Kashfiyot va ixtirolar

Aqlli b u yu m la r
71
Radio va telegraflar orqali
qanchadan-qancha inson-
larning hayoti saqlanib qolingan.
Ular yordamida talofat ko'rgan
kema va samolyotlar efirga SOS
signalini 
yuborishga 
muvaffaq
bo'lishgan va o'zlari turgan joy
manzili haqida bemalol xabar
bera olishgan.
ligi aniqlandi. Shunday qilib simsiz te ­
legraf, ya’ni 
radiostansiya 
yaratildi.
Aloqa vositalarining rivojlanishidagi 
keyingi bosqich - insonning jonli ovo- 
zini elektr signalga aylantirib beradigan 
uskuna bo'ldi. Shotlandiyalik shifokor 
Aleksandr Bell 
o'ylab topgan ixtiro 
telefo n 
deb nomlandi. M a’nosi - ma­
sofaga tovush uzatishdir.
Telefon orqali ilk suhbat 1876- 
yilda bo'lib o'tgan. Qadimiy telefon- 
lar zamonaviy qurilm alarga mutla- 
qo o ‘xshamasa-da, bir xil vazifani 
bajargan. M ikrofon yordam ida tovush 
tebranishlarini elektr tebranishlarga 
o'zgartirib, simlar orqali boshqa abo- 
nentgayuborgan. Go'shakdagi maxsus 
moslama esa aynan shu jarayonning 
aksini bajarib, suhbatdoshning ovozi- 
ni qanchalik uzoq masofada bo'lmasin 
yetkazib bergan.

---

Televizor va videomagnitofonlar
Yunon tilidan olingan «tele» so'zi «uzoq», «olis», lotinchadagi «vi­
zor» so'zi esa «kruvchi» ma’nosini anglatgan. Ikki so'z birlashib sizu- 
bizga tanish bo'lgan «televizor» ma’nosini anglatadi. 
Televizor 
- bu 
radiopriyomnik singari uskuna, lekin birmuncha murakkab tuzilishga 
ega. U nafaqat tovushni, balki tasvirni ham qabul qilib uzata oladi. 
Televizorning uzatgichi antenna bilan birgalikda televizion minora- 
da joylashgan. U yerdan barcha televizor antennalariga ko'rinmas 
radioto'lqinlar yetib keladi. Tasvirni masofaga uzatishni bundan 80 
yil muqaddam sinab ko'rishgan. Uzatilgan tasvir pochta markasidek 
o'lchamda bo'lgan. Muntazam ravishdagi teledasturlar 1936-yildan 
Germaniya va Buyuk Britaniyada, Moskvada 1939-yildan uzatila 
boshlangan. Ilk televizorlar tasvirni oq va qora ranglarda ko'rsatgan. 
Rangli televizorlar esa 1960-yillarga kelib paydo bo'lgan.
Bugungi kunga kelib teleantennadan signal kelmasa ham televi­
zor ko'rish mumkin. Sevimli film va dasturlarni maxsus tasm a yoki 
kompakt diskka yozib olib, so'ng uni istalgan vaqtda yana ko'rish 
mumkin. 
1930-yillarda 
shu 
yo'l orqali tovushni yozib olish 
usuli o'ylab topildi. Bir tarafi- 
dan tem ir asosidagi kukun bi­
lan qoplangan ingichka plast- 
massa tasma yaqinlashtirilgan 
magnitning tortishuvini eslab 
qolish qobiliyatiga ega ekanli- 
gi ma’lum bo'ldi. Endi faqatgi­
na shu tasmani bir xil tezlikda 
harakatlantirib, tovushni elek- 
tromagnitdagi magnit maydon 
tebranishiga o'tkazish qoldi, 
xolos. Shunday yo'l bilan to ­
vush tasmaga yozilib qoladi.
Dastlabki televizor ekranining
ustki qismida, kattalashtirib
ko'rsatuvchi oyna bo'lgan

---

Videomagnitofon videotasm ani 24 kadr tezligida aylantiradi,
shunda tasvir kinofilm lardagi singari «jonlanadi»
Tasmani ortga aylantirib, qaytadan elektrom agnit ustidan yurgizila- 
di, shunda yozib olingan tovush o'qiladi. Tasmaga yozilgan tovush 
tebranishlarini ovoz tebranishlariga o'tkazib, yozuvni eshitish m um ­
kin. Shu tarzda «m agnitofon» yaratildi. Keyinchalik muhandislar 
magnit tasmaga faqat ovoznigina emas, balki tasvirni ham yozib olish 
mumkinligi haqida bosh qotira boshlashdi. Oradan ko'p o'tm ay v i­
d e o m a g n ito fo n la r ixtiro qilindi. U xuddi magnitafon singari ishlaydi. 
Ular orasidagi farq shundaki, videosignal tovush singari yo'lak bo'ylab 
emas, tasmaning bir tarafidan ikkinchi tarafiga bir-biriga parallel 
qiya chiziq bo'ylab yozilgan. Har bir chiziq alohida bir kadr hisoblana­
di. Bu usuldagi yozuv, analog yozuvi deb ataladi. Hozirgi kunda yana­
da qulayroq bo'lgan raqamli yozuv usuli kirib kelgan. Bunda signallar 
nol va birlardan iborat bo'lgan kompyuter kodiga o'tkaziladi. Bu kod- 
ni lazer nuri yordamida kom pakt diskka tushiriladi.
Signalni yozib olish ning bu usuli analog Ii deb ata­
ladi. Bugungi kunda uning o'rnini anchagina qulay
form at - raqam li signal egalladi. Signal nollar va birlardan
iborat kom pyuter kodiga o'tkaziladi, so'ngra esa lazer nUr­
iah yordam ida kom pakt diskka o'tkaziladi.

---