Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

Shu, desang, bordim
... 
nima, gudid qilurasan, etgan
gapingga 
atvechat 
qilasanmi, 
y o ‘q, 
atvechat 
qilasanmi?
Korochchisi, 
boshqa 
gudid qima 
... 
sanminan 
voobshe
gaplashmiman, x o ', tashindimi? Konchay ... Q o ‘q san, о ‘zing
kimminan 
gaplashvotganini 
bilasanmi? 
Lyuboyini sindirib
qo ‘yaman
...
Har ikki nuqtadan uning egasi kim, ongi, saviyasi, madaniyati 
qay darajada ekanligi jamiyatda qanday o 'rin tutishligi ayon 
b o ‘ladi.
Demak, nutq madaniyati, aytish mumkinki, baholovchi fan 
hisoblanadi. U asoslarini baholaydi, m e’yoriylashganlik darajasini 
aniqlaydi. Muayyan nutqiy vaziyatda mazmunan o ‘rinli o ‘rinsiz 
ekanligini tahlil etadi.
Uslubiyat nutq madaniyati sohasidagi tadqiqotlarga nazariy 
asos b o ‘lib hisoblanadi. O 'rganilayotgan til unsurlari uslubiyat 
nuqtayi nazaridan aniq tavsifga ega b o ‘ladi.
“Til madaniyati yoki nutq madaniyati haqidagi fan ham 
nazariy, ham amaliy fan (yoki tadqiqot sohasi), til uslubiyati va 
nutq uslubiyati bilan turdosh hisoblanadi”30.
Demak, nutq madaniyati fani bilan uslubiyat fanining tadqiqot 
obyekti yozma va og‘zaki nutq hisoblanadi, nutqnt baholash nutq 
madaniyatining, nutqni adabiy nutq, nutqning turli janrlariga qay 
darajada mosligi hamda adabiy nutq m e’yorlaridan mosligi hamda 
adabiy nutq m e’yorlaridan chetga chiqishliklami 
o‘rganish 
uslubiyatning predmeti hisoblanadi.
Uslubiyatga bag‘ishlangan adabiyotlarda uslublar quyidagicha 
guruhlanadi:
1. Ilmiy uslub.
2. Badiiy uslub.
3. So‘zlashuv uslubi.
,0
Виноградов В.В. Проблемы русского языка. -М осква. 1981. -175-6.
101

---

7-§. Ilmiy uslub quyidagi sohaviy uslublarni o ‘z ichiga 
oladi:
a) ilmiy-texnikaviy uslub;
b) ilmiy-tadqiqot uslubi;
v) ilmiy-ommabop uslub;
g) ilmiy-publitsistik uslub.
Bular barchasi yozma nutqdagi uslublar b o iib , ular bilan bir 
qatorda, o g ‘zaki nutq uslublari ham bor. Bular: radionutq; 
kinonutq, telenutq.
Albatta, adabiy nutqni ta'riflash uchun yana boshqa jihatlar 
ham b o ‘lish ehtimoli y o ‘q emas. Bu tadqiqot mohiyatiga b o ig a n
yondashuv, bayonning maqsadi va vazifasi bilan bog‘liqdir.
8-§.