Toshkent 2020 yil

III.1.1. Biosferaning tarkibi va funksiyalari.
V.I.Vernadskiy bo‗yicha 
biosferaning quyidagi tarkibiy qismlari ajratiladi:
 
- 
tirik modda(biota)lar 
–barcha tirik organizmlarning yig‘indisi; 
- 
o‗lik moddalar 
–hosil bo‗lishida tirik organizmlar qatnashmaydigan tog‘ 
jinslari, suv, minerallar va boshqalar; 
- 
biogen moddalar 
–organizmlar hayot faoliyati mahsuli sifatida hosil bo‗lgan 
ko‗mir, torf, neft, gaz va boshqalar; 
- 
oraliq moddalar 
– biogen moddalarning noobiogen kelib chiqqan mineral 
jinslar bilan aralashmalari-tuproq, slanetslar va boshqalar. 
Tarkibidagi energiya yoki uglerod miqdoriga asoslangan ma‘lumotlar 
bo‗yicha biosferadagi tirik, biogen va oraliq moddalar miqdori nisbati 1:20:4000 
ga to‗g‘ri keladi. 
Biota biomassasi eng kichik bo‗lishiga qaramay yuqori xilma-xillikka ega va 
o‗z tarkibini million marta tezroq yangilaydi. V.I.Vernadskiy tirik organizmlarning 
birgalikdagi faoliyatini yer yuzi tabiatini o‗zgartiradigan geologik kuchga 
qiyoslaydi. Evolyutsion taraqqiyoti davomida tirik organizmlar biosferadagi 
hozirgi sharoitlarni yuzaga keltirgan. 
Biosferdagi tirik moddalarning umumiy massasi 
biomassa
deyiladi. Biosfera 
biomassasining asosiy qismi-98,6%i quruqlikdagi o‗simliklarga to‗g‘ri keladi va 
yalpi biomassaning kimyoviy tarkibini belgilaydi. Dunyo okeanining biomassasi 
biosfera biomassasining 0,57%ini tashkil qiladi, lekin mahsuldorligi katta.

---

Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya.
63 
III.1.1.1-rasm. Biosferada tirik organizmlarning tarqalishi. 
 
Biosfera biomassi (quruq modda hisobida) 1,4 trln.tonnaga teng kelsa, uning 
yillik mahsuldorligi o‗n marta kamdir.