Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

ко
z va 
yuz.
M uallif ular orqali 
qaramoq
harakatini baholamoqchi. Fikrdan 
anglashiladigan m a’no ana shunda. Lekin mantiq nuqtayi 
nazaridan 
bu 
to ‘g ‘rimikan? 
E ’tibor 
qilaylik; 
ko'zingga
nomahramning yuzi tushsa.
Qarash harakati yuzdan k o ‘zga tomon. 
Vaholanki, yuz ko‘rish xususiyatiga ega emas-ku! Aslida harakat 
mantiqan ko‘zdan yuzga tomon b о ‘ I is hi kerak, misolda esa buning 
aksi. Bunday hoi yuz berishiga jo'nalish kelishigi q o ‘shimchasi -
ga
noto‘g ‘ri o ‘rindaligi sabab bo‘lgan. U harakat yo‘naIishini 
to ‘g ‘ri belgilash uchun 
ko'z
so‘ziga emas, balki 
yuz
so ‘ziga 
q o‘shilishi kerak edi. Y a’ni: 
...ко‘zing nomahramning yuziga
tushsa...
Shunday b o ‘lishi mantiqan to ‘g ‘ri b o ‘lishini jum laning 
keyingi b o ia g i 
“...uningyuziga ikkinchi bor qarama ”
tasdiqlaydi. 
Bunda 
qarama
deb ko‘zning egasiga murojaat etilmoqda, yuzning 
egasiga emas. Bu mantiqiy xatolikka adabiy nutq ilmidan, y a’ni 
kelishik 
qo‘shimchasining 
vazifasi 
(funksiyasi)dan 
yaxshi 
xabardor emaslik sabab bo‘Igan.
122

---

Ikkinchi m isolda
so ‘lie/
so‘zi mantiqan xato q o ‘llangan. 
So 'liq
so‘zining m a’no ifodasi ot, eshak kabi hayvonlar jilovining bir 
qismini anglatadi. U zanglamaydigan metal - misdan ishlanadi, ot, 
eshak og‘ziga solinadi va ularni boshqarishga xizmat qiladi. 
Demak, muallifning Vatanni so‘liqqa tenglashtirishi to‘g ‘ri emas. 
Buni har ikki so‘zning genetik m a’nosi va har ikki so ‘zdan 
anglashilayotgan ikki obyektning bir-biriga o ‘xshatilishi mantiqqa 
zid!
5-§. Yuqoridagi kabi mulohazalar aks etgan matnni baholashda 
muharrir ikki asosiy vazifani bajarishi kerak b o ‘ladi. Birinchi 
vazifa - idrok etish, tushunchalar yoki mulohazalar o ‘rtasidagi 
mantiqiy bog‘liqlik har bir holatini anglab yetish, bu b o giiqlikni 
fikran aniqlash hamda qayd etish.
Ikkinchi vazifa - aniqlangan va qayd etilgan mantiqiy 
bogMiqlikning to ‘g ‘ri ekanligini tekshirish.
6-§. Mantiqiy bog‘liqlikni aniqlash usullari matndagi u yoki bu 
mantiqiy b o g‘liqlikni aniqlashda yordam beradi, matnni tahlil 
qilish va baholashga ishora qiladi. Bularsiz matnni mantiqiy 
jihatdan tahlil qilish amalga oshmaydi. Aniqlanmagan mantiqiy 
bog‘liqlik muhaiTir nazoratidan chetda qoladi.
7-§. Tushunchalar yoki mulohazalar orasidagi munosabat 
matnda so‘z yoki tinish belgi yordamida ifoda topgan boTsa. 
mazkur munosabatni bildiruvchi so‘z yoki tinish belgi fikran qayd 
etiladi, ta ’kidlanadi.
8-§. 
Agar 
tushunchalar 
yoki 
mulohazalar 
o'rtasidagi 
munosabat so ‘z yoki tinish belgi yordamida ifoda etilmagan bo‘lsa, 
ular qanday mantiqiy aloqaga kirishganligini aniqlash uchun 
tushunchalar va mulohazalar taqqoslanadi. Shu yo‘1 bilan ular 
qanday mantiqiy bog‘lanishda ekanligi aniqlanadi.
9-§. 
Mulohazalar 
o ‘rtasidagi 
bogManish 
k o ‘pgina 
bog‘lovchilar yoki b o g lo v ch i so‘zlar vositasida yuz beradi: