O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

7.2. «Keyns xochi». Ishlab chiqarish hajmining muvozanat darajasiga 
erishish mexanizmi 
Rejalashtirilgan xarajatlar chizig’i haqiqiy va rejalashtirilgan xarajatlar bir-
biriga teng bo’lgan (Y=E) chiziqni qaysidir a nuqtada kesib o’tadi. Quyida 
keltirilgan 16-chizmada tovarlar va xizmatlar bozorida qisqa muddatli 
muvozanatga erishish mexanizmi tasvirlangan bo’lib, u “Keyns xochi” nomini 
olgan. Y=E chiziqda haqiqiy investitsiyalar va jamg’armalar tengligi saqlanadi. a 
nuqtada esa daromadlar rejalashtirilgan xarajatlarga teng bo’ladi. Shuningdek, bu 
erda rejalashtirilgan hamda haqiqiy investitsiyalarning o’zaro tengligiga erishiladi. 
Ya’ni, makroiqtisodiy muvozanat ta’minlanadi.
Agarda, ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi (Y
1
) uning muvozanat 
darajasi(Y
0
)dan ko’p bo’lsa, iste’molchilar mahsulotlarni ishlab chiqaruvchilar 
taklif qilganga nisbatan kam sotib oladi (ADko’rinishiga ega bo’ladi. Zahiralarning o’sishi firmalarda ishlab chiqarish hamda

---

73 
bandlik darajalarini pasaytirishiga olib keladi. Bu esa YaIM hajmini Y
1
dan Y
0
gacha kamayishigaolib keladi va daromad va rejalashtirilgan xarajatlar 
tenglashadi. O’z navbatida yalpi talab va taklifning tenglashishiga (AD = AS) 
erishiladi. Aksincha, haqiqiy ishlab chiqarish (Y
2
) uning muvozanat darajasidan 
(Y
0
) kam bo’lgan vaziyatda esa, firmalar iste’molchilar talabiga nisbatan kam 
ishlab chiqarayotganligini (AD>AS) ko’ramiz. Talabning oshishi esa firmalar 
zahirasining kamayishi hisobiga qondiriladi. Natijada, YaIM asta sekin Y
2
dan Y
0
ga qarab o’sadi va yana AD=AS tengligiga erishiladi. Bu esa ayni paytda E=Y va 
I=S ayniyatlarga erishilganligini anglatadi. 
E Y=E 
E
1
E=C+I+G+Xn
E
0
Zahiralarning jamg’arilishi
E2
Zahiralarning kamayishi 
Y
2
Y
0
Y
1
Y (daromad, real xarajatlar)