R. T. ƏLİyev, M.Ə. Abbasov

                        Cədvəl 3.3 
Bərk buğda (T.durum Desf.) nümunələrinin  
tolerantlıq indeksləri 
Adı 
Sünbülün 
çəkisi 
Dənin 
çəkisi 
Dənin sayı 
1000 
dənin 
kütləsi 
1 
2 
3 
4 
5 
1. Qırmızı buğda 
0.25 
0.16 
9.30 
1.50 
2. Leukurum 79 
0.33 
0.20 
-3.60 
1.10 
3. Aysberq Odesskaya 
1.03 
0.72 
6.10 
9.60 
4. Odesskaya 49.81 
0.51 
0.51 
5.80 
3.30 
5. Vezio 
0.95 
0.51 
5.10 
3.70 
6. Elan 
0.17 
0.22 
-5.20 
2.20 
7. Cəfəri 
1.05 
0.66 
11.20 
3.10 
8. Xoranka 
0.46 
0.26 
9.90 
-3.20 
9. Kalvin 
0.11 
0.28 
-6 
11.0 
10. Febo 
0.36 
0.01 
-7.30 
9.80 
11. Timiryazevskiy karlik 
1.31 
1.02 
17.30 
1.80 
12. Jemçuk Odesskaya 
0.17 
0.22 
-5.70 
9.20 
13. Muğan  
0.02 
0.05 
-8.0 
1.90 
14. Mürəkkəb hibrid 
-0.08 
0.17 
-1.70 
3.10 
15. Ray 91 
1.15 
0.15 
-0.30 
5.10 
16. Giorgio 302 
0.06 
0.29 
-2.70 
0.90 
17. Bərəkətli 95 
0.20 
0.14 
-2.10 
4.00 
18. Ağ buğda 
0.20 
0.18 
-8.0 
3.70 
19. Jaxino 
0.20 
0.17 
-3.80 
0.40 
20. Leukomelan 
0.29 
0.02 
-5.10 
7.70 
21. Xarkovskaya 46 
0.17 
0.13 
-6.40 
3.40 
22. Arandəni 
0.19 
0.10 
5.50 
-6.30 
23. Bəxt 
0.79 
0.45 
13.20 
-2.10 
24. Mirvari 
1.01 
0.70 
21.20 
4.30 
25. Şirvan 
0.34 
0.40 
5.40 
1.20 
26. Qarabağ 
0.34 
0.38 
-5.60 
2.30 
27. Bərəkət 
0.26 
0.14 
-0.80 
3.90 
28. Karol 
1.08 
0.95 
10.8 
7.00 
29. Şərq 
0.40 
0.11 
0.0 
-4.30 
30. Zaparoji 803 
1.16 
0.63 
14.6 
-0.20 
31. Kəhrəba 
1.02 
0.70 
3.0 
4.70 
32. Şirvan 3 
0.28 
0.14 
-5.40 
2.40 
33. Orzini 
0.94 
0.68 
-5.40 
14.3 
34. Yerli 549 
0.17 
0.25 
-6.60 
4.00 
35. Romeo 
1.28 
0.93 
3.50 
12.8 
36. Yaqut 
0.18 
0.14 
-11.50 
0.70 
37. Moldoviya hibridi 
0.97 
0.51 
-0.10 
11.4 
38. Zedan 3d 56 
0.19 
0.57 
-.9.50 
3.60 
39. Xoranka 46 
0.77 
0.79 
-0.70 
3.00 
40. Persion 
0.83 
1.16 
-8.0 
13.3 
41. Nəsimi 
0.94 
0.77 
-0.10 
3.50 

 
151 
 
 
Şəkil 3.4. Bərk buğda (T.durum Desf.) nümunələrinin 
          quraqlığa davamlılığa görə qruplaşması   
 
Dendroqramda,  həmçinin,  davamlılığına  görə  bir-birinə 
yaxın olan sortları da görmək olar. Belə ki, birinci qrupda bir-
ləşən  nümunələr  özləri  də  qrup  içərisində  müxtəlif  alt  qrup-

 152 
larda  birləşmişlər.  Alt  qruplarda  birləşən  nümunələr  demək 
olar  ki,  davamlılıqlarına  görə  bir-birlərinə  daha  yaxın  sortlar 
hesab  edilirlər. Məsələn; birinci qrupda 4 alt qrup  əmələ  gəl-
mişdir.  Elan,  Jemçuk  odesskaya,  Yerli  549,  Kalvin,  Giorgio 
302,  Bərəkət,  Şirvan  3,  Qırmızı  buğda,  Ağ  buğda,  Jaxino, 
Xarkovskaya 46, Yaqut, Bərəktli 95, Arandəni sortları birinci 
qrupun birinci alt qrupunda birləşmişlər. Tolerantlıq indekslə-
rinə nəzər  salsaq  görərik  ki, Elan  və Jemçuk Odesskaya  sort-
larında sünbülün çəkisi və dənin çəkisində əmələ gəlmiş dəyi-
şiklik eynidir. Sonra  gələn  sortlar da  yaxınlıq prinsipi  ilə dü-
zülmüşlər. Burdan belə nəticə çıxarmaq olar ki, birici alt qrup 
ikincidən,  ikinci  üçüncüdən,  üçüncü  isə  dördüncüdən  daha 
davamlıdır. Bu prinsip 2-ci əsas qrupda da müşahidə edilir. 
 
 
3.6.2.
 
 Bərk buğda (T.durum Desf.) sortlarının normal  
və duzluluq şəraitində məhsuldarlıq elementlərinə  
görə müqayisəli təhlili 
 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  duzluluq  stresi  quraqlığa  nis-
bətən  bitkilərin  məhsuldarlıq  elementlərinə  daha  kəskin  təsir 
etmişdir.  Bu  Ucar  rayonunda  yayılmış  orta  şoran  torpaqlarda 
osmotik  təzyiqin  daha  güclü  olmasını  göstərir.  Duzluluğun 
təsirindən Muğan, Şirvan 3, Persion , Qırmızı buğda , Romeo, 
Yerli 549, Sedan 3d56 sortlarında bitkinin boyu 35.5-48.0 sm, 
Leukurum  79,  Jaxino,  Kəhrəba,  Xoranka  46  sortlarında  1.5-
4.00  sm,  qalan  sortlarda  isə  7.3-30.0  sm  intervalında  azalma 
müşahidə olunmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, hündür boylu 
sortlarda  azalmanın  faizi  daha  çox  olmuşdur.  Mirvari  və  s. 
kimi  sortlarda  isə  dəyişmə  əhəmiyyətli  dərəcədə  olmamışdır. 
Məhsuldar  gövdələrin  sayına  görə  isə  demək  olar  ki,  bütün 
nümunələrdə  ya  cuzi  artım,  ya  da  dəyişmə  əmələ  gəlmə-

 
153 
mişdir.  Ən  çox  artım  Elan  (2.00),  Karol  (2.5),  Jemçuk  odes-
skaya (2.00) sortlarında müşahidə edilmişdir. Sünbülün uzun-
luğu da stresin təsirindən dəyişməyə məruz qalmışdır. Ən çox 
azalma  Mürrəkkəb  hibrid  (3.20  sm),  Odesskaya  49.81  (2.1 
sm)  sortlarında  təsadüf  edilmişdir.  Sünbülün  uzunluğu  ilə 
sünbülcüklərin  sayı  arasında  birbaşa  müsbət  korrelyasiya 
mövcuddur,  bu  isə  sünbülün  sıxlığından  aslı  olaraq  dəyişən 
faktor  hesab  edilir.  Bizim  tədqiqatımızda  sünbülcüklərin  sa-
yında əhəmiyyətli dəyişmə müşahidə edilməmişdir.    
 
    
 Cədvəl 3.4. 
 
 
Bərk buğda (T.durum Desf.) nümunələrinin  
tolerantlıq indeksləri 
 
 
Adı 
Sünbülün 
çəkisi 
Dənin 
çəkisi 
Dənin 
sayı 
1000 
dənin 
kütləsi 
1. Qırmızı buğda 
1.35 
1.40 
12.50 
22 
2. Leukurum 79 
1.44 
1.50 
14.0 
3.00 
3. Aysberq Odesskaya 
1.19 
0.97 
11.1 
10.0 
4. Odesskaya 49.81 
0.46 
0.46 
2.80 
6.10 
5. Vezio 
1.78 
1.09 
16.3 
7.30 
6. Elan 
0.97 
1.02 
14.9 
6.10 
7. Cəfəri 
2.59 
1.63 
22.5 
15.2 
8. Xoranka 
1.33 
0.94 
17.7 
-0.10 
9. Kalvin 
0.90 
1.00 
7.00 
6.90 
10. Febo 
1.76 
1.25 
16.9 
9.80 
11. Timiryazevskiy karl. 
1.76 
1.32 
15.2 
12.2 
12. Jemçuk Odesskaya 
0.86 
0.84 
-2.60 
19.3 
13. Muğan  
1.20 
1.20 
7.80 
7.90 
14. Mürəkkəb hibrid 
1.70 
1.63 
10.9 
15.70 
15. Ray 91 
2.81 
1.76 
22.7 
12.5 

 154 
Cədvəl 3.4-ün davamı 
 
Adı 
Sünbülün 
çəkisi 
Dənin 
çəkisi 
Dənin 
sayı 
1000 
dənin 
kütləsi 
16. Giorgio 302 
0.41 
0.55 
1.4 
8.50 
17. Bərəkətli 95 
1.00 
0.90 
20.4 
13.7 
18. Ağ buğda 
0.70 
0.66 
0.60 
7.50 
19. Jaxino 
1.59 
1.30 
11.4 
9.80 
20. Leukomelan 
0.59 
0.38 
-19.7 
24.1 
21. Xarkovskaya 46 
0.09 
0.35 
-9.30 
5.90 
22. Arandəni 
1.89 
0.70 
25.8 
-1.50 
23. Bəxt 
1.40 
1.08 
21.9 
7.00 
24. Mirvari 
1.71 
1.31 
24.10 
16.5 
25. Şirvan 
1.66 
1.26 
13.0 
11.0 
26. Qarabağ 
0.18 
1.24 
2.50 
9.90 
27. Bərəkət 
1.45 
1.48 
18.10 
5.10 
28. Karol 
1.83 
1.67 
23.8 
10.5 
29. Şərq 
-0.05 
-0.02 
-5.9 
1.60 
30. Zaparoji 803 
1.09 
0.86 
12.8 
4.70 
31. Kəhrəba 
0.94 
1.00 
10.4 
4.70 
32. Şirvan 3 
1.04 
0.77 
14.6 
-1.00 
33. Orzini 
0.96 
0.47 
4.10 
8.00 
34. Yerli 549 
1.47 
1.49 
4.30 
15.9 
35. Romeo 
1.87 
1.97 
17.20 
15.1 
36. Yaqut 
1.43 
1.15 
12.1 
5.70 
37. Moldoviya hibridi 
1.41 
0.95 
6.0 
14.5 
38. Zedan 3d 56 
1.87 
1.92 
16.3 
6.00 
39. Xoranka 46 
1.80 
1.95 
14.9 
2.50 
40. Persion 
2.28 
1.96 
12.1 
17.9 
41. Nəsimi 
2.23 
1.93 
17.5 
15.4 
 

 
155 
 
Şəkil 3.5. Bərk buğdaların duzluluğa davamlılığına görə 
qruplaşması 
 
Cədvəl 3.4-də məhsudarlığa birbaşa təsir edən əlamətlərə 
görə  tolerantlıq  indeksi  verilmişdir.  Tolerantlıq  indeksindən 
görünür ki, stresin təsirindən sünbülün çəkisində ən çox azal-
ma  Persion  (2.28),  Nəsimi  (2.23),  Vezio  (1.78),  Xoranka  46 
(1.80), Zedan 3d 56 (1.87), Mirvari (1.78) sortlarında olmuş-
dur. Şərq və Xarkovskaya 46 sortlarında isə stresin təsirindən 
sünbülün çəkisində dəyişmə baş verməmişdir. Qalan sortlarda 
isə dəyişmə 0.18-1.60 arasında baş vermişdir. Dənin çəkisində 
baş  vermiş  ən  çox  azalma  da  həmin  sortlarda  görünmüşdür. 

 156 
Dənin sayında baş vermiş dəyişmələrə görə isə Ray 91 (22.7), 
Mirvari  (24.1),  Bəxt  (21.0)  sortları  ən  çox  təsirə  məruz  qal-
mışlar.  1000  dənin  kütləsi  də  əsasən  bir  sünbüldə  olan  dənin 
çəkisinə  uyğun  olaraq  dəyişmişdir.  Dəyişmələr  dendroqra-
mada aydın təsvir edilmişdir (Şəkil 3.5).
 
Şəkil 3.5-dən göründüyü kimi, tədqiq edilən bərk buğda nü-
munələri  duzluluq  stresinə  davamlılıq  dərəcəsinə  görə  əsasən  3 
qrupda  qruplaşmışlar.  Birinci  qrupda  Xarkovskaya  46,  Şərq, 
Odesskaya  49.81,  Giorgio  302,  Leukomelan,  Ağ  buğda,  Orzini 
və  Qarabağ  sortları  qruplaşmışlar.  Bu  sortlar  tolerantlıq  əmsal-
larına  görə  ən  aşağı  olan  nümunələrdir.  Bu  qrup  da  öz  növbə-
sində 4 alt qrupdan təşkil olunmuşdur. Şəkildən göründüyü kimi, 
burada  Xarkovskaya  46  sortu  ilə  Şərq  sortu  birinci  qrupun 
birinci alt qrupunda birləşmişlər. Tolerantlıq indeksinə nəzər sal-
saq, bu sortlarda stresin təsirindən azalmanın daha az baş vermiş 
olduğunu görərik. Eləcə də, digər alt qruplarda da olan sortlarda 
azalma  az  müşahidə  edildiyinə  görə  bu  qrupun  bütün  üzvləri 
duzluluğa davamlı hesab edilirlər.  
2-ci qrupda Cəfəri, Ray 91, Persion, Nəsimi, Romeo, Zedan 
3d  56,  Xoranka  46,  Arandəni,  Karol  və  Mürəkkəb  hibrid 
birləşmişlər ki, onların tolerantlıq əmsalları daha böyükdür. Belə 
ki,  Persion  sortunda  sünbülün  çəkisi  48.0%,  bir  sünbüldə  olan 
dənin  çəkisi  isə 55.0  %  azalmışdır. Bu qrupun digər üzvlərində 
də  anoloji hal  müşahidə  edilir.  Bu nümunələri  duzluluğa həssas 
sortlar olduğu qəti şəkildə aşkar edilmişdir. 
3-cü  qrupda  isə Bərəkət,  Yerli  549, Leukurum 79, Qırmızı 
buğda,  Timiryazevskiy  karlik,  Mirvari,  Febo,  Jaxino,  Şirvan, 
Vezio,  Elan, Kəhrəba, Kalvin, Jemçuk  odesskaya,  Bərəkətli  95, 
Zaparoji  803,  Şirvan  3,  Aysberq  Odesskaya,  Bəxt,  Yaqut,  Xo-
ranka,  Moldoviya  hibridi  və  Muğan  sortları  birləşmişlər  ki, 
onlar orta davamlı sortlar kimi qiymətləndirilir. 

 
157 
3.7. Alınan təcrübi nəticələrin statistik analizi 
 
Elmi tədqiqat  işlərində alınan nəticələrin  statistik  təhlili  işin 
doğruluğunun  təsdiqi  hesab  edilir.  Xüsusən  tarla  təcrübələrindən 
alınan  nəticələrə  bir  neçə  faktorun  təsiri  olduğuna  görə  onların 
statistik  düzgünlüyünün  hesablanması  vacibdir.  Biz  tədqiqat  işi-
mizin  bütün  mərhələlərində  statistik  hesablamalardan  istifadə  et-
mişik.  Yuxarıda  bütün  təcrübələrin  nəticələrində  klaster  statistik 
analizindən  istifadə  edilmişdir.  Klaster  analizi  dəqiq  statistik  he-
sablamalara əsəsən nümunələrin öyrənilən əlamətə görə bir-birinə 
yaxınlığını müəyyən edir. Həmçinin, tarla təcrübələrinin nəticələri 
variasiya  analizi  (ANOVA),  reqresiya,  korrelyasiya  statistik  me-
todları  ilə  işlənmiş  və  aşağıdakı  cədvəllərdə  aydın  təsvir 
edilmişdir. 
 
 
3.7.1. Diploid və tetraploid buğda növ və növmüxtə     
      lifliklərinin quraqlıq və suvarılan şəraitdə  
       məhsuldarlıq elementlərində əmələ gəlmiş  
fərqliliklərinin statistik analizi 
 
Genotiplər arasında olan fərqliliyin və eləcə də quraqlığın tə-
sirinin əhəmiyyətliliyini tapmaq üçün variasiyanın statistik analizi 
(ANOVA) metodundan istifadə edilmişdir.  
Cədvəl 3.5-dən göründüyü kimi, genotiplər arasında fərqlilik 
və quraqlıq şəraitinin təsiri əhəmiyyətli dərəcədədir. Genotiplər ilə 
şəraitin qarşılıqlı təsirində isə sünbülcüklərin sayının dəyişməsi az, 
qalan bütün əlamətlərin dəyişməsi isə əhəmiyyətli olmuşdur. 
Digər  nəticələrin  analizi  göstərmişdir  ki,  tədqiq  edilən  12 
nümünə  duzluluq  stresinə  davamlılığına  görə  bir-birindən  fərqli 
nəticələr göstərmişlər. Sünbülün uzunluğundan başqa şəraitin bü-
tün əlamətlərə təsiri statistik olaraq əhəmiyyətlidir.  

 158 
 Cədvəl 3.5. 
 
Quraqlıq stresi ilə əlaqədar diploid və tetraploid buğda növ və  
növmüxtəliflikləri üzrə variasiyanın statistik analizi  
        
Mənşə 
Orta kvadratik kənarlanma 
Bitkinin 
hündürlüyü 
Məhsuldar 
gövdələrin 
sayı 
Sünbülün 
uzunluğu 
Sünbülün 
çəkisi 
Sünbülcük-
lərin sayı 
Dənin 
çəkisi 
Dənin sayı 
1000 dənin 
kütləsi 
Genotip 
508.79**
 
1.87**
 
7.886**
 
4.31**
 
106.49**
 
2.19**
 
417.17**
 
686.745** 
quraqlıq 
5034.80**
 
2.00**
 
0.57**
 
5.26**
 
4.44**
 
0.75**
 
212.521**  184.475** 
Genotip X 
quraqlıq 
389.32**
 
0.65**
 
0.55**
 
0.60**
 
4.35*
 
0.33**
 
53.963** 
20.775** 
Xəta 
4.235 
2.333E-02  5.865E-02  1.716E-02 
0.572 
1.543E-02 
0.778 
0.634 
 

 
= P < 0.05, ** = P < 0.01, *** = P < 0.001 
 
157
 

 
159 
Nəticələrin  analizi  göstərmişdir  ki,  genotiplər  arasında  fərq-
lilik  və  quraqlığın  təsiri  əhəmiyyətli  dərəcədədir.  Genotiplə 
şəraitin qarşılıqlı təsirində,  sünbülün uzunluğu  və  sünbülcük-
lərin  sayında  əmələ  gəlmiş  fərqliliklər  əhəmiyyətli  dərəcədə 
olmadığı halda, 1000 dənin kütləsində əmələ gəlmiş fərqlilik-
lər az əhəmiyyətlidir. Qalan bütün  elementlərin fərqliliyi  sta-
tistik baxımdan əhəmiyyətli olmuşdur. 
 
 
3.7.2. Bərk buğda (T.durum Desf.) sortlarının quraqlıq  
və normal şəraitdə məhsuldarlıq elementlərində  
əmələ gəlmiş fərqliliklərin statistik analizi 
 
Cədvəl 3.6-ya nəzər  salsaq aydın olar  ki,  genotiplər ara-
sında orta əhəmiyyətli (**) variasiya mövcud olmuşdur. Həm-
çinin,  duzluluq  stresinin  genotiplərə  təsiri  də  statistik  baxım-
dan əhəmiyyətlidir. Genotip x şərait qarşılıqlı əlaqəsinə gəlin-
cə, bu amilin sünbülün uzunluğu və sünbülcüklərin sayına tə-
siri  əhəmiyyətli  olmadığı  halda,  qalan  əlamətlərdə  müşahidə 
olunan fərqlilik statistik baxımdan az (1000 dənin kütləsi, bit-
kinin  boyu  və  s.)  və  orta  əhəmiyətli  (sünbülün  çəkisi,  dənin 
çəkisi və s.) kimi dəyərləndirilə bilər. 

 160 
                        Cədvəl 3.6. 
 
Bərk buğda (T.durum Desf.) sortların duzluluq və normal şəraitin  
qarşılıqlı təsirinə görə variasianın statistik analizi 
 
Mənşə 
Orta kvadratik kənarlanma 
Bitkinin 
hündürlüyü 
Məhsuldar 
gövdələrin 
sayı 
Sünbülün 
uzunluğu 
Sünbülün 
çəkisi 
Sünbülcük 
lərin sayı 
Dənin 
çəkisi 
Dənin sayı 
1000 dənin 
kütləsi 
Genotip 
542.995** 
.606** 
.572** 
1.878** 
7.035 
1.108** 
202.844** 
156.888** 
duzluluq 
10115.836**  9.976** 
10.764**  19.022** 
60.249* 
12.878**  1343.830**  457.192** 
Genotip X duz-
luluq 
406.549* 
0.518* 
0.984 
1.351** 
6.684 
0.727** 
116.554** 
188.049* 
Xəta 
23.75 
0.235 
0.681 
0.323 
5.574 
.225 
35.871 
57.510 
 
* = P < 0.05, ** = P < 0.01, *** = P < 0.01  
 
159
 
 

 
161 
3.7.3. Məhsuldarlığa birbaşa təsir edən məhsuldarlıq  
elementlərin reqresiya metodu ilə təyini   
 
Məhsuldarlığa  hansı  elementlərin  birbaşa  təsir  etməsini 
öyrənmək  üçün  reqresiya  metodundan  (ANOVA)  istifadə 
edilmişdir (Cədvəl 3.7).  
                   
Cədvəl 3.7. 
 
Model 
 
Kvadratik 
cəm 
S/d 
Orta 
kvadratik 
F 
Əhəmiyyətlilik 
1 
Reqresiya 
862.342 
1 
862.342  19.571 
.000 
Qalıq 
1718.464 
39 
44.063 
 
 
Total 
2580.805 
40 
 
 
 
2 
Reqresiya 
1524.573 
2 
762.286  27.425 
.000 
Qalıq 
1056.233 
38 
27.796 
 
 
Total 
2580.805 
40 
 
 
 
3 
Reqresiya 
1769.830 
3 
589.943  26.916 
.000 
Qalıq 
810.976 
37 
21.918 
 
 
Total 
2580.805 
40 
 
 
 
4 
Reqresiya 
1769.816 
2 
884.908  41.464 
.000 
Qalıq 
810.990 
38 
21.342 
 
 
Total 
2580.805 
40 
 
 
 
 
a. Əlamətlər: Sünbülün çəkisi 
b. Əlamətlər: Sünbülün çəkisi, dənin sayı 
c. Əlamətlər: Sünbülün çəkisi , dənin sayı, dənin kütləsi 
d. Əlamətlər: Dənin sayı, dənin kütləsi 
e. Asılı dəyişən: 1000 dənin kütləsi 
 
Nəticələr 4 əsas modeldə öz əksini tapmışdır. 1-ci model-
də əsas əlamət sünbülün çəkisi, 2-ci modeldə sünbülün çəkisi 
və  dənin  sayı,  3-cü  modeldə  sünbülün  çəkisi,  dənin  sayı, 

 162 
dənin  kütləsi,  4-cü  modeldə  isə  dənin  sayı  və  dənin  kütləsi 
məhsuldarlığa  birbaşa  təsir  edən  əlamət  kimi  göstərilmişdir. 
1000 dənin kütləsi isə bütün modellərdə asılı əlamət kimi gös-
tərilmişdir.  Sünbülün  kütləsi,  bir  sünbüldə  olan  dənin  kütləsi 
və  1000  dənin  kütləsi  bizim  tədqiqatlarımızda  əsas  əlamətlər 
kimi götürülmüşdür. 
 
 
3.7.4. Məhsuldarlıq elementləri arasında korrelyasiya 
 
Cədvəl 3.8-dən göründüyü kimi, normal şəraitdə bitkinin 
boyu, məhsuldar gövdələrin sayı və sünbülün uzunluğu ilə heç 
bir  əlamət  arasında  korrelyasiya olmamışdır. Sünbülün  çəkisi 
ilə dənin  kütləsi, bir  sünbüldə olan dənin sayı  və 1000 dənin 
kütləsi  arasında  isə  əhəmiyyətli  dərəcədə  korrelyasiya  müşa-
hidə  olunmuşdur.  Sünbülcüklərin  sayı  ilə  1000  dənin  kütləsi 
arasındakı müsbət  korrelyasiya  az  əhəmiyyətlidir. Dənin  küt-
ləsi və sayı ilə sünbülün çəkisi və 1000 dənin kütləsi arasında 
yüksək statistik əhəmiyyətli korrelyasiyanın olması aşkar edil-
mişdir.  1000  dənin  kütləsi  ilə  isə  sünbülün  çəkisi  və  dənin 
kütləsi  arasındakı  korrelyasiya  əhəmiyyətlı  olduğu  halda, 
sünbülcüklərin sayı ilə korrelyasiyası az əhəmiyyətlidir. 
Cədvəl 3.9-dan göründüyü kimi sünbülün çəkisi ilə dənin 
kütləsi,  bir  sünbüldə  olan  dənin  sayı  və  1000  dənin  kütləsi 
arasında müşahidə olunan  korrelyasiya orta  əhəmiyyətli (**= 
P < 0.01), sünbülcüklərin  sayı  arasında  isə az əhəmiyyətlidir. 
Sünbülcüklərin sayı ilə dənin sayı arasında əhəmiyyətli, lakin 
dənin kütləsi ilə isə az əhəmiyyətli statistik korrelyasiya qeyd 
olunmuşdur. 

 
163 
Cədvəl 3.8. 
Bərk buğda (T.durum Desf.) sortlarının normal şəraitdə verdiyi  
məhsuldarlıq elementlərinin korrelyasiyası   
 
Əlamətlər 
Bitkinin 
hündürlüyü 
Məhsuldar 
gövdələrin sayı 
Sünbülün 
uzunluğu 
Sünbülün 
çəkisi 
Sünbül 
cüklərin sayı 
Dənin kütləsi  Dənin sayı 
1000 dənin 
kütləsi 
Bitkinin hündürlüyü 
1.00 
0.147 
-0.210 
0.264 
0.069 
0.218 
0.100 
0.108 
Məhsuldar  gövdəlrin 
sayı 
0.147 
1.00 
0.115 
-0.179 
0.151 
-0.186 
-0.235 
-0.234 
Sünbülün uzunluğu 
-0.210 
0.115 
1.00 
-0.049 
-0.31 
-0.077 
-0.116 
-0.022 
Sünbülün çəkisi 
0.264 
-0.179 
0.049 
1.00 
-0.103 
0.984** 
0.878** 
0.802** 
Sünbülcüklərin sayı 
0.069 
0.151 
-0.031 
-0.103 
1.00 
-0.079 
0.090 
-0.387* 
Dənin kütləsi 
0.218 
-0.186 
-0.077 
0.984** 
-0.79 
1.00 
0.903** 
0.802** 
Dənin sayı 
0.100 
-0.235 
-0.116 
0.878** 
0.090 
0.903** 
1.00 
0.559** 
1000 dənin kütləsi 
0.108 
-0.234 
-0.022 
0.802** 
-0.387* 
0.802** 
0.559** 
1.00 
 

 
= P < 0.05, ** = P < 0.01, *** = P < 0.01 
162
 
 

 164