21
natijalarga olib keladigan auditor - nafaqat uchinchi tomon manfaatlari,
balki
rahbariyat manfaatlari uchun ham tayinlanadi. Kompaniya bir nechta firma ma’lum
bir "narx" bilan kompaniya uchun o‘z hissasini qo‘shadigan kam sonli
"shartnomalar" natijasi sifatida qaraladi. Kompaniyaning rahbariyati ushbu
hissalarni boshqarish uchun optimal sharoitlarda quyidagilarni olishni istaydi:
bankirlardan
past foiz stavkalari, aksiyadorlar uchun yuqori baho narxlari,
xodimlarga kam ish haqi. Ushbu munosabatlarda rahbariyat banklar, aksiyadorlar
va xodimlar kabi tashqi manfaatdorlardan yordam olish uchun "agent"
sifatida
qaraladi. Agentlik xarajatlari - monitoring xarajatlari (agentni monitoring qilish
xarajatlari), majburiy xarajatlar (agentlar rahbarlarga nisbatan nomaqbul xatti-
harakatlar qilmasligi uchun agent qiladigan xarajatlar) va qoldiq zararlar (aloqa va
monitoring uchun qilingan xarajatlarga qaramay natijalarga olib keladigan samarali
zararlar).
Har bir nazariya o`z davrida to`liq bir ma`noga ega bo`lgan bo`lib,
yillar
o`tishi, iqtisodiyotning jadal sur`atlarda rivojlana borishi bilan ular ham taraqqiy
etib boradi.
Rahbariyat ko‘proq biladi – Axborot assimetriya
Axborot assimetriya kabi agent-manfaatdor
tomon munosabatlarda bir
nechta murakkabliklar paydo bo‘ladi. Agent (rahbariyat) kompaniyaga oid
ma’lumotlarda manfaatdor tomonlarga nisbatan katta ustunlikka ega. Asosan,
rahbariyat kompaniyaning qarzlarni to‘lash qobiliyatini bankirga qaraganda
ko‘proq biladi va aksiyadorlarga nisbatan kompaniya
haqiqiy daromadi qanday
ekanligini yoki oshirib ko‘rsatishlar mavjud yoki yo‘qligini biladi. Bundan
tashqari, xodimlarga qaraganda kelgusi yil kompaniyadagi moliyaviy ahvol
shunday bo‘ladiki, ya’ni xodimlarning har biri ish bilan band bo‘ladimi-yo‘qmi
rahbariyat buni yaxshiroq biladi.
Shunga qaramasdan, manfaatdor tomonlar
rahbariyat tomonidan yaxshi o‘rganilib chiqilishi kerak,
chunki oxir-oqibatda
rahbariyat
tomonidan
boshqariladigan
biznesning
moliyaviy
tuzilmalari
manfaatdor tomonlarga bog‘liq. Rahbariyat tomonidan berilgan ma’lumotlarga
22
ishonish uchun tashqi manfaatdorlar (kompaniyaning aksiyalarni sotib oluvchilar,
kompaniyaga kredit beruvchilar yoki kompaniya bilan ishlovchilar) ular adolatli
ekanligiga ishonch hosil qilishi kerak.
Bu degani, rahbariyat va tashqi investorlar
uchun nufuzli auditorlarni jalb qilish uchun rag‘bat mavjud.
Dostları ilə paylaş: