O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti zoyirov Laziz Subxonovich Raimjanova Madina Asrarovna Saidov Rasulbek Boltabayevich Shoislomova Nargiza Qobilovna investitsiya loyihalari ekspertiza
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II-BOB. INVESTITSIYA LOYIHALARINI EKSPERTIZA QILISHDAGI AXBOROTLAR MANBASI
|
Nazorat savollari:
1. Investitsiya loyihalarini ekspertizasining obekti va predmetini nima tashkil qiladi? 2. Investitsiya loyihalari ekspertiza qilishning asosiy vazifalari nimadan iborat? 3. Investitsiya loyihalarini ekspertiza qilishning iqtisodiyotdagi o‘rni? 4. Investitsiya loyihalarini ekspertizasi deganda nimani tushunasiz? 5. Investitsiya loyihalarini ekspertiza qilishdan maqsad nima? 6. Investitsiya loyihalarini ekspertiza qilishninig yuzaga kelish sabablari? 7. Jahon amaliyotida investitsiya oldi fazasining qanday bosqichlari mavjud? 8. Investitsiya loyihalarini ekspertiza qilishning zarurati va ahamiyati. 9. Investitsiya loyihalarini ekspertiza qilishning me‘yoriy-huquqiy asoslari. 10. Investitsiya loyihalarni ekspertiza qilishning qanday turlari mavjud? 22 II-BOB. INVESTITSIYA LOYIHALARINI EKSPERTIZA QILISHDAGI AXBOROTLAR MANBASI 2.1. Investitsiya loyihalarini ekspertiza qilish uchun qarz oluvchilar tomonidan bankka taqdim etiladigan hujjatlar Biz 1-bobda qanday loyihalar O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligi qoshidagi ―Loyihalarni va import kontraktlarini kompleks ekspertiza qilish markazi‖ davlat unitar korxonasi tomonidan ekspertizadan o‘tkazilishi to‘g‘risida to‘xtalgan edik. Ushbu bobda esa, investitsiya loyihalari tijorat banklari tomonidan moliyalashtirilgan taqdirda qanday ekspertiza qilinishi va qanday hujjatlar talab etilishi to‘g‘risida to‘xtalamiz. Investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda har doim ham o‘z mablag‘lari hisobiga amalga oshirib bo‘lmaydi, ya‘ni o‘z mablag‘lari yetishmagan taqdirda qarz yoki jalb qilingan mablag‘lar evaziga amalga oshiriladi. To‘liq shakllangan, yakuniga yetgan investitsiya loyihasini tuzish va amalga oshirish umumiy holda quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga qamrab oladi: investitsiya g‘oyasini shakllantirish; investitsiya imkoniyatlarini tadqiq etish; investitsiya loyihasini texnik-iqtisodiy asoslash (TIA); shartnoma hujjatlarini tayyorlash; loyiha (ishchi) hujjatlarini tayyorlash; qurilish-montaj ishlari; obyektni ishga tushirish va investitsiya loyihasi (iqtisodiy ko‘rsatkichlar) monitoringini olib borish. Loyiha tahlili – xarajatlar va daromadlar hamda loyiha bilan bog‘liq bo‘lgan tavakkalchilikni tizimli baholash va ochib berish asosida loyihalarni tayyorlash, baholash va tanlab olish usulidir. Loyiha tahlilining katta qismi loyiha davrining dastlabki bosqichida, ya‘ni uni qabul qilish yoki qilmaslik to‘g‘risida qaror qabul qilingungacha amalga oshiriladi. Loyihaning daromadliligini aniqlash loyiha tahlilining vazifasi hisoblanadi. Daromadlilik esa loyihadan olinadigan daromad bilan unga qilingan xarajatlar 23 o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi. Ya‘ni loyihaning daromadliligini aniqlash uchun uning barcha natijalarini aniqlash hamda loyihadan olingan daromadlar unga qilingan xarajatlardan ortish yoki ortmasligini hisoblab ko‘rish kerak. Chunki loyihani amalga oshirish uchun bugun qilinayotgan xarajatlar bilan undan qandaydir vaqt o‘tgandan keyin olinadigan daromadlarni bevosita solishtirib bo‘lmaydi. Loyiha ekspertizasi o‘z faoliyati jarayonida o‘ta muhim va keng qamrovli vazifalarni bajaradi. Bu vazifalar iqtisodiyotning darajasi va ko‘lami nuqtai nazaridan ikki guruhga bo‘linadi: 1.Makroiqtisodiyot darajasidagi (global) vazifasi. 2.Mikroiqtisodiyot darajasidagi (lokal) vazifasi. Loyiha tahlilining makroiqtisodiyot darajasidagi vazifasi quyidagi muammolarni hal etishni ko‘zda tutadi: - Investitsiya loyihasining umumiy samaradorligini baholash va aniqlash; - Investitsiya bozorini shakllantirish. Loyiha tahlilining mikroiqtisodiyot darajasidagi vazifasi quyidagi muammolarni hal etishni ko‘zda tutadi: - Investitsiya bozorida samarali investitsiyani tanlab olishni ta‘minlash; - Texnika-texnologiya bozorida eng ilg‘orini baholash va ishlab chiqarishga jalb etish; - Moddiy-texnika ta‘minotini asoslash; - Xom-ashyoni samarali va sifatlisini tanlab olishni asoslash; - Mehnatni maqsadga muvofiq tarzda shakllantirishni ta‘minlash; - Tayyor mahsulot (ish, xizmat) bozorini o‘rganish; - Investitsiyani inflyatsiya sharoitida baholash usullarini ishlab chiqish. Loyihalarni texnik-iqtisodiy va moliyaviy asoslashda, uning barcha jihatlari (ya‘ni texnik, moliyaviy, tijorat jihatlari) bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarni muqobil suratda ko‘rib chiqiladi. Bu vazifani faqat iqtisodchilarning o‘zlarigina uddalay olmaydilar, shu sababli loyihalarni tayyorlashning bu bosqichida turli sohadagi mutaxassislar guruhi ishtirok etishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bular: 24 - shu tarmoqda ish tajribasiga ega bo‘lgan iqtisodchi (iloji bo‘lsa mutaxassislar guruhiga iqtisodchi rahbarlik qilishi kerak); - mahsulot realizatsiya qilinadigan bozorni tahlil qiladigan mutaxassis (marketolog); - mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasini yaxshi biladigan bir yoki bir necha muhandis-texnolog; - mahsulot xususiyatlarini, uni sotishda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolar, xizmat ko‘rsatishni yaxshi biladigan muxandis-konstruktor; - shunga o‘xshash ishlab chiqarishlarni barpo etish bilan shug‘ullangan quruvchi-muxandis; - shu turdagi ishlab chiqarishlarda xarajatlar hisobini yuritish bo‘yicha mutaxassis. Investitsiya loyihasining dastlabki tahlili va samaradorligini baholash natijalari texnik-iqtisodiy asoslashni (TIA)ni tayyorlashda qo‘llaniladi. Texnik-iqtisodiy asoslash – bu loyihaning samaradorligi va maqsadga muvoffiqligini ko‘rishga imkon beruvchi boshlang‘ich ma‘lumotlar, shuningdek asosiy texnik va tashkiliy qarorlar, hisob-smeta, baholash va boshqa ko‘rsatkichlarni o‘zida mujjasamlashtiruvchi hisob-analitik hujjatlar to‘plami. Texnik-iqtisodiy asoslashni loyihaning maqsadliligi yuzasidan olib boriladigan texnik-iqtisodiy tadqiqotlar sifatida ifodalash mumkin. Investitsiya loyihalarini texnik-iqtisodiy asoslashning asosiy maqsadi investitsiya loyihalarining milliy valyutadagi kabi xorijiy valyutada ham qoplanishini aniqlash hisoblanadi. Investitsiya loyihasining TIAsini bajarish qarz oluvchi loyihani amalga oshirilishining yuridik, texnik, iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik jihatlari to‘g‘risidagi barcha ma‘lumotlarni o‘zida mujjassam etgan hujjatlar to‘plamini tayyorlashi lozim. Bu hujjatlar to‘plami quyidagilardan iborat: - qarz oluvchining moliyaviy holati va uning kreditga layoqatliligi; - xorijlik hamkorning ish faolligi, moliyaviy ahvoli, tashabbuskorligi; 25 - qarz oluvchi korxona qanday turdagi mahsulotni ishlab chiqaradi yoki ishlab chiqarishni rejalashtirmoqda, mazkur mahsulotlarni xaridori kimlar hisoblanadi; - ichki bozorda korxona ishlab chiqaradigan mahsulotning ulushi qanday va u jahon bozorida qanday ulushga ega, bozorning qanday sektorlarida o‘sishi yoki o‘zgarishlar kutilmoqda; - raqobatchilar tomonidan qanday risklar mavjud va mahsulot sotilishi uchun kim asosiy javobgar hisoblanadi; - qarz oluvchi korxonaning va kafolat beruvchi tashkilotning yuridik maqomi va tashkiliy tuzilishi qanday; - qarz oluvchi korxona malakali, yuqori tajribali, yetuk mutaxassis va ishchilarga egami, agar ular yo‘q bo‘lsa, xodimlarni o‘qitish kim tomonidan tashkil etilgan; - xorijlik hamkorlar va mutaxassislar tomonidan qanday yordamlar qancha vaqt mobaynida ko‘rsatilishi lozim bo‘ladi, xorijiy mutaxassislarning soni va darajasi, ular tomonidan ko‘rsatiladigan yordam xarajatlari qanday. Loyihani budjet yoki budjetdan tashqari fondlar orqali, markazlashtirilgan resurslar, korxonalarining o‘z mablag‘laridan to‘liq yoki qisman moliyalashtirish uchun TIAning tuzilishi majburiy hisoblanadi. TIA loyihani amalga oshirishdan oldin injener-konstruktorlik, texnologik qarorlarni, muqobil variantlarni amalga oshirishning aniq usulini o‘z ichiga oladi. Unda loyihani amalga oshirish bosqichida qabul qilingan texnologik, konstruktorlik, tabiatga zarar yetkazmaslik va boshqa masalalar aniqlashtiriladi, iqtisodiy samaradorlik, ijtimoy natijalar va loyihaning xavfsizligi (riski) to‘liq baholanadi. TIA investorga korxonaning kelgusi moliyaviy barqarorligini va to‘lovga layoqatliligini tasdiqlash uchun qo‘llaniladi. TIA loyihachi va buyurtmachi o‘rtasida tuzilgan shartnomaga asosan loyihalashtirish ishlarini amalga oshirish uchun litsenziyasi bo‘lgan loyihachilar tomonidan ishlab chiqiladi. TIAni ishlab chiqishning boshlang‘ich bosqichida investor maqsadlar to‘g‘risidagi deklaratsiyani tayyorlaydi. U quyidagi ma‘lumotlardan iborat: 26 - investor va uning manzilgohi; - obyektga tavsif (nomlanishi, texnik va texnologik ma‘lumotlar, belgilangan faoliyatining asoslanishi); - obyektni qurishda mehnat va boshqa resurslarga bo‘lgan ehtiyoj (kadrlar soni va ularni ta‘minlash manbalarini, moddiy va xom ashyo, suv va energiya resurslariga bo‘lgan ehtiyoj); - asosiy uskunalar ro‘yxati va ularning qurilish tavsifi; - transport ta‘minoti; - ishchilar va ularning oilalarini uy-joy va ijtimoiy-maishiy tomondan ta‘minlash; - loyihani moliyalashtirish manbalari; - qurilish muddati; - tayyor mahsulotdan foydalanish va boshqalar. Chet el mamlakatlarining tajribasini, xususan, YUNIDO (United Nations Industrial Development Organization) tajribasini hisobga olgan holda investitsiya loyihalari TIAsining taxminiy tarkibiy tuzilishini quyidagicha keltirish mumkin: - loyihaning asosiy g‘oyasi va shart-sharoitlari; - bozor tahlili va marketing strategiyasi; - resurslar bilan ta‘minlanganlik; - investitsiya obyektining joylashishi joyi, qurilish maydoni va atrof-muhit; - loyihalashtirish va texnologiya; - korxonani tashkil qilish va ustama xarajatlar; - mehnat resurslari; - investitsiya loyihasini amalga oshirish jarayonini rejalashtirish; - moliyaviy tahlil va investitsiyalarni baholash; - rezyume - TIAning qisqacha mazmuni. Ammo hozirgi zamon amaliyotida tijorat banklari tomonidan tadbirkorlardan investitsiya loyihasining texnik-iqtisodiy asoslashlarini ishlab chiqishni biroz o‘zgacha tartibda, keng mazmunda va yuqori sifat bilan tayyorlangan bo‘lishi lozimligi talab qilinmoqda. Mazkur talablar asosida ishlab chiqiladigan TIAlar 27 quyidagi murakkab tartib va mazmunda, lekin tushunlarli, o‘zaro bog‘liq holda bo‘lishi lozim: 1. Kirish. Ushbu bo‘limda qarz oluvchi korxona kimga tegishli va u qanday faoliyat turi bilan shug‘ullanishi, uning boshqarish va moliyaviy ahvoli, bozor segmenti qandayligi, kimlar xorijiy hamkorlari hisoblanishi, korxonani kimlar boshqarishi va ushbu sohada ularning boshqarish tajribasi qay darajadaligi, korxona ishchilari soni va tarkibi, bu korxonaning biznes-rejasi mavjudligi va uning kelgusidagi strategiyasi, ko‘zda tutilayotgan investitsiyalarning qanday ko‘rinishda va maqsadlarda ishlatilishi, loyihada yana boshqa qanday ishtirokchilar qatnashishi va ularning moliyaviy qo‘yilmalari qanday ko‘rinishni kasb etishi kabilar batafsil yoritilishi lozim. Bundan tashqari, korxonaning oxirgi ikki yillik hisobot ma‘lumotlari, sotish hajmi, shuningdek eksport miqdori hamda yaqin ikki-uch yillik rivojlanish rejasi o‘z aksini topgan bo‘lishi kerak. 2. Loyihadagi operatsiyalar. Mazkur bo‘limda loyiha muhokamasi, uning faoliyati sohasi va mantiqiy ifodasi (asoslanishi), amalga oshirish chora-tadbirlari, loyihaning yangiligi yoki ishlab chiqarishni kengaytirish uchun mo‘ljallanganligi, agar ishlab chiqarishning kengaytirilishi nazarda tutilgan bo‘lsa, uning chiqaradigan mahsulotlari, quvvati, zaif tomonlari, kengaytirishdan ko‘zlangan maqsad va boshqalar to‘liq keltirilgan bo‘lishi kerak. 3. Loyihaning afzalliklari va foydaliligi. Bu bo‘lim qo‘shimcha ishchi kuchini tashkil etish, ekologik ahvolni yaxshilash, mamlakat eksport salohiyatini oshirish, qimmat yoqilg‘i importiga bog‘liqlikni kamaytirish, import mahsulotlari o‘rnini bosuvchi tovarlarni ishlab chiqarish, yangi texnologiyalarni joriy etish, zamonaviy boshqaruv tizimini tatbiq etish, resurslar va energiyalar sarfini tejash nuqtai nazaridan loyihaning mahalliy ishlab chiqarish va iqtisodiyot uchun muhimligi jihatdan samaradorligini ochib berish vazifasini bajaradi. 4. Loyiha ta‘sischilari va xomiylari. 28 Ushbu bo‘lim mazmuni qarz beruvchi korxonaning yuridik nomlanishi manzili, bank rekvizitlari, telefon, fakslari, tashkil etilish vaqti, mulkchilik shakli, rahbarlari, xizmatchilar ro‘yxati va tajribasi, ta‘sischilar va xomiylar to‘g‘risida ma‘lumot, yillik tovar aylanmasi, aksiyadorlik kapitali, moliyaviy imkoniyatlari, ko‘zda tutilgan moliyaviy qo‘yilmalar risklari, xorijiy hamkorlarning loyihada ishtirok etishining mantiqiy asoslanganligi va ta‘sischilarning so‘nggi ikki yillik daromadlari va xarajatlari to‘g‘risidagi hisobot ma‘lumotlari hamda auditorlik firmalari xulosalari bilan ifodalanadi. 5. Loyiha bo‘yicha bitimlar qiymati. Tomonlar o‘rtasida tuzilgan bitimda uning qiymati, bitim qiymatining asosliligi, ya‘ni xarajatlarning yer, uskuna, xodimlarni o‘qitish, qurilish-montaj ishlari, talab qilingan aylanma kapital va boshlang‘ich xarajatlarga bo‘linishi hamda ularning bahosi, xarajatlarning milliy va xorijiy valyutadagi qiymati va tuzilishi aks ettirilishi zarur. 6. Loyihaning moliyalashtirish rejasi. Moliyalashtirish rejasida moliyalashtirishning tarkibiy tuzilishi to‘g‘risidagi boshlang‘ich tasavvurlar, kreditlar, loyihaning likvidligini ta‘minlash uchun kerak bo‘ladigan muddat va shart-sharoitlar, ya‘ni kreditlarning qaytarilishi va qo‘yilgan mablag‘larni qoplanishi uchun talab etiladigan vaqt va shartlar. 7. Loyihadagi xom ashyo va boshqa xarajatlar. Loyiha bo‘yicha xom ashyo va materiallar xarajatlari va ularning bozori, resurslar bozorining joylashuvi va hajmi, xom ashyo va resurslarni yetkazib beruvchilar, ularning ishonchliligi va sifatli xizmati, xom ashyolarning sifati, milliy va xorijiy valyutadagi qiymati, ularning sifati va yetkazib berish sxemasi, shartlari va xarajatlari, asosiy ishlatiluvchi xom ashyolar va ularning zahiralari ko‘rsatilishi zarur. 8. Loyiha bo‘yicha tovar va xizmatlar. Sotish bozorlari. TIAning mazkur bo‘limida ishlab chiqariladigan tovar va xizmatlarning raqobatbardoshligi, asosiy sifat ko‘rsatkichlari va ularning xalqaro standartlarga mos kelishi, mahsulotning ichki va tashqi bozorlarida harakati, bozor joylashuvi, 29 iste‘molchilar turlari, korxonaning bozordagi ulushi, mahsulotga bo‘lgan talabning o‘sishiga ta‘sir etuvchi omillar, marketing rejasi, narxni shakllantirish, reklamani tashkil etish va reklama xarajatlari, mijozlarga xizmat ko‘rsatish shartlari va imkoniyatlari hamda yuz berishi mumkin bo‘lgan risklar to‘g‘risidagi ma‘lumotlar bilan boyitilganligi ochib beriladi. 9. Loyihaning tashkiliy masalalari. Bunda korxonaning tashkiliy sxemasi va tuzilishi, boshqaruv tizimi, xodimlarning loyihani qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish yo‘lida samarali va ishonchli ish yuritishlarini tashkil etish uchun kerakli dasturlarga bog‘liq ma‘lumotlar to‘plami tahliliy asosda tashkil etilgan bo‘lishi lozim. 10. Loyiha bo‘yicha mulk va uskunalarni sug‘urtalash. TIAning ushbu bo‘limida loyiha bo‘yicha barcha mulk va uskunalarni sug‘urtalash bo‘yicha tuzilgan shartnoma shartlari, muddati, shakli, summasi, sug‘urtalovchi tashkilot va uning faoliyati, imidji to‘g‘risida ma‘lumot, sug‘urtalanayotgan mulk va uskunalarning to‘liq tarkibiy elementlari va shu kabilar ifodalangan bo‘lishi zarur. 11. Loyihaning atrof-muhitni muhofaza qilishga doir ma‘lumotlar. Loyihaga bog‘liq holdagi atrof-muhitni muhofaza qilish masalalari, obyektning joriy va tahririy holati va uning atrof-muhitga ta‘siri, atrof-muhit to‘g‘risidagi ma‘lumotlarning mavjudligi, loyiha bo‘yicha atrof-muhitga salbiy ta‘sir ko‘rsatishlarni kamaytirish uchun qo‘llanishi ko‘zda tutilgan texnologik usullar, qarz oluvchining atrof-muhit bo‘yicha umumiy siyosati, baxtsiz hodisalar va ―fors-major‖ holatlarda atrof-muhit uchun salbiy oqibatlarni kelib chiqishi risklari kabilar, tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasining loyiha bo‘yicha ekspertiza xulosalari asosida hal etilgan bo‘lishi lozim. 12. Loyiha bo‘yicha qonun va qoidalar. Loyihani amalga oshirish va u bo‘yicha tegishli shartnomalarni tuzishda mavjud qonun-qoidalarga hamda tegishli yuqori tashkilot organlarining ruxsatnomalariga va atrof-muhitni muhofaza qilish tartiblariga amal qilinishini ko‘zda tutgan holda ko‘rsatilishi. 30 13. Loyiha bo‘yicha texnologiya va uskuna. Bu bo‘limda ko‘zda tutilgan uskuna va texnologiyani olish manbasi, yetkazib beruvchi firma, rahbarlari ish tajribasi, telefon raqamlari, yetkazib berish shartlari va kafolatlari, uskuna va texnologiyalarni ishonchliligi, ularning xalqaro standartlarga javob berishi, bahosi, ularning tayyorligi va texnik hujjatlari, kadrlarni o‘qitish va ―nou-xau‖, qurilish-montaj ishlari qiymati, ehtiyot qismlar va tashish xarajatlari qiymati kabilar aniq ko‘rsatilishi kerak. 14. Loyihani kreditlashda banklarning o‘rni. Mazkur bo‘limda loyihani amalga oshirishda uni moliyalashtiruvchi bankning o‘rni, bank tomonidan o‘rnatilgan shart-sharoitlar, talablar va qarz oluvchi bilan tuzilgan shartnomasi, kredit uchun taqdim etilgan garovlar yoki mulkning sug‘urtalaganligi, maslahat xizmatlari, uskunaning lizing asosida taqdim etilishi, ustav kapitaliga kiritilayotgan investitsiyalar qisqa, aniq va mukammal ma‘lumotlar to‘plami asosida tayyorlanishi lozim. 15. Loyiha bo‘yicha kafolatlar. Unda kafolat turlari: mulk, uskuna, tovarlar (garov uchun), kafolat xati, kafillik, sug‘urtalangan kreditlar va shu kabilar ko‘rsatilishi zarur. 16. Loyiha quvvati va uni yillar bo‘yicha uzaytirilishi. Bunda loyiha quvvatining nimaga asoslanib baholanganligi va ishonchliligi, uning yillar bo‘yicha uzaytirilish bosqichi va muddati, ishlab chiqariladigan mahsulotlarning sotuvchilar bilan birgalikda rejalashtirilganligi kabilar tahliliy asosda aks ettirilgan bo‘lishi talab etiladi. 17. Loyihadagi tayyor mahsulotning yillar bo‘yicha sotilishi. TIAning mazkur bo‘limida mahsulotning ichki va tashqi bozorda sotilishi tarkibi va tuzilishi, ularning baholari va olinadigan tushumlar, korxonaning har yil oxirida qoldirilishi mo‘ljallangan tayyor mahsulot zahiralari (kunlarda), sotiladigan mahsulot turlari va mahsulotlarning yillar bo‘yicha sotilish hajmi rejasi ishlab chiqilgan bo‘lishi shart. 18. Loyiha bo‘yicha xarajatlar. 31 Xarajatlar tarkibi mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish uchun zarur bo‘lgan ma‘lumotlar tarkibidan tashkil topgan holda ularning xom ashyo va materiallarga, ishchilar ish haqi va ijtimoiy sug‘urta va ajratmalarga, elektr energiyasi, gaz, suv va shu kabilarga, amortizatsiyasi ajratmalari, umum ishlab chiqarish xarajatlariga, zahiralarga, reklama va transport xarajatlariga hamda sotish xarajatlariga ajratilishi bilan yillar bo‘yicha ifodalanishi jadval ma‘lumotlari asosida bajarilishi lozim. 19. Loyiha bo‘yicha kredit to‘lovlari va foizlarning yillar bo‘yicha hisob- kitobi. Hisob-kitob ishlaridan avval kreditlash shartlarini, ya‘ni kredit taqdim etilish muddatini, kreditning davriyligi - qaytarilish shartlari, foizlarning qaytarilish shartlari va foiz stavkalari o‘zgarishini bilib olish zarur. Shu asosda loyihada asosiy qarzlar va ular bo‘yicha foizlarning yillar bo‘yicha davriy hisoblanishi va to‘lanish rejalari jadval ko‘rinishida aks ettirilishi lozim. 20. Loyiha bo‘yicha daromadlar jadvali. Avvalgi hisob-kitob ma‘lumotlari asosida daromadlarning yillar bo‘yicha tashkil topishi rejasi jadval ma‘lumotlari orqali aks ettiriladi. Daromadlar umumiy holda hamda alohida mahsulot turlari bo‘yicha ichki va tashqi bozorlarda sotilishi hisobiga hosil qilinishi nuqtai nazaridan ham milliy, ham xorijiy valyutada aks ettirilishi zarur. 21. Loyiha bo‘yicha joriy aktivlar va passivlarning, aylanma kapital (ishchi kapitali)ning hisob-kitobi. Ushbu ma‘lumotlarining barchasi jadval ko‘rinishida, umumiy holda yillar bo‘yicha tuzilishi lozim. Bunda ularning alohida bandlari bo‘yicha tegishli ma‘lumotlar tushunarli tarzda aks ettirilishi, ya‘ni kelib tushishi kutilayotgan tushumlar, debitorlik qarzlari, tayyor mahsulot zahiralari, joriy aktivlar, kreditorlik qarzlari, joriy passivlar, sof ishchi kapitali va ularning o‘zgarishi o‘zaro bog‘liqlik asosida berilgan bo‘lishi shart. 22. Loyiha bo‘yicha pul oqimi hisob-kitobi. Mazkur hisob-kitob yuqorida olingan ma‘lumotlar asosida amalga oshiriladi. Unda soliq va foizlarni to‘lagunga qadar daromadlar va amortizatsiya ajratmalari, 32 ishchi kapitalidagi o‘zgarishlar, faoliyat bo‘yicha pul oqimi, moliyalashtirish manbalari, kredit uchun asosiy qarz va u bo‘yicha hisoblangan foiz to‘lovlari, soliq to‘lovlari, taqsimlanmagan foyda, taqsimlash fondlari, dividendlar va sof pul oqimi ma‘lumotlari ketma-ketlik va tartib asosida, jadval ko‘rinishida rejalashtirilgan yillar bo‘yicha ishlab chiqish zarur. Loyihaning TIAsi yuqorida ko‘rsatilgan tartib va bo‘limlar asosida amalga oshirilishi loyihaning yuqori sifat darajasini ta‘minlashga xizmat qiladi va qarz oluvchilarga ham, qarz beruvchilarga ham muayyan iqtisodiy samaraga erishishga imkon beradi. Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|