O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Ko'zningpirpirashi
ham h im o y a refleksi b o ‘lib, k o ‘z n in g shox pardasi bilan 
konyunktivasi ta’sirlanganda k e lib chiqadi, bu p a rd a la r uch li nervning afferent 
tolalaridan innervatsiyalanadi. U lardan keluvchi im p u lsla r uzunchoq m iyada y uz 
n ervining harakatlantiruvchi y ad ro sig a o ‘tadi (y u z n e rv in in g tolalari ko ‘zning 
doiraviy muskulini innervatsiyalaydi), natijada k o ‘z q o v o q la ri yum iladi.
Y uqorida sanab o ‘tilgan b a rc h a reflektor ak tlard an ta sh q ari, uzunchoq m iya 
tevarak-atrofdagi olam da y o ‘l to p ish (o riy e n tiro v k a )g a v a m uskullar tonusini 
b o sh q arish g a im kon b era d ig an re fle k to r m e x a n iz m la rd a qatnashadi. Tegishli 
reflekslam iyuzagachiqaradigan afferent impulslari V -X II serebral nervlar(jumladan, 
v e s tib u ly a r n e r v la r) o r q a li, s h u n in g d e k , y u z , b o ‘y in , q o ‘I-oyoq va ta n a
muskullarining retseptorlaridan im puls o ‘tkazuvchi spinal n ervlar (orqa miya nervlari) 
orqali keladi.
Shu tariqa uzunchoq m iyasi bilan V aroliy k o ‘p rigi b u tu n q olgan bulbar hayvon 
tashqi ta'sirlarg a ja v o b an spinal hayvondan m u rak k a b ro q reaksiyalam i yuzaga 
chiqara oladi. Bu hayvonlarda b arc h a asosiy hayotiy fim k siy alar mukam m alroq 
m arkaz bilan birlashgan va k o ‘proq koordinatsiyalangan.
0 ‘r ta m iya. 0 ‘rta miyada to ‘rt tepalik yadrolari (u lar S ilviy suvyoMining ustida 
q o p q o q -te s tu m s o h a s id a jo y la s h a d i) , q iz il y a d r o ( n u c le u s ru b e r), k o ‘zni 
harakatlantiruvchi v a g ‘altak n erv lam in g y ad ro lari (u la r S ilv iy suv yo ‘lining ostida, 
o ‘rta m iyaning m arkaziy qism ida) va qora substansiya- su b stan tia nigra (o ‘rta 
m iya asosida) bor. T alam usga, k atta yarim sh arlarg a v a m iy ach ag a impuls olib 
boradigan barcha k o ‘tariluvchi y o 'lla r va uzunchoq m iy a b ila n o rq a miyaga impuls 
yetkazib beradigan tu sh u v c h iy o ‘lla r o ‘rta m iy a o rqali o ‘ta d i. U zunchoq miyadagi 
kabi, o ‘rta m iyada ham retikulyar form atsiya n eyronlari bor.
O'rta miyayadrolar'mingfunksiyalarl
0 ‘rta m iya y ad ro la ri b ir qancha muhim 
reflektor fiinksiyalami bajaradi.
To'rt lepalikning orqa do'm boqlari birlamchi eshituv markazlari
b o ‘lib. 
tovush kelayotgan tom onni ch a m a lab bilish reflek slarin in g yuzaga chiqishida: 
hayvon!am ingqulog‘ini ding qilishida, boshi va gavd asin i yan g i tovush kelayotgan 
tom onga burishida qatnashadi.
87
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

fo r m a d o re tK u la m
le m n u c u i m e tlú lu
k m n u c u i U(cr«l&
lu b t la n t it wgr«
ir. c o n ic o tp in a lii 
a n ltr ío r
ir. c o n ic o tp in a J ií 
ta ie ra ln
tr. c o rtic o n iic le a ris
ir. c o n ie o p o n iin u i f r o n u iií
3 2 -rasm . 0 ‘rta miya (to‘rt tepalik sohasidan kcsilgan).
0 ‘rta m iyasi butun qolgan hayvondagi cham alash refleksida harakat reaksiyalari 
bilan bir q ato rd a b a ’zi vegetativ reflekslar h am kuzatiladi; yurak faoliyatini ritm ining 
o ‘zgarish¡, a rte ria l bosim ning o ‘zgarish¡ v a hokazolar shu jum tadandir.
T o ‘rt te p a lik y adrolari «soqchilik» reflek sin in g yuzaga chiqishida qatnashadi. 
Bu reflek sn in g o rganizm uchun aham iyati shuki, u organizm ni to 'sa td a n yangi 
ta ’s irg a r e a k s iy a k o ‘rsatish g a ta y y o rla y d i. Bu m urakkab reflek sn in g inuhiin 
kom ponenti sh u k i, m uskul tonusi q ay ta taqsim lanadi. Bu esa bukuvchi m uskullar 
tonusi o sh ib , hayvo n n in g qochib k etish ig a yoki hujum qilishiga yordam beradi. 
T o‘rt te p a lik so h a si zararlangan ktshi b e x o s ta’sirga javoban tez reaksiya k o ‘rsata 
olmaydi.
Q o ra su b sta n siy a (substantia nigra) o v q a t yutish va chaynash reflekslari kabi 
m urakkab a k tla m in g koordinatsiyalanishiga bevosita dahldor. Q ora substansiyaga 
elektr toki b ila n t a ’sir etilganda ovq at y u tish harakatlari yuzaga chiqib, nafas olish 
tegishlicha o ‘z g a rad i. Q ora substansiya p la stik tonusni boshqarishda qatnashadi 
va q o ‘l b a rm o q la rin in g ju d a an iq b a ja rila d ig a n m ayda h ara k atla rin i y u za g a 
chiqarishda v a binobarin, tonusning n o z ik boshqariüshda aham iyat kasb etadi, 
degan k o ‘rsa tm a !a r ham bor.
88
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

B o s h q a h a y v o n la r g a n i s b a ta n o d a m d a q o r a s u b s t a n s i y a k o ‘ p r o q
rivojlanganligini, aftidan, shu bilan tu s h u n tirs a b o ‘lar. 0 ‘rta m iyaning shu qism i 
(qora substansiya) zararlanganda m u sk u lla r to nusi oshib ketadi, y a ’ni g ip e rto n u s 
r o ‘y beradi. A m m o, bu gipertonusni fa q a t q o ra substansiyaning ah a m iy a ti bilan 
iz o h la b b o ‘lm a y d i, chunki u s h ik a s tla n g a n ta q d ird a m u sk u lla r to n u s in in g
b o shqarilishiga bevosita dahldor b o 'lg a n q iz il y ad ro va retik u ly arfo rm atsiy a bilan 
aloqasi uziladi.
0 ‘rta m iyasi butun turgan