O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti zoyirov Laziz Subxonovich Raimjanova Madina Asrarovna Saidov Rasulbek Boltabayevich Shoislomova Nargiza Qobilovna investitsiya loyihalari ekspertiza

7.2. Investitsiya loyihasi bo’yicha xarajatlar ekspertizasi. Pul oqimi tahlili
 
Investitsion loyihani moliyaviy baholash diskontlashtirish va ana‘naviy 
uslublar orqali amalga oshiriladi. Investitsion faoliyatni moliyaviy-iqtisodiy tahlil 
etishdagi usullarni ikki guruhga ajratish mumkin: 
- diskotlangan bahoga asoslangan; 
- hisoblangan bahoga asoslangan; 
Diskonlashtirish kontseptsiyasini qo‘llashga asoslangan uslub quyidagilarni 
o‘z ichiga oladi: 
- sof joriy baho (NPV)ni aniqlash uslubi; 
- investitsiyaning rentabelligi (PI)ni hisoblash uslubi; 
- ichki foydalilik me‘yori (IRR)ni hisoblash uslubi;
Investitsion loyihalar miqdor va sifat jihatdan ko‘rib chiqiladi. Maqsad, 
investitsion loyihalarni loyihaviy moliyalashtirish jarayonidagi tavakkalchilik 
darajasini pasaytirishdir. Qolaversa, berilgan baholar loyihaviy moliyalashtirishni 
qay yo‘sinda ketishni belgilab beradi. 
Sof joriy qiymatni hisoblash usuli. Sof joriy bahoni aniqlash uslubi (NPV - 
Net Present Value) – sof joriy bahoni aniqlashga asoslangan investitsion 
loyihaning tahlili. Investitsion loyihaning amalga oshishi natijasida bu sof joriy 
baho qiymati summasiga korxona aktivlari umumiy qiymatini etkazish 
rejalashtiriladi. Bu printsip turli vaqtlarda korxona hisob raqamidagi pul 
mablag‘larining bir xil bo‘lmagan qiymatga ega bo‘lishidan kelib chiqadi. Agar 
tahlil davomida hisoblab topilgan sof joriy baho (NPV) qiymati musbat (ijobiy) 
ishoraga ega bo‘lsa, investitsion loyihani amalga oshirish natijasida kredit oluvchi 
aktivlari o‘sadi, loyihaning maqbulligi oshadi. Investitsiyalarni sof joriy bahoni 
aniqlash asosida baholash metodining
keng miqyosda qo‘llanilishiga qaramay, bu 
metodning bir qancha kamchiliklari ham bor. Bu metod orqali korxona 

---

122 
aktivlarining o‘sishi yoki kamayishini sezish mumkin, biroq bu metod aktivlarning 
o‘sish darajasi
to‘g‘risida ma‘lumot bermaydi. Aktivlarning o‘sish darajasi esa, 
ma‘lumki, har qanday investor uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Bu usul natijaviy investitsiya miqdorini sof diskontlangan pul qo‘yilmasi 
summasi bilan bir vaqtga keltirish bilan asoslanadi. Pul mablag‘alari oqimi vaqtiga 
ko‘ra tasdiqlanganligini hisobga olgan holda, u R»r» koeffitsienti bilan 
diskontlangan bo‘ladi. Bu erdagi «r» investorlarning o‘zlaricha yillik hisoblash 
usuli foizidan kelib chiqib o‘rnatiladi. Faraz qilaylik, investitsiya «n» yil 
mobaynida amal qilmoqda, yillik daromadlar P..P2,…. Pn miqdorida. 
Diskontlangan daromadni umumiy yigilgan miqdori (PV) va (NPV) quyidagi 
formulalarda ifodalanadi:
IC
NPV
r
Pk
PV
k
r
Pk
k
k
k







)
1
(
:
)
1
(
Ko‘rinib turibdiki, agar NPV>0 bo‘lsa, loyiha qabul qilinadi. NPV<0 bo‘lsa, 
u qabul qilinmaydi. NPV=0 bo‘lsa, loyiha befoyda va bezarardir. Yillar bo‘yicha 
daromadni bashorat qilish sharoitida mavjud loyihaga ta‘sir etishi mumkin bo‘lgan, 
imkoni boricha barcha ishlab chiqarish va o‘z navbatida noishlab chiqarish 
xarakterlarini hisobga olishi zarur. Belgilab o‘uyish lozimki, NPV ko‘rsatkichlari 
korxonaning kuzatilgan loyihani qabul qilishi sharoitidagi iqtisodiy potentsialni 
o‘zgartirishni baholashda bashorat etishni aks ettiradi. Bu ko‘rsatkich vaqt mezoni 
bo‘yicha ta‘sirlidir. Turli loyihalarni NPVni summalashtirish mumkin. Bu juda 
muhim xususiyat bo‘lib, u investitsion portfelni optimalligini tahlil etishi sharoitida 
asos sifatida foydalanishga imkon beradi. 
Investitsiion loyihalarning rentabelligini umumiy hisob usuli. Bu 
investitsiyaning rentabellik indeksini hisoblash usuli oldingi usullarning davomi 
hisoblanadi, u bir birlik investitsion mablag‘ hisobida korxona aktivlarining o‘sish 
darajasini ifodalovchi ko‘rsatkichdir.
Rentabellik indeksi (PI) ushbu formula bo‘yicha hisoblanadi: 

---

123