N. A. Egamberdieva

O ybuyirqal’adan 
eng qadim gi yozuv namunasi topilgan. U xum 
sirtiga yozilgan bo‘lib, unda xumning sig‘imi ko'rsatilgan. Oybuyir- 
q al’a Q oraqalpog‘istondagi Shumanay qishlog‘idan 41 
km
shimoli- 
g ‘arbda joylashgan. Halq uni 
DjampikqaPa deb ataydi. 
Yodgorlik 
dastlab 1946 yilda Xorazm ekspeditsiyasi tomonidan ro ‘yxatga olingan. 
XX asm ing 70-80 yillarida olib borilgan arxeologik tadqiqotlar 
natijasida uning mil.avv.V asrlarga oid madaniy qatlamlari topildi. 
Q al’aning umumiy m aydoni 10 
ga.
Burjlar bilan mustahkamlangan 
m udofaa devoriga ega boMgan. Tadqiqotlar natijasida, uning 3 bosqichi 
aniqlangan:
1. 
mil.avv. V-III asrlarning oxiri, 2. Mil. I- IV asrlar., 3. Mil. IX-XI 
asrlar.
Yodgorlikning quyi qatlam idan bir metr balandlikdagi 3 ta xum 
topildi. Ularda suyuq va sochiluvchan narsalarni saqlashgan. Xumlar- 
ning har birida yozuv bor, ularni sug‘dshunos olim V.A.Livujic o ‘qigan. 
Oram iy yozuvi asosida shakllangan ilk Xorazm yozuvi ekanligini 
aniqladi.
Q al’aliqir 
qal’asi Q o‘zaliqirdan janub tomonda Tashxouz viloyati 
hududida joylashgan. Uning tarhi kvadrat shaklida boMib, 1000x700 m. 
Q al’a devorlarida m inoralar bor va uning 4 ta darvozasi murakkab 
tuzilishdagi labirint bilan him oyalangan. Yodgorlik dastlab 1938 yilda 
ro‘yxatga olingan. U erdagi tadqiqot ishlarini S.P.Tolstov boshchi- 
ligidagi Xorazm arxeologik ekspeditsiyasi davom ettirgan. Tadqiqotlar 
davom ida unda 2 ta qurilish bosqichi aniqlangan. 1 qurilish bosqichi 
arxaik davrning oxirlari boMib, bu davrda qal’a bunyod etilgan. Lekin 
qurilish oxiriga etkazilm ay tashlab ketilgan, yongMn izlari uchraydi.
2 qurilish bosqichi antik davrga tegishli boMib, bu davrda qal’a 
zardushtiylarning qabristoni vazifasini bajargan.
Birinchi qurilish bosqichiga oid saroy aniqlangan. U kvadrat shaklda 
qurilgan 80x80 m. Uning ikkita xovlisi, ko‘p ustunli zali va yoMaklar 
orqali bir biri bilan birlashtirilgan 30 ga yaqin xonalar topilgan. Qurilish 
ishida alebastr ishlatilgan. U erdan antik standartdagi va turli shakllar- 
dagi 
alebastr gMshtlar, grifon boshiga o ‘xshash qolip va kapitellar 
topilgan. Umuman yodgorlik ahamoniylarning qurilish uslublari asosida 
bunyod qilingan. Olim lar uni ahamoniylarning rezidensiyasi sifatida 
qurilayotgan boMib, xorazm iylar ahamoniylar hukmronligidan ozod 
boMgach, 
qurilish 
ishlari 
to ‘xtagan 
degan 
fikrni 
bildirganlar.

---

Shuningdek, qal’ada qurilishining tugallanmay qolishi X orazm da 
ahamoniylar hukmronligi uzoq davom etmaganligi va ular bu hududdan 
m il.aw . V asr oxiri IV asr boshlarida chiqib ketishganligini isbotlaydi.
Arxaik davrda Surxondaryo 
hududidan 
Bandixon, 
Q iziltepa, 
Kuchuktepa, Qashqadaryo hududidan Daratepa, Erqo‘rg‘on, U zunqir 
yodgorliklari topib o'rganilgan.