A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

Nazorat protseduralarini testlash bilan bog’liq tanlash risklar 
Auditor 
tomonidan 
nazorat 
riskining 
bahosi 
To’liq umumiy to’plamga nisbatan ichki nazorat tizimining hozirgi 
holati 
Samarali 
Samarasiz 
Past 
To’g’ri xulosa 
Ichki 
nazorat 
ishonchliligini 
noto’g’ri qabul qilinganlik riski 
Umumiy 
to’plamda 
nazoratning pasayishi tanlashda 
ko’rsatilganligaga 
nisbatan 
yuqori(shuningdek, nazorat riskinin 
baholash riski deb nomlanuvchi 
o’ta past yoki o’ta yuqorilik riski). 
Auditni samarasizlikka olib keladi 
Yuqori 
Umumiy 
to’plamda 
nazoratning 
pasayishi 
tanlashda 
ko’rsatilganligaga 
nisbatan 
past(shuningdek, 
nazorat riskinin baholash riski 
deb nomlanuvchi o’ta yuqori 
yoki o’ta past riski). Auditni 
samarasizlikga olib keladi. 
To’g’ri xulosa 

---

234 
Schetlar sal’dolari tafsilotlari testlash bilan bog’liq tanlash riski
Tanlashdan, shuningdek schetlar saldosidagi buzib ko’rsatish (xato) lar 
miqdorini baholashda ham foydalanilishi mumkin. Auditor, masalan, moddiy 
zahiralar elementlaridan tanlab olishni amalga oshirishi va narxlarga oid testni 
bajarishi mumkin. Agar tanlab olishda narxga oid xatolar bo’lsa, auditorlar bu 
xatoni moddiy zahiralar noto’g’ri baholanganligi uchun jamlanganligini jiddiy 
bo’zilgan deb xisoblash mumkinligini aniqlash uchun jamlanganlikda amaliyotda 
qo’llab ko’radilar. Balans qiymatini noto’g’ri qabul qilish riski shunday risk 
xisoblanadiki, auditor schetlar sal’dosi jiddiy xatoliklarga ega emas degan 
xulosaga keladi, aslida esa schetlar sal’dosi jiddiy xatoliklarga ega bo’ladi. 
Auditorning asosiy muammosi detal (tafsilot) larning mustaqil testlari bilan 
bog’liq tanlab olishlarni bajara borib, balans qiymatini noto’g’ri qabul qilish riskini 
nazorat qilishi xisoblanadi. Schetlar saldosini noto’g’ri qabul qilishda jiddiy 
xatoliklar bo’ladi, lekin tanlab olish natijalari auditorni schetda jiddiy xatoliklar 
yo’q deb xisoblashga majbur qiladi. Jiddiy xatoliklar bilan hech qanday 
qo’shimcha auditorlik tekshiruvi o’tkazilmaydi va moliyaviy xisobotlar jiddiy 
xatoliklar bilan to’ziladi. Boshqa tomondan agar auditor jiddiy xatolari bo’lmagan 
tanlanganlikni noto’g’ri og’ishtirishi kerak bo’lganda edi, mijoz e’tiroz bildirar va 
auditorni qo’shimcha ish bajargani uchun taqdirlagan bo’lar edi. Qo’shimcha 
auditorlik tekshiruvi mos kelmaydigan xulosalarni to’g’rilashga olib kelishi kerak. 
Balans qiymatining noto’g’ri og’ishi riski shu tarzda auditing samaradorligiga 
tegib o’tadi, lekin bu auditorning moliyaviy xisobotlarning haqqoniyligi haqidagi 
to’liq xulosasiga tegmasligi kerak.