O`zbekiston respublikasi davlat soliq qo`mitasi soliq akademiyasi m. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»

5.4. Xufyona bozor institutsional tizim sifatida
5.1. Qonunga bo`ysunish bahosi
Oshkora (qonuniy ravishda) qayd etilgan huquqlarga ega bo`lgan
almashuvning yuqori darajadagi transaksiya xarajatlari hamma vaqt ham eng
samarali mulkdorlarga mulkchilikning zarur huquqlariga egalik qilish imkonini
bermaydi. Bu hol almashuv umuman sodir bo`lmayotganligini va iqtisodiy agentlar
mulkchilik tarkibi nooptimalligicha qolishiga rozi bo`lganligini anglatmaydi.
Aksincha, iqtisodiy agentlarning muqobil qarorni qidirishi mulkchilik huquqlarini
*
I.A.Karimov. Bosh maqsadimiz – keng ko`lamli islohotlar va modernizatsiya yo`lini qat’iyat bilan
davom ettirish: Ўzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2012 yilda mamlakatimizni
ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga mo`ljallangan iqtisodiy dasturning eng
muhim ustuvor yo`nalishlariga baғishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. Xalq so`zi
gazetasi 2013 yil 19 yanvar, 13-son.

---

50
tafsirlashga va ular bilan xufyona, ya’ni davlatning ishtirokisiz almashishni tashkil
qilishga urinishi ko`rinishida amalga oshiriladi.
Xufyonalik – shaxslarning kundalik faoliyatni tashkil qilishda yozilgan
huquq (qonun) me’yorlaridan foydalanishdan bosh tortish va yozilmagan huquqqa,
ya’ni an’analar va urf-odatlarda qayd etilgan me’yorlarga va mulkchilik
huquqlarini almashish va himoyalash yuzasidan kelib chiqqan nizolarni hal
etishning huquq doirasidan chetga chiquvchi mexanizmlariga murojaat etishdan
iborat. Mulkchilik huquqlarini dastlabki tafsirlash jarayonida davlat uni eng
samarali mulkdorlarga bera olmaydigan, huquqlar bilan almashish esa yuqori
transaksiya xarajatlari tufayli mumkin bo`lmagan, taqiqlanadigan darajadagi tang
vaziyatdan chiqish yo`li huddi shu tariqa topiladi.
Mulkchilik huquqlarining oshkora va xufyona tizimlari amalga oshirilishiga
ko`plab misollar mavjud. Buyruqbozlik iqtisodiyotida, qonunda mustahkamlangan
«mulkchilikning umumxalq xususiyati»ga qaramasdan, asosiy huquqlar ham