Am aliy m ashg'ulotlar va hisoblash grafik ishlari uchun

Misol echish usulining asosiy tamoyillari 
Auditoriyada o’qituvchi 
yoki talaba tomonidan misol echishni asosiy tamoyillariga. shartni yozish, 
misol echishni yozishning shakli va ketma-ketligi, hisoblash ishlarining 
bajarilishiga rioya qilishlari kerak. Ushbu uslubiy tamoyillar ketma-ket va 
astoydil bajarilishi kerakki, natijada talaba uyda yoki doskada misolni 
mustaqil echishda quyida keltiriladigan uslubiy ko'rsatmani tadbiq etsin.
Misolni sharti yozilgan va tahlil qilingan vaziyat uchun quyidagi 
uslubiy tamoyillami keltiramiz:
1. 
Misol «sifatli echilgan» bo'lishi kerak. Misolni echish 
boshlanishida, talabada «Qaysi formula bilan misolni echish mumkin» 
degan savol paydo bo’ladi. Agar bu savolni talabaga o ’qituvchi bersa, eng 
yomon vaziyat sodir bo’ladi. «Sifatli echilgan» misol deganda, mohiyati 
tahlil qilingan va echish tartibi so’zma-so’z izohlangan misol, formula esa 
bildirilgan fikrning inatematik ifodalanishi va u tegishli hisoblashlardan 
keyin sonli echimga olib keladi.
ll

---

%
J-LJ.
Ш
A
J
Misol. Siquvchi 
F
kuch po’lat va bronza 
sterjenlarga ( 
1-rasm)
P-detali orqali ta’sir qiladi. 
Sterjcn 
ko’ndalang 
kesimining 
o'lchamlari 
topilsin 
(
Ap=2A
b). 
Po’lat 
va 
bronza 
materiallarining elastiklik modullari bir xil emas,
T
1-rasm.F- ta'siridagi
sterjenlar.
ya’ni po’lat materialining elastiklik moduli 
Ep,
bronza materialining elastiklik moduli 
Eb
dan 
katta. Demak, po’lat steijen bo'lmaganida bronza 
steijeni 
F
kuch ta siridan ko’proq siqilar edi. 
Lekin ham bir xil uzayadi. 
F-
siquvchi kuchning 
har kaysi sterjenga ta sirini topish uchun bitta 
tenglama tuzish mumkin: 
f
6 + F„ = F
Bitta 
tenglamada ikkita noma lum kuch bor. Demak, misol statik noaniq. 
Fb
va 
Fp
kuchlami topish uchun qo’shimcha deformatsiya tenglamasini tuzamiz. 
Tashqi siquvchi kuch ta'sirida har ikkala steijen ham bir xil masofaga
F t
F I
siqiladi. Guk qonuniga asosan: 
Д/ - —1*— * —
Endi muvozanat va deformatsiya tenglamalarini birgalikda echib, 
misolning shartiga tegishli savollariga javob topiladi.
2. 
Misol umumiy holda echilgandan keyin matematik hisoblashga 
o’tamiz. Hisoblash bandma-band ketma-ketlikda olib boriladi va har bir 
band uchun oldindan hisoblanishi Iozim bo’lgan formula belgilanadi, 
hisoblash natijalari alohida ajratib yoziladi.
Murakkab va hajmi katta matematik hisoblashni bajarishda 
yordamchi 
hisoblashlar 
olib 
boriladi. 
Yordamchi 
hisoblashlar 
umumiylashtiriladi (mujassamlashadi) va sonli natijaviy qiymat kelib 
chiqadi. Bu erda misol echishni usuli va uni tashkil etish muammosi 
to’g’risida to’xtalib o’tamiz. Gap shundaki, mustaqil misol echishda 
talabalami birdaniga oq varaqda bajarishga o ’rgatish kerak, chunki 
birlamchi hisoblash qora qog’ozda bajarilsa, ortiqcha vaqt va ish talab 
etiladi. Formulaga barcha kattaliklaming son qiymatlarini qo’yishdan 
oldin, ulaming o’lchov birliklarini bir xil sistemaga keltirilishi Iozim. Buni 
og’zaki bajarish kerak. Masalan, 100 
kN
kuch bilan cho’zilayotgan
steijenning uzayishi aniqlansin, agar / = 2m ,
d = 60m m ,E
= 2 ■ 10s
mPa
N -I
bo’ Isa, hisoblash formulasi -
А/ = 
—r~
Сл
m
tJ:
100000 
N 2m
2 10 
" P ,
12

---

. ko'rinishda yozmaslik 
kerak. Hozirgi vaqtda 
ko'plab xorij 
adabiyotlardagi hisoblash formulalarida o ’lchov birliklar keltiriladi
100-10s -2