etadi. Tilosti suyagiga 
birikkan muskullar qisqarishi natijasida tilning holatini va aynan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shunday funksivalarni, yutish aktini bajarishda va turli tovushlar 
chiqarishda halqumning holatini ham o ‘zgartiradi.
Q o ilarning muskullari gavda bilan faqat ko‘krak-umrov 
b o 'g 'in i hududidagina birikadi. Oldingi q o i-o y o q lar kamari gav­
da bilan trapetsiyasimon, kichik k o ‘krak, rombsimon, tishsim on va 
kurakni k o ‘taruvchi muskullar bilan birikkan.
Oldingi qo'l kamari muskullari q o 'l suyaklarini yelka b o 'g 'in i- 
dan harakatga keltiradi. Bular orasida deltasimon muskul muhim 
ahamiyatga ega. Bu muskul qisqarganida velka b o 'g 'in id an q o in i 
bukadi va gorizontal holatgacha q o in i yozadi.
Yelkaning oldingi qismida bukuvchi va orqa qismida rostlov- 
chi muskullar guruhi joylashgan. Oldingi guruh muskullari orasida 
yelkaning ikki boshli muskuli va keyingi guruh muskullari orasi­
d a - uch boshli muskul joylashgan.
Bilak muskullarining oldingi yuzasi - bukuvchiiar, orqa qis- 
mini - roslovchilar tashkil etadi. Panja muskullari orasida - kaft- 
ning uzun muskuli barmoqlarni bukuvchi hisoblanadi.
Keyingi oyoqlar kamarida joylashgan muskullar. oyoqlarni tos 
b o 'g in id a n hamda umurtqalar pog'onasini harakatlantiradi. Oldin­
gi muskullar guruhiga bitta katta muskul - qovurg'a bilan qorin 
orasidagi va bel muskuli kiradi. Keyingi tashqi tos kamari muskul­
lar guruhiga - katta, o 'rta va kichik dumba muskullari kiradi.
Oyoqlar q o ig a nisbatan og‘ir skelet, ularning muskullari kat­
ta kuchga ega b o iish bilan birga kichik va chegaralangan harakat 
doirasiga ega.
Sonning oldi tom onidan odam tanasidagi eng uzun (50 sm ga­
cha) bo'lgan tikuvchilik muskuli joylashadi. Bu muskul oyoqning 
tos suyagi bilan son suvagini tutashtiruvchi va tizza bo 'g 'in larid a 
b o ia d i. Sonning to 'rt boshli muskuli tikuvchi muskuldan ancha 
chuqurroq yotadi va son suyagini ham ma tomondan о 
Tab 
turadi. 
Bu muskullarning asosiy funksiyasi - tizza bo'g'inlarini rostlash- 
dan iboratdir. Tik turganda to ’rt boshli muskul tizza bo ’g in in i bu- 
kilishiga y o i qo'ym aydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Boldirning orqa tomoni yuzasida boldir muskuli joylashgan, 
qaysiki boldir suvagini bukadi va oyoqning kaft suyaklarini ham 
bukadi va tashqi tom onga buradi.