Davlatiy moliya

5-rasm. Moliyaviy boshqaruv tizimi
Moliyaviy boshqaruvning obyekti sifatida moliyaviy munosabatlarning turli 
ko’rinishlari, shu jumladan, davlatning ijtimoiy tuzilishi, mamlakatdagi siyosiy 
kuchlarning mavqei (nisbati) va qayta taqsimlash jarayonlariga ta’sir 
Moliyaviy boshqaruv tizimi 
Boshqaruv 
subyektlari 
Ta’sir 
instrumentlari 
Pirovard 
maqsad 
Boshqaruv 
obyektlari 
Moliyaviy 
tizim 
Moliyaviy 
siyosat 
Tizimlar 
moliyasi 
Moliyaviy 
barqarorlik 
Prezident; 
Parlament; 
Hukumat; 
Moliya vazirligi; 
Davlat soliq 
qo’mitasi; 
Markaziy bank; 
Hisob palatasi; 
va boshqalar. 
Boshqaruv 
prinsip- 
lari; 
Moliyaviy 
bashoratlash; 
Moliyaviy 
dasturlash; 
Moliyaviy 
rejalashtirish; 
Moliyaviy 
tartibga solish; 
Moliyaviy 
nazorat; 
Moliyaviy 
qonunchilik; 
Moliyaviy tahlil. 
Byudjet fondlarini 
shakllantirish va 
foydalanish 
bo’yicha 
munosabatlar; 
Byudjetdan 
tashqari davlat 
maqsadli fondlarini 
shakllantirish va 
foydalanish 
bo’yicha 
munosabatlar; 
Sug’urta fondlarini 
shakllantirish va 
foydanish bo’yicha 
munosabatlar. 
Makro- 
iqtisodiy 
muvozanat; 
Byudjet 
rejalarining 
profitsitligi; 
Davlat 
qarzining 
mavjud 
emasligi; 
Mustahkam 
(barqaror) 
milliy 
valyuta. 

---

99 
ko’rsatadigan boshqa omillar bilan belgilanadigan o’ziga xos bo’lgan moliyaviy 
munosabatlar maydonga chiqadi. Davlat moliyasi, mahalliy moliya va xo’jalik 
yurituvchi subyektlar moliyasida moliyaviy boshqa-ruvning subyekti bo’lib 
moliyaviy apparat deb nomlanuvchi maxsus xizmatlar hisoblanadi. 
Davlatning xo’jalik yurituvchi subyektlar va uy xo’jaliklari bilan moliyaviy 
munosabatlar sohasidagi o’zaro munosabatlari soliq tizimi, kredit 
munosabatlarini boshqarish (tartibga solish), moliya bozorini tartibga solish, 
davlatning qo’llab-quvvatlash tizimi, pensiya ta’minoti tizimi, ishlovchi aholining 
daromadlarini tartibga solish mexanizmi va boshqalar orqali amalga oshiriladi. 
Moliyaviy boshqaruvning maqsadi makroiqtisodiy muvozanatda, byudjet 
profitsitida, davlat qarzining kama-yishida, milliy valyutaning barqarorligi va 
mustahkamligida va, nihoyat, davlat va jamiyat barcha a’zolari iqtisodiy 
manfaatlarining yagonaligida (mushtarakligida) namoyon bo’ladigan moliyaviy 
barqarorlik va moliyaviy mustaqillikni ta’minlashdir. Shunga monand ravishda 
uning asosiy metodologik prinsiplari quyidagilardan iborat: 
–
pirovard maqsadga bog’liqlik; 
–
xo’jalik barcha tarmoqlarining makroiqtisodiy muvo-zanatliligi; 
–
jamiyat barcha a’zolarining manfaatlariga mos kelish; 
–
iqtisodiy qonunlardan foydalanish; 
–
real imkoniyatlar asosida ichki va tashqi iqtisodiy sharoitlarni hisobga 
olish. 
Moliyaviy boshqaruvning konkret metodlari va shakllari quyidagilardan 
iborat bo’lishi mumkin: 
–
moliyaviy rejalashtirish; 
–
bashoratlash (prognozlashtirish); 
–
dasturlashtirish; 
–
moliyaviy tartibga solish; 
–
moliyaviy nazorat; 
–
moliyaviy qonunlarni (qonunchilikni) qabul qilish; 
–
moliyaviy resurslarni jalb qilish metodlari tizimi.