Fiziologiyasi va gigiyenasi


N ervli-gumoralli boshqarilish



Yüklə 12,82 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/252
tarix22.10.2023
ölçüsü12,82 Mb.
#159515
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   252
Yosh-fiziologiyasi-va-gigiyenasi-Z.Rajamurodov-va-b.

N ervli-gumoralli boshqarilish. 
Hayvonot dunyosi rivojlanishi- 
ni m a'lum bosqichlarida asab tizimining yuzaga kelishi bilan yan­
gi bog'lanish va boshqarishning asabli (nerv) shakli hosil bo'ldi. 
O 'zining rivojlanishi bilan hayvon organizmi qanchalik yuqori 
bo'lsa. asab tizimi orqali a'zolarning o'zaro aloqasini ta'm inlashda 
reflektor aloqasi deb yuritiluvchi tizimning roli shuncha yuqoridir.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Oliy darajada rivojlangan havvonlar organizmidagi gumoral 
boshqarilislini ham asab tizim i boshqarib turadi. Asab boshqa- 
rilish gumoral boshqarilishdan quyidagi xususiyatlari bilan farq 
qiladi, birinchidan. aniq a'zo ga yoki hatto hujayralar guruhiga 
aniq yo'nalgan bo'ladi, ikkinchidan, asab tizimi orqali bog'lanish 
solishtirib bo'lm avdigan katta tezlikda. kimyoviy m oddalar tarqa- 
lish tezligidan yuz m artagacha yuqori tezlikda bajariladi. Yuqori 
darajada rivojlangan mavjudotlardagi gumoral bog'liqlikdan 
asabli b o g iiq lik k a o'tishi. gavda hujayralari orasidagi gumoral 
b og'liqlik vo'qotildi va u nerv bog'liqlik bilan almashtirildi degani 
emas, balki gumoral bog'liqliklar asab bilan nazorat qilinishi va 
nerv-gumoral o'zaro birgalikda ta'sir k o ’rsatuvchi bog'liqlik yu­
zaga kelganligidir. A 'zolarning hujayralari bilan yoki boshqa nerv 
hujayralari bilan tutashuvchi uchlaridan bog'lanishni ta'm inlovchi 
maxsus m oddalar (mediatorlar.elektrolitlar)ni ajralishi aniqlangan 
va bu m ediatorlar gavda suyuqliklariga tushib to 'g 'rid a n to 'g 'ri 
asab tizim iga va ixtisoslashgan nerv uchlariga ta'sir ko'rsatadi.
Tirik jonzotlar rivojlanishining keyingi bosqichida, maxsus 
a'zolar, y a'ni gumoral y o 'l bilan ta'sir ko'rsatuvchi va, o 'z navbati- 
da. organizmga tushgan oziq m oddalar hisobiga hosil bo'luvchi 
gorm onlar ajratuvchi bezlar paydo bo'ldi. M asalan, adrenalin gar- 
moni buyrakusti bezlarida tirozin am inokislotasidan hosil bo'ladi. 
Bu gumoral boshqarilishdir.
Asab tizim ining asosiy funksiyasi bo'lib yaxl.it holdagi orga­
nizmning uni o'rab turuvchi tashqi muhit bilan o'zaro aloqasi- 
ni boshqarish va alohida a'zo faoliyatini hamda a'zolar orasidagi 
bogTanishni boshqarish hisoblanadi.
Asab tizimi barcha a ’zolar faoliyatini faqatgina q o 'zg 'alish
to ’lqinlari yoki nerv impulslari bilan tezlashtirmay yoki tormoz- 
lamay balki qon, limfa, orqa miya va to'qim alararo suyuqliklar- 
ga tushuvchi mediator, garmonlar va m etabolitlar yoki moddalar 
almashinuvi mahsulotlari yordam ida organizmdagi barcha hayo- 
tiy jarayonlarni nazorat qiladi. Bu kimyoviy m oddalar a'zolarga 
va asab tizim iga ta ’sir ko'rsatadi. Shunday ekan, tabiiy sharoitda
www.ziyouz.com kutubxonasi


a'zolar faoliyatini faqatgina nervli boshqarilishi y o ‘q va. aksincha. 
nerv-gumoral boshqarilishi mavjud.
Asab tizimining qo'zg 'alish i biokimvoviy tabiatga ega. Asab 
tizimi bo'ylab. moddalar almashinuvi o'zgarishining to ‘lqinsimon 
tarqalishi kuzatiladi, tarqalish paytida ionlar membranalar orqali 
tanlab o'tkaziladi, natijada nisbatan tinchlik va q o'zg 'alg an holat- 
dagi qismlar orasida potensiallar farqi (ayrmasi) hosil b o ‘ladi va 
elektr toki yuzaga keladi. Bu toklar biotoklar yoki biopotensiallar 
deb yuritiladi va asab tizimi bo‘ylab tarqaladi va uning navbatdagi 
maydonlarida q o 'zg 'alish chaqiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi



Yüklə 12,82 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   252




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin