N. A. Egamberdieva

---

N.A.EGAMBERDIEVA
ARXEOLOGIYA
( 0 ‘quv qo‘Ilanma)
TO SH K EN T-2 0 1 1

---

UDK: 902 (075) 
BBK 63.4 
Э18
Э18 N .A .Egam berdieva. Arxeologiya. -Т .: «Fan va texnologiya», 
2011, 176 bet. (12+12 oq-qora va rangli rasm lar).
0 ‘quv qo‘llanmada ibtidoiy davr makonlari, qishloqlar va shahar­
larning shakllanish, rivojlanish jarayonlari, o ‘rta asrlar davrining moddiy 
madaniyat yodgorliklari va ularning o‘rganilish tarixi bayon qilingan. 
Keyingi yillarda arxeologiya sohasida q o ig a kiritilgan yutuqlar toMiq 
o ‘z aksini topgan. Shuningdek, har bir arxeologik davming o‘ziga xos 
xususiyatlari izchil yoritib berilgan.
0 ‘quv qoMlanmada o‘quv kursini o‘zlashtirish yuzasidan pedagogik 
texnologiya uslublari, darsni mustahkamlovchi savollar, mavzuni 
o‘zlashtirish yuzasidan qo‘shimcha materiallar va testlar mujassam- 
lashgan.
0 ‘quv qo‘llanmadan Oliy o‘quv yurtlari talabalari, shuningdek, 
■arxeologiya va tarixga qiziquvchilar foydalanishlari mumkin.
UDK: 902 (075)
BBK 63.4
Taqrizchilar:
t.f.d. 0 ‘zR FA akademigi A.Asqarov 
t.f.d. prof. A.S.Sagdullaev
O'quv q o ‘llanma 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus
ta'lim vazirligining 2010 yil 21 oktyabrdagi 396-sonli buyrug'iga
asosan nashrga tavsiya qilindi.
ISBN 978-9943-10-465-5
© «Fan va texnologiya» nashriyoti, 2011.

---

K IR ISH
0 ‘tmish kelajakni belgilaydi - deydi dono xalqimiz. Haqiqatan ham 
o‘tmishda yuz bergan har bir voqea, hodisa bugungi kun uchun 
poydevor vazifasini o‘taydi. Ayniqsa,, xalqlarning m a’naviyatini 
shakllantirishda, ulami ruhan boyitishda o'tmish voqealarining o‘mi 
beqiyosdir.
0 ‘tmishni o‘rganishda arxeologiya va tarix fanlari muhim o‘rinni 
egallaydi. Ular mustaqil 
fan sohalari boMsada, 
bir-biri 
bilan 
chambarchas bogMiq. Ular bir obyektni, ya’ni o‘tmishni turli uslublarda 
tadqiq qiladilar. 0 ‘tmish voqealarini tarix yozma va moddiy manbalar 
asosida o‘rgansa, arxeologiya asosan, moddiy manbalar-topilmalar 
asosida o‘rganadi.
Kishilik jamiyati tarixini tiklashda arxeologiyaning o ‘mi beqiyosdir. 
Arxeologiya qadimgi moddiy madaniyat 
manbalarini o‘rganish 
jarayonida turli uslublardan, ayniqsa aniq 
fanlaming 
yutuqlaridan 
unumli foydalanadi. Bu fanlar - geografiya, geologiya, botanika, 
zoologiya, kimyo, biologiya, 
fizika, antropologiya, 
etnografiya, 
toponimika, astronomiya va boshqalardir.
Arxeolog olimlar OM.Islomov va K.A.Kraxmal 
0 ‘rta Osiyo 
mintaqasining o‘ziga xos geologik tuzilishini, ya’ni togMik, adirlik va 
pasttekisliklardan iborat ekanligini hisobga olib, undagi 
geotektonik 
va geomagnit hodisalami radiomagnit metodlari orqali o‘rgandilar. 
Natijada olimlar pasttekisliklardagi kimyoviy o‘zgarishlar togMik 
hududiarga nisbatan sekin kechishini isbotladilar va 
paleolit davri 
yodgorliklari uchun 
ilgari belgilangan sanalami 500-600 ming yilga 
qadimiylashtirdilar. Bu esa, jahon miqyosida katta yangilik boMdi.
Arxeologiyada qadimgi davrlar tarixi tabiiy-geografik sharoit bilan 
bogMiq holda 
tadqiq qilinadi. 
Arxeologiyada 
bu «ekofakt» va 
«artefakt» tushunchalari bilan ishlatiladi.
«Ekofakt» - insonlami qurshab turgan 
tabiiy-geografik muhit 
omillaridir. Inson tabiiy muhitga moslashib hayot kechiradi. Hayot tarzi 
uchun zarur boMgan narsalami tabiatdan oladi va yashash tarziga xos 
madaniy izlar qoldiradi. Arxeologlar xuddi shu madaniy izlar orqali 
insoniyatning o‘tmishini tiklaydi.
з

---