Hikoyat, ma’no, komillik, poetik ifodalar. Поэтика рассказов в "Киссаси Рабгузи" Рабгузи

________________________________________________________________ 
"Экономика и социум" №1(80) 2021 www.iupr.ru
ko‘ra o‘zgarib borgan. XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asrning boshlarida 
yodgorlik 
Toshkent, Qozon
shaharlarida litografiya asosida bir necha marta nashr 
qilingan. Asarning to‘la matnli ilk marta rus turkshunos olimi N. I. Ilminskiy 
tomonidan 1859 yili Qozon shahrida e’lon qilingan. Bu nashr nisbatan keyinroq 
ko‘chirilgan nusxaga asoslangan bo‘lib, til jihatdan asl nusxadan ancha farq qiladi. 
Ayniqsa, ushbu asar milliy kitobatimiz tarixining durdonasi ekanligi bilan 
ham katta ahamiyatga ega. 
Nosiruddin Burxonuddin Rabg‘uziyning “Qisasi Rabg‘uziy” asari 
Mustaqilligimiz sharofati va bir guruh olimlarimizning sa’y-harakati bilan kitob 
javonlarimizdan o‘rin oldi. Oyatlar, hadislar, arabiy she’rlarni hozirgi o‘zbek tiliga 
filologiya fanlari nomzodi Yusufxon Shokirov tarjima qilgan. Biroq, ushbu 
asarning tili juda murakkab bo‘lib, bugungi kitobxonning tushinishi juda qiyin. 
Shuning uchun ushbu kitobni qadimiy turkiy tildan bugungi zamonaviy o‘zbek 
tiliga o‘girib, barcha kitobxonga tushunarli bo‘lishiga intildik. Zero, oradan yetti 
asrlik davr o‘tgan. Turkiy adabiy tillar, turkiy tilda bunyod etilgan yozma manbalar 
shakllanish va rivojlanishning murakkab bosqichlarini bosib o‘tgan. Undagi 
insonlarni bir-birlariga jabr – zulm qilmay, nohaq qon to‘kmay, harom – xarish 
ishlarga berilmay, sharm-hayoni e’zozlab yashashga undovchi o‘g‘it va hikmatlari 
navro‘zi olam kabi bugungi kunda ham o‘z mohiyatini yo‘qotgan emas. Asarda 
e’tiqod va iymonga sodiqlik, pok axloqning hirsu hasad, qonxo‘rlik, badnafslik 
ustidan g‘alabasi tasvirlanadi. Qadimiy turkiy so‘z san’atining go‘zal va g‘aroyib 
obidasida payg‘ambarlar hayoti Sharqning donishmandligi ila go‘zal afsona va 
rivoyatlar orqali aks etgan. Masalan, Rabg‘uziy Ilyos payg‘ambarning hayotini 
tasvirlaganida shunday suhbatni keltiradi: 
Sen Jalil tog‘ida turgan Ilyosmisan?-
so‘radi Armala. Bale, – javob qildi Ilyos. Men sen aytayotgan so‘z uchun uch yuz 
yetmish payg‘ambarni o‘ldirdim. Ularning yetakchisi sensan. Men seni o‘ldi deb 
hisoblayman. Sen o‘z oyoqing bilan o‘limga kelding
. Demak, Rabg‘uziy o‘z 
asarida ta’kidlashicha, Ilyos payg‘ambar bilan zamondosh uch yuz yetmish 
payg‘ambar bo‘lgan.
 

---