Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda XX əsrdə naxçivanda əDƏBİ TƏNQİDİN İNKİŞaf yolu
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Akademik İsa Həbibbəyli məhz ədəbi prosesi bütün incəliklərinə qədər öyrənən, onunla ardıcıl məşğul olan, dərin elmi təfəkkürə malik tənqidçi-ədəbiyyatşünasdır. Onun kitab və məqalələri Azərbaycanda XX əsrin son otuz ilində, eləcə də yeni əsrdə ədəbi tənqidin zəngin, çoxsaylı materialları sırasında mühüm yer tutur. Dissertasiyamızın həcm imkanlarını və mövzumuzun xronoloji çərçivəsini əsas götürərək biz burada görkəmli alimin 1970-1990-cı illərdə yazdığı ədəbi-tənqidi əsərlərinin müəyyən qismini tədqiqata cəlb edəcəyik. İsa Həbibov (Həbibbəyli) ədəbi-tənqidi fəaliyyətə çox erkən, hələ Naxçıvanda ali məktəb tələbəsi ikən başlamış, tez bir zamanda püxtələşmiş, orijinal mülahizə, fikir və təhlilləri ilə diqqəti cəlb etmişdir. Onun 1970-ci ildə, hələ tələbə ikən mətbuatda dərc etdirdiyi “Həmyerlimizin ilk romanı” adlı məqaləsi [98] yazıçı Həsən Mehdiyevin “Əlvida demədik” əsərinin təhlilinə həsr olunmuşdur. Oxucular arasında populyar olan bu romanın mövzusu, ideyası, əsas obrazları, süjeti, dil-üslub 131 məziyyətləri barədə İ.Həbibovun qənaətləri gələcəyin böyük ədəbiyyatşünasının ədəbi əsərləri dolğun şəkildə təhlil imkanlarından soraq verirdi. H.Mehdiyevin romanına obyektiv yanaşan İ.Həbibov bildirirdi ki, əsərin əsas surətlərindən olan “Atəşin ön cəbhədəki fəaliyyətinin zəif verilməsi həm obrazın bitkinliyinə xələl gətirmiş, həm də əsərin ümumi təsir qüvvəsini azaltmışdır. Bundan başqa, Atəşin həyat yoldaşı Zeynəbxatunun ölümü də düzgün əsaslandırılmamışdır”. Həmçinin yazıçı mənfi obrazların taleyini axıradək izləmədiyindən bir qədər natamamlıq yaranır. Xronologiyanı qabaqlayaraq onu da xatırladaq ki, İ.Həbibov on il sonra (bu zaman o, artıq alim, ali məktəb müəllimi idi) yazıçı Həsən Mehdiyev haqqında daha bir məqalə yazmışdır. “Dağ çiçəyi haqqında povest” adlanan həmin məqalə [102] H.Mehdiyevin “Dağ çiçəyi” əsərinə həsr olunmuşdur. Povestin əsas ideya-bədii xüsusiyyətlərini elmi şəkildə aydınlaşdıran tənqidçi ümumən müsbət qənaətlərini oxucularla bölüşmüş, müşahidə etdiyi nöqsanları da nəzərə çatdırmışdır. Tənqidçinin haqlı qənaətinə görə, bəzi məqamlarda təhkiyənin lüzumsuz uzadılmasına ehtiyac yox idi (Nazlı obrazı ilə bağlı olan macəralar, Reyhanın yuxusu və s.). İ.Həbibovun digər bir iradı isə müxtəlif vaxtlarda istehsalat mövzusunda yazılmış bir sıra digər əsərlərdə də gözə çarpsa da, ədəbi tənqid buna o qədər də diqqət yetirməyib. Məqalə müəllifi yazır ki, “Dağ çiçəyi” povestində istehsalat koloriti yaratmaq məqsədi ilə müəllif təhkiyəsində, eləcə də bəzi obrazların mükalimələrində işlədilmiş termin səciyyəli sözlər əsərin dilini ağırlaşdırmaqla yanaşı, əksər oxucular tərəfindən anlaşılmır. Analoji mövzularda əsər qələmə alan müəlliflər bu vacib məqama diqqət etməlidirlər. “Əsgər qəlbinin poeziyası” adlı məqaləsi [99] də İsa Həbibovun bədii mətnlərə həssas və elmi şəkildə yanaşmasının ilk təzahürlərindən biri kimi maraq doğurur. 1970-ci ildə dərc olunmuş bu ədəbi-tənqidi məqalədə şair Məmməd İbrahimin (Məm- məd Arazın- A.A .) Böyük vətən müharibəsi mövzusunda yazdığı “Üç oğul anası”, “Əsgər qəbri haqqında ballada”, “Araz axır” poemaları təhlil olunmuşdur. “Üç oğul anası” poemasında cəbhədə döyüşən oğulların bir bədii surət olaraq necə tanıtdırılması məsələsini gənc tənqidçi belə izah etmişdir: “Ana nəsihətlərinə şərəflə 132 əməl edən oğullar poemada bitkin obraz kimi verilməsə də, anaya yazdıqları məktubları oxuduqca onların yüksək insani keyfiyyətləri ilə tanış oluruq”. İ.Həbibovun şair İsa İsmayılzadənin “Salam, Yer kürəsi” kitabına (1982) həsr etdiyi “Günəş hənirli nəğmələr” məqaləsi də [105] ədəbi prosesə dair təhlillərlə nəzəri ümumiləşdirmələrin vəhdəti kimi üzə çıxmışdır. İsa İsmayılzadənin əsərlərini “fərdi poetik üslubunun sadəliyinə, dərin məna ahənginə, işıqlı rəng çalarlarına görə” səciyyələndirən tənqidçi onun “Naxçıvan duyğuları” şeirlər silsiləsi üzərində daha ətraflı dayanmış, silsiləyə daxil olan “Torpaq nəğməsi”, “Burdan Günəş keçib”, “Od”, “Qatar gedir Araz boyu”, “Baxdım o dağlara…”, “Bir əlim bu sahildə…” kimi əsərlərin əsas poetik məziyyətlərini aydınlaşdırmışdır. “Torpaq nəğməsi” şeirini silsilədəki digər nümunələr üçün epiqraf kimi dəyərləndirən tənqidçi yazır: Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|