N. A. Egamberdieva
Yüklə 6,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ikkinchi davr
3 bosqichga boMinadi: 1-bosqich. 1917 yildan 1938 yilgacha davom qilgan. Bu davrda Sho'rolar hokimiyati moddiy yodgorliklami saqlash va himoya qilish ishlari yuzasidan bir qator tadbirlami amalga oshirganlar. 1918 yilda Moddiy Madaniyat tarixi Rossiya Akademiyasi tashkil etildi. Unga barcha arxeologik, san’at, madaniyat va me’morchilik yodgorliklarini hisobga olib, davlat himoyasiga o‘tkazish vazifasi qo‘yildi. 1920 yil 27 noyabrda Toshkentda muzeylar, qadimgi yodgorliklami asrash, san’at va tabiatni muhofaza qilish Turkiston Komiteti tashkil qilindi (Turkomstaris). 2-bosqich 1938-1945 yillar boMib, bu davrda O lrta Osiyoning ijtimoiy tuzumi masalasi muhokama etildi. Tarixchilar orasidagi « 0 ‘rta Osiyoda abadiy feodalizm hukmron boMgan» degan g‘oya rad etilib, O 'rta Osiyoda quldorlik tuzumi mavjud boMganligi isbotlandi. Arxeologik tadqiqotlami kengaytirish maqsadida 0 ‘rta Osiyo hududida 5ta ekspeditsiya tashkil qilindi: 1. 1933 yilda M.E.Masson boshchiligidagi Termiz arxeologiya ekspeditsiyasi; 2.1937 yilda A.N.Bernshtam rahbarligida Ettisuv arxeologik ekspeditsiyasi; 3. 1937 yilda S.P.Tolstov rahbarligida Xorazm arxeologik. ekspeditsiyasi; 4. 1934 yilda B.A.Latinin rahbarligida Farg‘ona arxeologik ekspeditsiyasi; 5. 1937 yilda V.A. Shishkin rahbarligida Quyi Zarafshon arxeologik ekspeditsiyasi. Shulardan 4 tasi: Termiz, Xorazm, Quyi Zarafshon, Farg‘ona ekspeditsiyalari o‘z faoliyatini 0 ‘zbekiston hududida olib borganlar. 1939 yilda Toshkent Davlat universitetining Tarix fakultetida Arxeologiya kafedrasi tashkil qilindi. Kafedrada arxeologiya sohasi bo‘yicha kadrlar tayyorlana boshlandi. 1943 yilda 0 ‘zbekistonda Fanlar Akademiyasi Tarix instituti qoshida arxeologiya boMimi tuzildi. Arxeo- log olim lam ing o‘zaro hamkorligi natijasida arxeologik tadqiqotlar ko'lami kengaydi. Masalan: 1937 yilda V.A.Shishkin Buxoro vohasining g ‘arbiy qismida arxeologik izlanishlar olib bordi. 1938 yili A.P.Okladnikov R.Parfyonov otryadi tarkibida Surxondaryoning Boysun tog‘ining Teshik-tosh g‘orida qazishmalar olib borib, paleolit davriga oid makondan neandertal odam suyagi qoldiqlarini topdi. 1939 yilda M.E.Masson Katta Farg‘ona kanali hududida arxeologik kuzatuv ishlarini olib bordi. A.I.Terenojkin 1939-1940 yillarda Toshkent yaqinidagi Oqtepa va Toshkent kanalini qurishda arxeo logik kuzatuv ishlarini olib bordi. 3-bosqich 1945 yildan 1991 yilgacha davom etgan. Bu davrda arxeologik tadqiqot ishlarida ko'plab o ‘zgarishlar kuzatilgan. Quyi Zarafshon ekspeditsiyasi ishini 0 ‘zbekiston FA ning Buxoro ekspeditsiyasi, Ettisuv ekspeditsiyasi ishini 1944-49 yillarida Tyan— Shan-Oloy ekspeditsiyasi, 1951— 55 yillari esa Qirg‘iziston arxeologik etnografik ekspeditsiyasi davom qildirdi. 1946 yildan 1952 yillargacha Farg‘ona arxeologiyasini A.N.Bemshtam rahbarligida Pomir-Oloy va Pomir-Farg'ona ekspeditsiyalari o‘rgangan. 1947 yildan boshlab Samarqand davlat universiteti ekspeditsiyasi ibtidoiy tarix sohasida muhim ma’lumotlami qo‘lga kiritdi. Ya.G‘. G‘ulomov va V.A. Shishkinlar rahbarligida 0 ‘zbekiston Fanlar Akademiyasining 0 ‘zbekiston arxeologiya ekspeditsiyasining ish faoliyati kengaydi. Bu ekspeditsiyaning ko‘pgina otryadlari Surxondaryo, Samarqand, Buxoro va Toshkent vohalarida hamda Farg‘ona vodiysida arxeologik tadqiqotlar olib borganlar. Arxeologogik tadqiqot olib borishning xarakterigina emas, balki uning texnik ta’minotida ham o‘zgarishlar yuz berdi. Jumladan, Xorazm arxeologik ekspeditsiyasida urushgacha tuyalardan foyda lanilgan bo ‘lsa, keyinchalik, avtomashina va aviatsiya qo‘llanildi. Arxeologik yodgorliklar yoshini va tarkibini aniqlashda fizikada yangi radiokarbon analiz, kuchaytirilgan mikroskoplar yordamida ibtidoiy qurol— aslahalaming xo‘jalikda qo‘llanish funksiyalarini aniqlash uslublari ishlab chiqildi. 1970 yilda 0 ‘zbekiston Fanlar Akademiyasi qoshida Arxeologiya instituti tashkil qilindi. Institut kadrlar tayyorlash va ilmiy tadqiqot ishlarini olib borilishida muhim ahamiyat kasb etdi. 0 ‘zbekiston arxeologiyasining rivojida Ya.G‘.G‘ulomov, S.P.Tol stov, M.E.Masson, M.M.Dyakonov, A.P.Okladnikov, M.M.Gerasimov, V.G.Grigorev, A.YU.Yakubovskiy, M.P.Gryaznov, A.N.Bemshtam, A.I.Terenojkin, B.A.Latinin, A.M.Belenickiy, V.A.Shishkin, V.M.Mas- son, B.A.Litvinskiy, G.A.Pugachenkova, P.I.Albaum, I.A.Itinalaming hissasi katta bo‘ldi. XX asming ikkinchi yarmida 0 ‘rta Osiyoda arxeologlaming katta guruhi etishib chiqdi: A.Asqarov, A.Muhammadjonov, OMslo- mov, Yu.F.Buryakov, RX.Sulaymonov, E.V.Rtveladze, A.Kabirov, A.S.Sagdullaev, N.Ne’matov, I.Axrorov, V.I. Sarianidi, K.Akishev, X.Oltmishboev, A. V. Vinogradov, V.N.Yagodin, O.K.Berdiev, M.R.Qosimov, T.Mirsoatov, M .Jo‘raqulov, T.Shirinov, M.Isomiddinov, E.B.Bijanov, M.Mambetullaev, G ‘.Xodjaniyozov va boshqalar. Olimlar- ning olib borgan tadqiqotlari 0 ‘zbekiston arxeologiyasi rivojlanishida muhim bosqich bo‘ldi. 3. O ‘zbekiston m ustaqilligi davri 1991 yildan boshlanadi. Vazirlar Mahkamasining 1998 yilda Tarix instituti faoliyatini takomillashtirishga qaratilgan tadbirlari, Buyuk ipak yo‘li tarixini keng tadqiq qilinishi yuzasidan olib borilgan ishlar arxeologik tadqiqot ishlarining yanada jonlanishiga sabab boMdi. Xorijiy davlatlar bilan hamkorlik samarali bo'lmoqda. Yapon olimlari Surxondaryo hududida, Avstriya olimlari Qoraqalpog‘iston hududida, Rossiya olimlari Xorazm va Toshkent hududlarida tadqiqot ishlarini olib bormoqdalar. Hozirda 0 ‘zbekiston arxeologiyasini o‘rganish ancha yaxshi yoMga qo‘yilgan. Bu ish bilan maxsus institutlar, universitetlar, pedagogika institutlari va turli bo‘limlar shug‘ullanmoqdalar. So‘nggi o‘n yillikda madaniyat va tarixiy yodgorliklami qayta ro‘yxatga olish ishlari amalga oshirilmoqda. Bu esa yodgorliklami muhofaza qilish ishlariga ancha samarali ta’sir ko‘rsatmoqda. Bugungi kunda Respublikamizdagi arxeologik yodgorliklar davlat tomonidan muhofaza qilinishi qonunlashtirilgan. Arxeologiya merosi obyektlarini muhofaza qilishi va ulardan foydalanish to‘g ‘risidagi qonun 2009 yil 16iyunda qabul qilingan. Mavzuni m ustahkam lovchi savollar: 1. 0 ‘zbekiston arxeologiyasi necha bosqichda o‘rganilgan. 2. Turkiston havaskor-arxeologlar to‘garagi qanday tadqiqot ishlarini olib borganlar? 3. 0 ‘rta Osiyoda qanday ekspeditsiyalar tashkil etilgan? 4 . 0 ‘zbekistonda arxeologik tadqiqot ishlari olib borgan olimlar kimlar? 5. Mustaqillik yillarida 0 ‘zbekistonda arxeologiya sohasida qanday yutuqlar qo‘lga kiritildi? 6. 0 ‘zbekistonda arxelogik yodgorliklami saqlash bo‘yicha qanday ishlar amalga oshirilmoqda? Yüklə 6,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|