M a t m u r o d o V f. M

Markazsizlashtirish va elektron hukumat. 
Davlat boshqaruvini m arkaz­
sizlashtirish jarayonlariga va o ‘z navbatida jam iyatga ko'rsatilayotgan dav-

---

lat xizmati sifatini oshirishga xalaqit berayotgan om illar orasidan A K Tni 
joriy etish orqali ularning salbiy ta ’sirini kam aytirish yoki b arta raf qilish 
m um kin b o ‘lganlarini ajratish qiyin emas. Ular:
• davlat boshqaruvi m intaqaviy va m ahalliy organlari, nodavlat no ti- 
jorat tashkilotlari faoliyati haqida axborot tanqisligi;
•
davlat boshqaruvi tizim ining m arkaziy, viloyat, tu m an , shahar o r­
ganlari o 'rtasida t o ‘g ‘ridan to ‘g‘ri ham da aks axborot va boshqaruv aloqala- 
rining tezligi pastligi;
• boshqaruv organlari va fuqarolar o 'rtasida axborot taqdim qilish ti- 
zim i va axborot kanallarining yo'qligi;
• biznes va fuqarolarga davlat xizm atini «kontaktsiz asosda» taqdim
etish im koniyatining yo'qligi (elektron aloqa kanallari orqali).
AKTni davlat boshqaruvi tizimiga joriy qilish zarurligi bugun hech kim da 
shubha tug'dirm aydi. AKTni davlat boshqaruvi sohalariga joriy qilishning 
sam aradorligi va foydasini quyidagi jihatlarda ko'rib chiqish m um kin:
— 
davlat xizm atchilari faoliyatining texnik darajasi bo'yicha. Bu m ehnat 
u n u m d o rlig in in g o sh ish i va ish ja ra y o n i c h iq im la rin in g p asayishig a, 
shuningdek, ular faoliyatida tashkiliy m adaniyat yaxshilanishiga sabab bo'ladi.
AKTni joriy etish davlat boshqaruvi sam aradorligini oshirish jarayoniga 
xizm at qilishi u chun u davlat boshqaruvini isloh etishga qaratilgan yanada 
kengroq o'zgarishlarning bir qismi bo'lishi zarur. Bunda:
• tahliliv ishlar texnologiyalarini, demak, boshqaruv qarorlarini tayyor­
lash, qabul qilishni tubdan takomillashtirish bo'yicha. G ap ish jarayoni sifatini 
boshqarish: ish jarayonida rejalashtirish, monitoring va resurslar (ishchi kuchi, 
moliya va boshqalar) sifatini nazorat qilish kabilar haqida ketyapti;
• o 'z aro axborot alm ashish asnosida qiyin kom pleksli m uam m olar yu­
zasidan tez va sifatli qaror qabul qilish im konini beruvchi m uassasalararo 
aloqa darajasini oshiruvchi m exanizm sifatida. Bu hukum atda strategik alo- 
qalar yaratish im konini beradi: turli hokim lik darajalari, vazirlik, m uassa­
salar, va h u k u m a t a x b o ro t b az alari b o g 'la n a d i. Bu esa u n in g ish in i 
yo'naltiruvchi strategiya va siyosatni am alga oshirishda hukum atning tad - 
qiqot, rivojlanish salohiyatini kuchaytiradi.
• vakolatlar va resurslam i taqsim lovchilardan joylarda bevosita faoliyat 
yuritayotgan ijrochilarga berish vositasi sifatida, ya’ni boshqaruvni m arkaz­
sizlashtirish shakli;
• d avlat b o sh q a ru v i o rg a n la ri to m o n id a n b izn es va fu q a ro larg a 
ko'rsatilayotgan davlat xizm ati sifatini oshirish vositasi sifatida. Elektron 
kanallar orqali biznes-m uhit va fuqarolar bilan aloqa qilayotgan davlat o r­
ganlari nafaqat xizm at ko'rsatish operativligini oshirishlari, balki korrup- 
siyani ancha qisqartirishlari m um kin.
M azk u r afzalliklar rivojlangan davlatlarni A K Tni davlat boshqaruvi 
organlari faoliyatining barcha sohalariga yoyish bo'yicha keng ko'lam li tad- 
birlarni am alga oshirishga, y a’ni elektron hukum atni yaratishga undadi.

---

Elektron hukum at yaratishda eng ilgarilab ketgan davlat bu A Q SH va 
Buyuk Britaniyadir. Iqtisodiy o 'tish pallasida turgan davlatlar orasida esa 
eng yaxshi n a tija g a E sto n iy ad a erish ilg an . Bu d a v la tla r tajrib asin in g
ko'rsatishicha, elektron hukum atni joriy qilish — davlat boshqaruvi organ­
lari faoliyati sam arad o rlig in i o shirish, u la r faoliyati o ch iq -o y d in lig in i 
ta ’m inlash, fuqarolar uchun farovonlikka erishish, shuningdek, m arkaz- 
eizlashtirish va davlat hokim iyati organlari faoliyati m onitoringini am alga 
oshirish yo'llaridan biridir.
Elektron hukum atni joriy etishning to ‘g‘ridan to ‘g‘ri samarasi hukum at 
ishiniig yan ad a unum dorligiga erishish, davlat xaridlari, soliqlar va boj 
to ‘lovlarini yig‘ish kabi sohalarda fuqarolar, ayniqsa, olis va ovloq yerlarda 
yashayotganlar bilan ochiq-oydin va davom li aloqada b o'lish asosida bu so ­
halarda xarajatni sezilarli darajada kam aytirish kabilarni ichiga oladi
Elektron hu kum at barpo etishning ijtimoiy qaltis jihatlari:
Davlat boshqaruvi tizim i uchun:
1. Axborot tarm oqlari ortishi oqibatida maxfiy m a ’lum otlarning chetga 
chiqib ketishi.
2. Davlat organlarining axborot tizim lari faoliyati barqarorligini buzuv- 
chi viruslar tom onid an shikastlanishi.
3. Q im m atbaho texnika va texnologiyalardan unum siz foydalanish.
4. D avlat boshqaruvi turli darajalari texnik va texnologik jihozlanish 
darajasidagi uzilish sababli vertikal bo'y icha (m arkaz-m intaqa) qabul qili­
nayotgan qarorlar darajasi va sifatining pasayishi.
Davlat xizm atchilari u ch u n qaltisliklar:
1. Foydalanilayotgan tashkiliy texnikaning davlat xizmatchilari sog‘lig‘iga 
salbiy ta ’siri
2. H am kasblar va aholi bilan shaxsiy m uloqot malakasining boy bedlishi.
Jam iyat uchun qaltisliklar:
1. Biznes faoliyatini davlat tom onidan nazorat qilish im koniyatlarining 
kengayishi (ko‘p xatar davlat organlarining korxonalar faoliyatiga faol ara- 
lashuvidan hosil bo'ladi).
2. Fuqarolarning hayotini axborot jihatidan nazorat qilish im koniyat­
larining kengayishi, fuqarolar va um um an jam iyat hayotiga aralashuv.
3. A xborot tarm oqlariga ijtimoiy m anfaatlarga katta zarar yetkazishi 
m um kin bo'lgan y olg 'on m a’lum otlam i kiritish (jamiyat u ch un o g 'ir oqi- 
batlarga olib keluvchi yolg'on m a’lum otlarni tarqatish).
4. Jam iyatning elektr va kom m unikatsiya tarm oqlari barqaror ishlashi- 
ga b o g 'liq b o 'lib qolishi (ularning om m aviy ishdan chiqishi jam iyatning 
m oliyaviy-iqtisodiy hayoti to'xtashiga olib kelishi m um kin).
E lektron hukum at barpo etishning ijtimoiy ijobiy jihatlari:
1. 
Xavfsizlik tizimlari yaratish (q o 'sh im ch a qaltislik — moliyaviy xara- 
jatlam ing ortishi).

---

2. Davlat boshqaruvi funksiyalari oldindan (elektron hukum at joriy qi- 
lingunga qadar) optim allashtirish m um kin.
3. Davlat xizm atchilari m alakasini oshirish.
5. Zam onaviy kom pyuter texnologiyalari va dasturlar yaratish.
4. Turli boshqaruv darajalari texnik jih o zlan ish in i sinxronlashtirish 
(q o ‘shim cha qaltislik - bir vaqtdagi yuqori xarajatlar).
6. Ishchilar m ehnatini q o ‘riqlash va sog‘ligini m uhofaza qilish bo'yicha 
qo'shim cha choralar ko'rish.
7. Axborot texnologiyalaridan fuqarolarning xususiy hayotiga aralashishda 
foydalanishni qonun tom onidan jinoiy javobgarlikka tortishgacha taqiqlash.
8. Vaqt va m oddiy resurslar kam foydalanishi hisobiga xarajatlarning 
qism an kamayishi.
9. Ja m iy a tg a k a tta z a r a r y e tk iz ish i m u m k in b o 'lg a n y o lg 'o n
m a ’lum otlaiga qarshi tez javob berish tizim larini yaratish.
10. Rezerv tarm oqlar, quw atlar, xavfsizlik tizim larini yaratish.
E lektron huk um atning bilvosita sam arasi esa qarorlar qabul qilishda
aniqlik va hisobotlilik, korrupsiyaga qarshi kurashda sam arali y o 'llar to p i- 
lishi, m ahalliy elektron m adaniyatning paydo bo'lishi va dem okratiyaning 
kuchayishida aks etadi.
Elektron hukum at m etodlarini to 'g 'ri joriy qilish orqali davlat boshqaruv 
strukturasida b o 'sh b o 'g 'in larn i aniqlash, ortiqcha funksiya va tuzilm alam i 
«qidirib topish» ham d a b a rta ra f etish m um kin bo'ladi. Obrazli qilib aytgan- 
da, elektron hukum at davlat boshqaruvida kechayotgan barcha ichki jara - 
yonlam i aks ettiruvchi ko'zgudir.