Toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva pul, kredit va

Shubhali kreditlar. 
Bu kreditlar yuqorida keltirilgan guruhlardagi 
kreditlarning barcha salbiy tomonlarini o’zida ifoda qilishi bilan birgalikda to’liq 
ta’minlanganlikka ega bo’lmagan, to’lanish ehtimoli kam bo’lgan kreditlar kiradi. Bu 
kreditlar bo’yicha olingan kredit yaxshi ta’minlanganlikka ega bo’lganida asosiy qarz 
bo’yicha foizlarni to’lash muddati 180 kundan ortiq muddatga kechiktirilgan bo’lsa, 
zarar ko’rish imkoniyati yuqori, biroq ushbu kreditlarning sifatiga ijobiy ta’sir 
ko’rsatish mumkin bo’lgan omillar mavjudligi sababli ularni yo’qotilgan deb 
tasniflanishi vaqtincha to’xtatiladi. Bu guruhga kiruvchi kreditlar bo’yicha 50 
foizgacha rezerv tashkil qilinishi lozim.
Ishonchsiz kreditlar. 
Bu kreditlar bo’yicha qarzlarning to’lanish ehtimoli 
deyarli yo’q. Agar kredit to’liq ta’minlamagan bo’lsa, eng kamida bitta muammoli 
tavsifga ega bo’lsa, to’lov muddati 360 kundan oshgan bo’lsa hamda kreditni 
"shubhali" deb tasniflab bo’lmasa bunday aktivlar "ishonchsiz" deb hisoblanadi Bu 
aktivlar juda past qiymatga ega bo’lib, ularni aktivlar sifatida hisobga olib borish
231

---

maqsadga muvofiq emas. Shuning uchun banklar bu kreditlarni o’z balanslarida zarar 
sifatida hisobga olishlari mumkin. Ishonchsiz kreditlar foyda hisobiga buning uchun 
foyda etmagan hollarda esa bank sarmoyasi hisobiga balansdan chiqarilishi mumkin. 
Bank uchun bu kreditlar zarar sifatida tasniflanishi mumkin.
Bir yil va undan ortiq muddatda harakatsiz bo’lgan aktivlar, muddati o’tgan va 
foizlar bo’yicha qarzlar zarar sifatida tavsiflanishi mumkin. Shu sababli bu guruhga 
kiruvchi kreditlar bo’yicha 100 foiz rezerv tashkil qilish lozim bo’ladi.
Tijorat banklarining kredit portfelini berilgan ssudalarning ta’minlanganlik 
darajasiga qarab quyidagi turlarga bo’lish mumkin:
-
birinchi darajada ta’minlangan, 
-
boshqa ta’minotga ega bo’lgan, 
-
to’liq ta’minlanmagan, 
-
ta’minlanmagan ssudalarga bo’linadi. 
Birinchi darajada ta’minlangan kreditlar guruhiga to’liq ta’minlangan kreditlar 
kiradi. Ular quyidagilar bilan ta’minlanadi:
-
O’zbekiston Respublikasi hukumati kafolati, 
-
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki kafolati, 
- O’zbekiston Markaziy banki roziligi bilan birinchi sinf xorijiy banklari 
kafolati,
-
erkin ayirboshlanadigan valyutadagi garov, 
-
O’zbekiston Respublikasi davlat qimmatli qog’ozlari ko’rinishidagi garov 
-
standartlashtirilgan qimmatbaho metallar qo’yilmalari ko’rinishidagi garov 
Boshqa ta’minotga ega bo’lgan ssudalar guruhiga quyidagilar bilan 
ta’minlangan kreditlar kiradi:
-
mol-mulk garovi, 
-
qimmatli qog’ozlar ko’rinishidagi garov, 
-
boshqa huquqiy va jismoniy shaxslarning kafolat xati va boshqalar kiradi. 
Tijorat banklari tomonidan kredit operatsiyalarini to’la-to’kis olib borish ular 
tomonidan kredit siyosatining qay darajada tuzilganligiga bog’liq.
Shuni ta’kidlash joizki, bugungi kunda MDHga kiruvchi davlatlar tijorat
232

---

banklarining kredit siyosati mamlakat iqtisodini tezroq rivojlantirishga yo’naltirilgan. 
Yoozirgi vaqtda bu mustaqil davlatlarning banklari aksariyat hollarda vositachilik 
operatsiyalarini o’tkazish uchun ko’proq qisqa muddatli kreditlar bermoqdalar. Shu 
bilan birga biz bilamizki, kreditni uzoq muddatga investitsiya qilish banklarga va 
jamiyatlarga katta foyda berishi mumkin.
MDHga kiruvchi davlatlarning banklari uchun lizing operatsiyalari yangi 
operatsiyalar turi hisoblanadi. Bu operatsiya turida banklar yoki lizing kompaniyalari 
ijaraga berilgan mulkning egasi bo’lib qolaveradilar.
Lizing operatsiyalarini o’tkazishning bank uchun foydali tomoni shundaki, 
odatda ijara uchun to’lov xuddi shu muddatga beriladigan uzoq muddatli kreditlar 
foiz stavkasiga nisbatan yuqori bo’ladi.
Bundan tashqari, bu erda mijozning to’lov qobiliyatiga ega emasligidan 
yo’qotish riski bo’lmaydi. Bitimda ko’rsatilgan shartlarning buzilishi yuz bergan 
hollarda bank ijaraga berilgan mulkni qaytarishni talab qilishi mumkin. Rivojlangan 
xorijiy mamlakatlarda lizing operatsiyalari keng tarqalgan. O’zbekiston va boshqa 
MDH davlatlarida lizing operatsiyalari kam xajmda qo’llaniladi. Yoozirgi kunda 
lizing operatsiyalariga sharoitlar yaratish sohasida ishlar olib borilmoqda.
233 

---