neçə cəhətdən özünü göstərir ki, bunlardan birincisi fərdi tələffüz tərzidir.
Nitqin tələffüz
baxımından fərqlənməsi daha çox aşağıdakı amillərlə bağlı olur:
1.
Səslərin, sözlərin aydın diksiya ilə tələffüzü;
2.
Söz və qrammatik formaların orfoepik qaydalar əsasında tələffüzü ;
3.
Bir qədər ucadan , aramla danışmaq və oxumaq;
4.
Bir qədər astadan danışmaq , daha münasib sözlər fikirləşib tapmaq;
5.
İnformasiya çalarlarından daha bacarıqla istifadə edə bilmək;
6.
Danışanın səciyyəvi ifadə, sitat, söz işlətməsi, nitqin xüsusi tərzdə qurulması.
Nitqdə müəyyən bir ənənəvi forma vardır ki, natiqlər öz çıxışlarını ona uyğun qururlar.
Məsələnin vacibliyi və aktuallığı izah olunur. Sonra mövzunun
əsas məzmunu dinləyicilərə
çatdırılır, daha sonra isə deyilənlərə yekun vurulur, bəzən ümumi nəticələr çıxarılır. Lakin natiqlərin
çoxu yeni formalar axtarıb tapırlar. Bəziləri nitqinə atalar sözü, zərbi məsəl, bir parça şeir deməklə
başlayırlar. Bu, natiqlik təcrübəsində səmərəli priyom kimi tətbiq edilir.
Nitqin orijinallığını təmin edən vasitələrdən biri də bədii təsvir vasitələridir. Bu vasitələrdən
(təşbeh, mübaliğə, metafora və s.) yerində, uyğun şəkildə istifadə nitqi təsirli edir, ona orijinallıq
gətirir.
Nitqin orijinallığına xələl gətirən səbəblərdən biri də mühazirəçinin hazır ifadələr işlətməsidir.
Məs: daxili imkanlardan istifadə, məsələni dəstəkləmək, məişət problemləri və s. Natiq bu tipli
ifadələri işlətməkdən çəkinməli, daha uyğun ifadələrdən istifadə etməlidir.
Nitqin münasibliyi. İnsanlar arasındakı dil
ünsiyyəti müxtəlif şəraitdə, müxtəlif tərzdə və
məzmunda olur. Nitq məqamına, yerinə, danışanın xarakterinə, məqsədinə görə müxtəlif şəkildə
təzahür edir.
Nitqin münasibliyi deyəndə aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır. Danışıq neçə şəxs arasındadır?
Nitq harada söylənilir? Danışan kimdir? Nitqin məzmunu, məqsədi necədir? Nə haqda məlumat
verir? və s.
Qarşıya qoyduğu məqsəddən, dinləyicilərin tərkibindən və səviyyəsindən asılı
olaraq nitqdəki
sözlər, sintaktik konstruksiyalar müxtəlif olur.
Natiqlik praktikasında nitqin şəraiti, münasibliyi hər zaman nəzərə alınmalıdır. Natiq müəyyən
edilmiş vaxt ərzində nəzərdə tutduğu məzmunun aydın, dəqiq, yığcam, eyni zamanda vaxta qənaət
etməklə dinləyicilərə çatdırmağı bacarmalıdır. Əsasən mitinqlərdə, geniş kütlə qarşısında çıxış edən
natiqin cümlələri qısa olur. O, mübariz suallara, şüarlara, nida cümlələrinə və s. daha çox üstünlük
verir.