O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

17-chizma. Ishlab chiqarishning haqiqiy va potentsial hajmi o’rtasidagi 
resession uzilish 
YaIMni to’liq bandlilikning noinflyatsion darajasiga qadar o’stirish uchun 
jami talab (jami xarajatlar) ko’paytirilishi zarur bo’lgan miqdor retsession uzilish 
deyiladi (17-chizma). 
Ishlab chiqarishda to’liq bandlikka erishish va retsession uzilishni yo’qotish 
uchun jami talabni rag’batlantirish va muvozanatli yalpi daromadning o’sishini 
ta’minlash lozim. Yalpi daromadning o’sishi ΔU quyidagiga teng bo’ladi:
ΔU=Retsession uzilish miqdori x Avtonom xarajatlar multiplikatori miqdori
YaIMni to’liq bandlikning noinflyatsion darajasigacha pasaytirish uchun yalpi 
talab (yalpi xarajatlar) kamayishi zarur bo’lgan miqdor inflyatsion uzilish deyiladi. 
Agarda, ishlab chiqarish haqiqiy hajmi (Uo) potentsial (U*) hajmidan ko’p 
bo’lsa, yalpi xarajatlar ortiqcha hisoblanadi. Yalpi talabning ortiqchaligi 
iqtisodiyotda inflyatsiya jarayoniga olib keladi. Boshqacha aytganda yalpi talab 
hajmining yalpi taklif hajmidan qisqa muddatda katta bo’lishi oqibatida haqiqiy va 
potentsial YaIM hajmlari o’rtasida inflyatsion uzilish ro’y beradi (18-chizma). Bu 

---

77 
uzilishni bartaraf qilish uchun yalpi xarajatlarni kamaytirish, boshqacha qilib 
aytganda yalpi talabni cheklash zarur. 
E Y=E 
E
1
=C+I+G+Xn 
A
E
E
2
=E
1
-ΔE
inflyatsion 
uzilish B 
45
Y* Y
0
Y
18-chizma. Ishlab chiqarishning haqiqiy va potentsial hajmi o’rtasidagi 
inflyatsion uzilish 
Grafikda bu jarayon jami muvozanatli yalpi daromad hajmidagi (ΔU) 
qisqarishni anglatadi va u quyidagicha bo’ladi:
ΔU= -Inflyatsion uzilish miqdori x Avtonom xarajatlar multiplikatori miqdori.
Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modeli yalpi talab- yalpi taklif 
modelini qisqa muddatli makroiqtisodiy siyosat maqsadlarida aniqlashtirgan 
bo’lib, uning xususiy holi hisoblanadi. Yalpi talab va yalpi taklif modelidan farqli 
o’laroq bu modelda narxlar darajasi va ish haqi o’zgarmas miqdorlar hisoblanadi. 
Ayni shu sababga ko’ra tovar moddiy zahiralarining o’sishi qisqa muddatda 
makroiqtisodiy muvozanatga erishishni belgilovchi omil bo’ladi.