O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti zoyirov Laziz Subxonovich Raimjanova Madina Asrarovna Saidov Rasulbek Boltabayevich Shoislomova Nargiza Qobilovna investitsiya loyihalari ekspertiza
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Investitsiya loyihalarini amalga oshirish jarayonining har bir bosqichi bo’yicha risk turlari
|
9.2-rasm. Investitsiya loyihalarini amalga oshirish jarayonining har bir bosqichi bo’yicha risk turlari 28 Moliyaviy bozor eng yuqori riskka ega bo‘lgan soha deb hisoblanadi. Undagi risklar ikkita katta guruhga bo‘linadi: - tizimli risklar; - tizimsiz risklar. Tizimli risklar (investitsiya portfeli risklari) - bu hatar ta‘siriga ba‘zi bir qimmatli qog‘ozlar emas, balki butun bozor, uni katta bir qismi risklarga uchraydi. Bu holda iqtisodiy nobarqarorlik tufayli yoki boshqa sabablarga ko‘ra ko‘pchilik 28 Muallif tomonidan iqtisodiy adabiyotlardan olingan nazariy bilimlar asosida tuzildi. Investitsiya loyihalarini amalga oshirish jarayonining har bir bosqichi bo’yicha risk turlari: Ekspluata tsiya bosqichiga xos bo‘lgan risklar Investitsiya lash bosqichiga xos bo‘lgan risklar Investitsiya oldi bosqichiga xos bo‘lgan risklar 174 emitent va qimmatli qog‘oz egalari zarar ko‘rishlari mumkin. Tizimli risklarga quyidagilar kiradi: foiz riski; valyuta riski; inflyatsiya riski; siyosiy risklar. Tizimsiz risklar - hatarga ba‘zi bir qimmatli qog‘ozlar yoki ularni majmuasi uchraydi, ya‘ni ma‘lum bir korxonaning qimmatli qog‘ozlari yoki tarmoqning qimmatli qog‘ozlari kiradi. Tizimsiz risklarga quyidagilar kiradi: tadbirkorlik riski; moliyaviy risklar; nolikvidlilik riski. Bundan tashqari, loyiha faoliyatida eng ko‘p uchraydigan risklar ham mavjud. Ular quyidagilar: - iqtisodiy qonunlarning va iqtisodiy holatning o‘zgarib turishi, investitsiyalash va foydadan foydalanish shartlari bilan bog‘liq risklar; - tashqi iqtisodiy risklar - savdo va mahsulot etkazib berishga cheklashlar kiritish; chegaralarning berkilishi; - siyosiy holatning noaniqligi yoki hududdagi yohud mamlakatdagi noma‘qul ijtimoiy-siyosiy o‘zgarishlar; - texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar dinamikasi, yangi texnika-texnologiya parametrlari, mahsulot sifati haqidagi ma‘lumotlarning to‘liq emasligi yoki noaniqligi; - bozor kon‘yunkturasining, ya‘ni baho, valyuta kurslari, yalpi ichki maxsulot va boshqalarning o‘zgarib turishi; - tabiiy iqlim sharoitlarining o‘zgarishi, tabiiy ofatlarning yuz berishi; - ishlab chiqarish texnik risklari - asbob-uskunalarning buzilishi va to‘xtab qolishi, ishlab chiqarishdagi nosozliklar va boshqalar; - loyiha ishtirokchilari maqsadlarining noaniqligi, ularning moliyaviy holati va ishdagi obro‘si haqidagi ma‘lumotlarning to‘liq emasligi va boshqalar. Yuqorida keltirilgan tasniflashlarga asoslangan holda, investitsiya loyihasiga ta‘sir etuvchi risklarning 3-rasmda tasvirlangan guruhini keltirish mumkin. Loyiha ishtirokchilari riski deganda, ko‘pincha ishtirokchilarning loyiha faoliyati doirasida o‘z majburiyatlarini anglagan holda yoki majburiy tarzda bajarmaslik riski tushuniladi. Birgina loyiha ishtirokchisining o‘z majburiyatlarini bajarmasligi, boshqa ishtirokchilarning o‘z majburiyatlarini bajara olmasligiga olib 175 kelishi, natijada loyiha barbod bo‘lishi mumkin. Loyiha ishtirokchilari riskiga quyidagilar sabab bo‘lishi mumkin: ishtirokchilarning vijdonsizligi; ularning professionallik darajasining pastligi, moliyaviy holatining nobarqarorligi, ishtirokchilarni turli risklardan etarlicha sug‘urtalanmaganligi natijasida kelib chiqadi. Masalan, loyiha smeta qiymatining oshish riski qurilish tashkilotining vijdonsizligi natijasida ro‘y berishi mumkin. Ish sifatining pastligi riski, ko‘p hollarda, tanlangan pudratchi va boshqa ishtirokchilarning etarli tajribaga ega emasligi bilan bog‘liq bo‘ladi. Loyiha smeta qiymatining oshish riskiga quyidagilar sabab bo‘lishi mumkin: loyihalash jarayonidagi xatolar, pudratchilarning resurslardan samarali foydalanishni ta‘minlay olmasligi, loyihani amalga oshirish shartlarini o‘zgarishi va boshqalar. Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|