B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

13.2. Aerozol. Atmosferaning ifloslanishi va unga
qarshi kurash
A tm osferaning tarkibida asosiy zarralardan tashqari aerozol ham
m avjud. A erozol tuproq, vulkan va kosm ik zarralar, o ‘g ‘it, tutun, 
dengiz tuzi ham da m ikroorganizm lar, suv tom chilari va m uz kristal- 
laridir.
Chang, tutun, yo n ilg 'in in g qora zarralari soni havodagi katta zar- 
ralarning tarkibida 100 m inglab b o la d i. B unday zarralar o 'rm o n va 
okeanlarda 100 m arta kam uchraydi. A tm osferada har xil gaz aralash- 
m alari ham m avjud (26-rasm ). U lar atm osferada vulkan chiqindilari, 
o ‘rm on yon g ‘inlari, sanoat faoliyati, aviatsiya, avtom obil, tem iry o ‘l 
transportlari natijasida hosil bo ‘ladi.
26-rasm. Aerozollar.
145

---

Zararli aralashm alar atm osferada karri b o ‘lishiga qaram ay, b a’zan 
katta sanoat m arkazlarida vaqti-vaqti bilan sanitar norm alaridan 
oshib ketadi. Hozirgi vaqtda G ‘arbiy Yevropa territoriyasida havon- 
ing ifloslanm agan jo y ini uchratish ancha m ushkul.
H avoni k o :pincha uglerod oksidi, oltingugurt birikm alari, uglerod 
va sanoat changlari ifloslantiradi.
N yu-Y ork, Tokio va boshqa shaharlarda avtotransportdan bir sut- 
kada havoga 5000 tonnaga yaqin zararli gazlar q o 'shiladi.
Sm og — bu tuman, aerozol va zararli gazlar aralashm asi bo‘lib, 
odam lar orasida kasallik va o ‘lim larning ko ‘payishiga olib keladi. Mi- 
sol uchun, A Q SH da yiliga 6 0-1 0 0 mln. tonna uglerod oksid, 2 2-27 
mln. tonna oltingugurt oksidi, 9 mln. tonna azot va uglerod chiqariladi. 
Jahon b o ‘yicha 1990-yilda atm osfera havosiga chiqarilgan is gazi, qora 
kuya va karbonat angidrid m iqdori 500 mln. tonnani tashkil etadi.
H ozirgi vaqtda atm osfera tarkibida tirik organizm lar uchun zararli 
gazlarning uchrash hollari k o ‘paym oqda. Sanoat, transport, energeti- 
ka va boshqa ishlab chiqarish korxonalaridan chiqayotgan chiqindilar 
katta-katta tum anlar, bir necha m inglab kilom etrli hududlar havosi- 
ning ifloslanishiga olib kelm oqda.