Guliston davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi oila pedagogikasi

Aflotun 
(Pluton;
 
mil.av. 427-347 yy., Afina) – faylasuf, san’atkor, shoir, 
dramaturg. Attika qiroli sulolasiga tegishli Kodra oilasida tug’ilgan. Onasi 
Periktiona ham o’z davrining taniqli olimlari Salon va hukmdor Kritiylar 
sulolasidan bo’lgan. Alloma suhbatlar shaklidagi badiiy-falsafiy asarlarni yozib 
qoldirgan. Uning ma’rifiy-axloqiy qarashlari “Siyosat”, “Davlat”, “Qonunlar” 
asarlarida aks etgan. Faylasufning pedagogik va axloqiy qarashlari siyosiy 
ta’limoti bilan uzviy bog’liq. Aflotun tomonidan “ideal davlat” nazariyasi 
asoslangan. Ushbu nazariyaga ko’ra jamiyat quyidagi uch tabaqaga ajratiladi:
1)
davlat arboblari – faylasuflar; 
2)
soqchilar (harbiylar); 
3)
dehqonlar va hunarmand. 
Oilalarda ana shu uch tabaqa vakillari shakllantirilishi lozimligi alloma asarning 
negizini tashkil etadi. 
Allomaning fikricha, tarbiyaning mazmuni kattalar ta’sirida bolalarda axloqiylik 
va oliyjanoblikni shakllantirish g’oyasini ifodalaydi. U bolalarni tarbiyalashda ichki 
asos – hissiyotning shakllantirilishiga e’tibor berish muhimligini ta’kidlaydi.
Aflotun tarbiyaning eng samarasi vositasi sifatida o’yinni e’tirof etadi. Bundan 
tashqari bolalarga adabiy asarlarni o’qib berish, hikoya qilish katta ahamiyatga 
egaligini e’tirof etadi. Materiallarni sinchiklab tanlash badiiy asarlarning bolalar 
tarbiyasiga ko’rsatadigan ta’sirini yanada kuchaytiradi, deb hisoblaydi alloma. 
Faylasufning barcha ma’naviy-axloqiy va siyosiy qarashlari oilada bolalarni 

---

27 
yoshligidanoq ijtimoiy nuqtai nazardan tarbiyalash zarurligini yoritishga xizmat 
qiladi.
Demokrit
(mil.av. 460-370 yy.) – qadimgi yunon faylasufi, atom 
nazariyasining asoschisi. U o’z asarlarida oilada bola tarbiyasiga boshqa yunon 
mutafakkirlari singari katta ahamiyat qaratadi.
Alloma “tabiat bilan tarbiya bir-biriga o’xshaydi” g’oyasini ilgari surish orqali 
tarbiyani tabiatga muvofiqlashtirish masalasini birinchi bo’lib kun tartibiga olib 
chiqadi. “Ta’lim mehnat asosidagina go’zal narsalarni hosil qiladi” mazmunidagi 
qarashlar esa Demokritning tarbiyada mehnatning roli katta ekanligiga e’tibor 
qaratganligini tasdiqlaydi. Shu nuqtai nazardan oila tarbiyasida ham mehnatning 
tarbiyaviy imkoniyatlaridan foydalanish foydadan holi emasligini uqtiradi. Alloma 
shaxsdan doimo mehnat bilan band bo’lishni talab qildi. Zero, faylasufning 
uqtirishicha, shaxs mehnat qilishga odatlanib borgan sari o’zida o’zgacha zavqni 
tuyadi. Bu borada ota-onalarning farzandlariga o’rnak bo’lishlari shart.
Demokrit bolalarni ularning yoshligidanoq gigienik maqsadlarga erishish uchun 
ayrim mashqlarni bajarishga o’rgatish, ularning nozik, zaif tanalarini chiniqtirish 
zarurligini aytadi. Uning fikricha, bolalarga qattiq yig’lash va qichqirishlariga 
halaqit qilmaslik lozim. Zero, bu holatlar ular uchun o’ziga xos gimnastika 
hisoblanadi. Bir qadar katta yoshdagilar uchun esa bolalar o’yinlari nihoyatda 
muhim ahamiyatga ega
21
.
Ulug’ mutafakkir “insondan inson, hayvondan hayvon tug’iladi, shunga ko’ra 
yaxshi ota-onadan faqat yaxshi farzandlar tug’ilishi lozim. Tabiat ana shunga 
harakat qiladi, biroq, bunga hamisha ham erishilavermaydi”
22
, – deb ta’kidlaydi. 
Ota-onalarga bolalarda yaxshi xulq-atvorni hosil qilishda mashq metodidan 
ko’proq foydalanishni uqtiradi.