Elmи мяъмуяси



Yüklə 3,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/37
tarix05.05.2017
ölçüsü3,55 Mb.
#16979
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   37

Zevâid Edebiyatı  

Hicrî 3. asrın sonuna kadar hadislerin büyük bir kısmı tasnif edilmiş, 

câmi, sünen, müsned, mu’cem ve musannef gibi hadis edebiyatının değişik 

türlerini ifade eden eserler meydana gelmiştir. Daha sonraki dönemlerde 

hadis alimleri kendi araştırmalarını büyük çoğunlukla hicrî üçüncü asırda 

                                                 

10

 Ahdeb, a.g.e., I, 19-20. 



11

 Allûş, İlmu zevâidi’l-hadîs, s. 17. 

12

 Ahdeb’in tanım içerisinde mezkur şıkka yer vermesine rağmen, bu durum bütün 



zevâid hadisler için geçerli değildir. Mesela İbn Mâce’nin zevâidini ihtiva eden 

Misbâhü’z-zücâce’deki hadisler bu şıkkın kapsamı dışındadır. Çünkü Sünen-i İbn 

Mâce  Kütüb-i Sitte’yi oluşturan eserlerden biridir. Sünen’lerin  Sahîhayn’a veya 

herhangi bir sünenin diğer beş eser dışındaki zevâidi de bu şıkka dahil edilerek 

değerlendirilemez. 


Dr.  Namiq ABUZƏROV 

114 


telif edilmiş eserler üzerine yoğunlaştırarak müstahrec ve istidraklar yazmış 

ve onları şerh etmişlerdir. Zamanla musannef eserlerden bazıları diğerlerine 

göre daha sahih sayılmaya başlamıştır. Bu eserlerin çokluğu ve sıhhat 

bakımından aynı seviyede olmayışları böyle bir arayış içine girmeyi gerekli 

kılmıştır. Nitekim İbnü’s-Seken (ö.353/964), hadis eserlerinin çokluğuna 

değinen talebelerine Buhari ve Müslim’in el-Camiu’s-sahîh’leri ile Ebû 

Dâvûd ve Nesâi’nin Sünen’lerini telif edilmiş eserlerin en sahihleri olarak 

addetmeleri tavsiyesinde bulunmuştur.

13

 Bu eserlere Tirmîzî’nin Sünen’i de 



eklenince “el-Kütübü’l-Hamse” diye alimler arasında rağbet görmüştür. 

Hatta Ebû Tâhir el-Makdîsî (ö.576/1180), Doğu ve Batı ulemasının “el-



Kütübü’l-Hamse”nin sıhhati üzerinde ittifak ettiklerini belirtmektedir.

14

 Hicri 



6. asırda zikri geçen eserlere Sünen-i  İbn Mâce ilave edilerek

15

 hadis 



literatürünün en önemli kaynağı sayılan  Kütüb-i Sitte’nin diğer hadis 

eserlerinden üstünlüğü kabul edilmeye başlanmıştır.  

Hadis alimleri arasında rağbet görmesi sebebiyle Kütüb-i Sitte diğer 

hadis kaynaklarına göre daha fazla araştırma konusu olmuştur. Nitekim 

büyük çoğunluğu hicri 8. asrın ikinci yarısında kaleme alınmış zevâid 

edebiyatı da Kütüb-i Sitte’de yer almayan rivayetleri bir araya getirme 

maksadıyla oluşmuştur. Mesela, Busirî’nin İthâfü’l-hiyeretü’l-mehere

Fevâidü’l-müntekâ, Heysemî’nin Keşfü’l-estâr

el-Maksadu’l-a’lâ

Mecmeü’z-zevâid,  İbn Hacer’in el-Metâlibü’l-âliye,  Zevâidu müsnedi’l-

Ahmed ve Zevâidu müsnedi’l-Hâris gibi örneklerini çoğaltabileceğimiz 

birçok eser farklı hadis kaynaklarının  Kütüb-i Sitte’ye olan zevâidi’ni cem 

etmektedir. Zevâid eserlerinin ekseriyetinin Kütüb-i Sitte  dışındakı eserleri 

ihtiva etmesine rağmen bu eserlerin birbirine olan zevâid hadisleri de hadis 

alimleri tarafından toplanmıştır. Mesela İbnü’l-Mülakkin (ö.804/1401) 

Sahîh-i Müslim’in Sahîh-i Buhârî dışındaki zevâidini, Sünen-i Ebû Dâvud’un 

Sahihayn dışındaki zevâidini, Sünen-i Tirmîzî’nin Sahihayn ve Sünen-i Ebû 

Dâvûd  dışındaki zevâidini, Nesâi’nin zikri geçen dört eser dışındaki 

zevâidini ve İbn Mâce’nin Kütüb-i Hamse dışındaki zevâidini konu edinen 

                                                 

13

 Mizzî, Tehzîbü’l-kemâl, I, 168. 



14

 Suyûtî, Zehru’r-rubâ, I, 5. 

15

 San’ânî, Tavdîhu’l-efkâr, I, 224. 



Zevâid Kavramı ve Edebiyatı 

115 


birer eser telif etmiştir.

16

 Bûsirî ve Heysemî de yine Sünen-i  İbn Mâce’nin 



Kütüb-i Hamse dışındaki zevâid hadislerini bir araya getirmişlerdir.  

Zevâidle ilgili eser telif eden ilk İslam alimi Muğultay b. Kılıç 

(ö.762/1360)’dir.

17

  İbn Hibbân’nın  Sahiyayn’a olan zevâidini “Zevâidu  İbn 



Hibbân alâ’s-Sahîhayn” isimli eserinde cem eden Muğultay b. Kılıç’ı

 18


 

Heysemî (ö.807/1404), Bûsirî (ö.840/1436) ve İbn Hacer (ö. 852/1448) takip 

etmiştir.  

Zevâid edebiyatının büyük çoğunluğunun hicrî 8. asırda oluşmasına 

rağmen günümüz hadis araştırmacılarından Abdusselam Allûş, Hâkim en-

Nisâbûrî’nin “el-Müstedrek ale’s-sahîhayn” isimli eserini de zêvâid 

edebiyatından sayarak bu tarihi h. 4. asrın sonu 5. asrın başına kadar 

götürmektedir.

19

 Alluş, Hâkim en-Nîsâbûrî’nin “Buhâri ve Müslim’in 



şartlarına uyduğu halde eserine almadıkları hadisleri bir araya getireceği” 

kaydına


20

 dayanarak Müstedrek’i zevâid eserler arasında zikretmektedir. 

Fakat bir çok kaynakta Hâkim’in Müstedrek’i zevâid edebiyatı arasında 

zikredilmemektedir.

21

 Zevâid eserlerinin herhangi bir kitabın diğer kitaplarda 



bulunmayan hadisleri cem etme gibi özelliğinin Müstedrek’te bulunmaması, 

bu eserin zevâid edebiyatı arasında zikredilememesini gerektirmektedir. Öte 

yandan Hâkim en-Nîsâbûrî’nin eserini telif ederken aynı hadisin farklı 

sahabîden rivayeti ve aynı metinlerden yalnız birinin ek bilgi içermesi 

durumunda kaydedeceği gibi herhangi bir şart koşmamış olması onun 

eserinin zevâid’den sayılamayacağının göstergelerindendir. 

Zevâid edebiyatının meydana gelmesinin değişik sebepleri vardır. 

Mesela, Heysemî, Zevâid-i İbn Hibbân’ı cem etmesindeki esas hedefin “Bu 

eserin kullanışını kolaylaştırmak”

 22


, ayrıca  Sahihayn  dışındaki sahih 

hadislerin cem edilmesi olduğunu belirtmektedir.

23

  Ğâyetü’l-maksad ve 



Mecmeü’l-bahreyn gibi eserlerin mukaddimelerinde Ebu Ya’lâ’nın 

                                                 

16

 İbn Kâdi Şühbe, Tabakâtu’ş-Şâfi’iyye, IV, 253; İbn Hacer, İnbâü’l-gumr, V, 43-44 



17

 Muhammed ed-Dervîş, Buğyetü’r-râid, I, 54; Ahdeb, Zevâidu târîhi Bagdâd, I, 52. 

18

 İbnü’l-İrâkî, ez-Zeyl ale’l-iber, I, 73. 



19

 Allûş, İlmu zevâidi’l-hadîs, s. 190. 

20

 Hâkim, el-Müstedrek, I, 2-3. 



21

 Heysemî, el-Maksadu’l-a’lâ, I, 17-18; Kettânî, Hadis literatürü, s. 17; 

Muhammed ed-Dervîş, a.g.e., I, 54-55; Ahdeb, a.g.e., I, 52-65. 

22

 Heysemî, Mevâridü’z-za’mân, I, 89. 



23

 Heysemî, Mevâridü’z-za’mân, I, 76. 



Dr.  Namiq ABUZƏROV 

116 


Müsned’inde ve Taberânî’nin Mucem’lerinde birçok insanın farkına 

varmadığı faydalı bilgiler bulunduğu zikreden Heysemî gerek kendisinin 

gerek diğer insanların daha kolay yararlanabilmeleri için bu bilgileri fıkıh 

bâblarına göre tertip ettiğini eklemektedir.

24

 Müsned ve Mu’cem türü 



eserlerden istifade zorluğu, özellikle araştırmaların fazla zaman alması gibi 

hususlar zevâid edebiyatının oluşma sebepleri arasında sayılmaktadır.

25

  

Zevâid edebiyâtı, oluşumundan önce hadisleri tahriç edilmiş eserlerin 



birçoğunun nüshasının sınırlı olması, insanlar arasında pek yaygın olmaması 

ve yalnız belirli bölgelerde bulunması gibi zorluklar nedeniyle bu eserlerden 

istifade etmek özel çaba gerektirmekteydi. Öte yandan zevâid türü eserler 

günümüze intikal etmemiş

26

 veya eksik bir şekilde ulaşmış kitapların içerdiği 



Kütüb-i Sitte  dışındaki hadisler konusunda da bilgi vermektedir.

27

 Zevâid 



eserlerinin fıkıh bâblarına göre tertibi, aynı konudaki müdrec, muallak, 

mürsel, mevkuf ve merfu hadislerin ilgili başlıklar altında sunulması, 

araştırma esnasında fazla zaman harcanmaması, araştırma kolaylığı ve 

birçok eserde hadislerin isnadı hakkında alimlerin değerlendirmesi gibi 

hususlar onun hadis edebiyâtı arasındaki önemini göstermektedir. 

Buhârî’nin Sahih’inde yer alan muallak hadisler de bazı zevâid eserlerinin 

yazılmasında teşvik edici rol oynamıştır. Nitekim, bâzı hadis alimleri bu 

muallak hadislerden herhangi birini muttasıl senedle farklı eserlerde buldukları 

zaman bunu zevâid olarak değerlendirmişlerdir. Örneğin, Heysemî el-

Maksadü’l-a’lâ’nın Bûsirî ise İthâfu’l-hiyere’nin mukaddimesinde Buhârî’nin 

muallak rivayetlerini zevâid hadisler arasında zikrettiklerini 

belirtmektedirler.

28

 Böylece Sahîh-i Buhârî’nin eleştirilme sebepleri arasında 



sayılan muallak hadislerin mevcudiyeti bazı alimleri bu eserin zevâidini cem 

etmeye teşvik eden en önemli unsurlardan olmuş ve neticede büyük bir kısmı 

                                                 

24

 Heysemî, el-Maksadu’l-a’lâ, I, 29; Mecmeü’l-bahreyn, I, 45. 



25

 İbn Hacer, Muhtasaru zevâidi Müsnedi’l-Bezzâr, I, 8. 

26

 Mesela, Müsedded b. Müserhed’in (ö. 228/842) el-Müsned’i günümüze 



ulaşmamıştır. (Kettânî, Hadis Literatürü, s. 92) Fakat Bûsirî’nin İthâfü’l-hiyere ve 

İbn Hacer’in el-Metâlibü’l-âliye eserleri sayesinde bu Müsned’in Kütüb-i Sitte 

dışında hangi rivayetleri ihtiva ettiğini bilmek mümkündür. 

27

 Ahdeb, ZevâiduTârîhi Bagdâd, I, 44-45. 



28

 Heysemî, el-Maksadu’l-a’lâ, I, 30; Bûsirî, İthâfu’l-hiyere, I, 16 



Zevâid Kavramı ve Edebiyatı 

117 


zevâid edebiyatı sayesinde muttasıl bir tarikle söz konusu eserlerde yer 

almıştır. 

Mevkuf rivayetlerin zevâid sayılıp sayılmayacağı konusunda son dönem 

alimleriyle klasik dönem hadis alimleri arasında farklı bakış açıları söz 

konusudur. Hicri 8. ve 9. asırlarda kaleme alınmış birçok eserde merfu 

hadislerin yanı  sıra ek bilgi içeren mevkuf, mursel ve maktu hadislere de 

zevâid arasında yer verilmiştir. Merfu hükmünde olan ve olmayan birçok 

mevkuf hadis ihtiva ettiği ek bilginin mahiyetine bakılmaksızın 

kaydedilmiştir.

29

 Mesela, Bûsirî’nin Ebû Sa‘îd el-Hudrî’nin: “Mescitlerde 



lambayı yakan ilk şahıs Temîm ed-Dârî’dir.”

30

  şeklindeki sözlerini merfu 



hükmünde olmadığı halde zevâid olarak değerlendirmesinin esas sebebi 

mezkur rivayetin Kütüb-i Hamse’de bulunmamasıdır. Sonuç olarak klasik 

hadis alimlerine göre zevâid bir rivayetin en önemli kriteri farklı bir 

sahabî’den nakledilmesi ve ek bilgi içermesidir. 

Zevâid araştırmalarıyla meşhur son dönem hadis alimlerinden Haldun el-

Ahdeb Tarîhu Bağdâd’ın zevâidini bir araya getirdiği “Zevâidu Tarîhi 



Bağdâd” isimli eserinin mukaddimesinde esas aldığı zevâid kriterlerini şöyle 

sıralamaktadır:  

1.

 

İbn Hacer ve Heysemî’nin zevâid olarak değerlendirmesine rağmen 



merfu hükmünde olmayan mevkuf ve maktu rivayetlere değinmedim. 

2.

 



Senedinde inkıta olmasına rağmen Hatîb’in Tarih’inde zikrettiği fakat 

Kütüb-i Sitte’de yer almayan ve yalnız merfu hükmünde olan mürsel 

hadisleri kaydettim. 

3.

 



Hatib Bâğdâdî’nin eksiksiz olarak rivayet ettiği, fakat Kütüb-i 

Sitte’nin değişik yerlerinde ayrı parçalar

31

 halinde mevcut olan herhangi bir 



rivayeti zevâid olarak zikretmedim. 

4.

 



Kütüb-i Sitte’de yer alan herhangi bir merfu hadis, Tarihu Bağdâd’da 

mevkuf olarak zikredilmişse bu rivayeti zevaidden saymadım. 

                                                 

29

 Bûsirî, Zevâidu İbn Mâce, s. 129-130; 320; 333; İbn Hacer, el-Metâlibü’l-âliye, II, 



133; XIV, 434; Heysemî, Mecmeü’z-zevâid, II, 2; II, 92; IX, 46. 

30

 Bûsirî, a.g.e., s. 129-130. 



31

 Yani rivayetin bir kısmı  Sünen-i Tirmîzî’de yer alırken diğer bir kısmı  Sünen-i 



Nesâi ve Sünen-i İbn Mâce’de bulunmaktadır.  

Dr.  Namiq ABUZƏROV 

118 


5.

 

Tarihu Bağdâd’da muhtasar bir şekilde rivayet edilen fakat Kütüb-i 

Sitte’de tafsilatlı olarak yer alan aynı sahabînin hadisini zevâid olarak 

değerlendirmedim.

32

 

Ahdeb’in zevâid rivayetlerle ilgili zikretmiş olduğu söz konusu 



hususlar onun bu konuda klasik alimlerden farkını göstermektedir. Bu fark 

şöyle özetlenebilir: “Klasik alimlere göre herhangi bir zevâid hadisin 

ölçüsü  ek bilgi ihtiva etmesidir. Son dönem alimlerinden Ahdeb’e göre 

ise zevâid hadisin ölçüsü içerdiği ek bilginin yeni bir hüküm ifade 



etmesidir.” Ayrıca zevâidin bulunduğu kaynak konusunu daha geniş 

kapsamlı düşünen ve kendi tarifinde de ifade ettiği gibi zevâid hadislerin 

cami, sünen, müsned ve mu’cem gibi yalnız hadis kaynaklarını ifade eden 

literatüre değil, onun dışında akâid, tefsir, fıkıh, siyer, ahlak ve tarih 

eserlerine de şamil edilmesi gerektiğini savunan Ahdeb, buna gerekçe 

olarak hadis kaynaklarında yer almayan binlerce hadisin yukarıda zikri 

geçen diğer kaynaklarda bulunduğunu göstermektedir.

33

  



                                                 

32

 Ahdeb, Zevâidu târîhi Bagdâd, I, 67-76. 



33

 Ahdeb, İlmu zevâidi’l-hadîs I, 20-27. 



Zevâid Kavramı ve Edebiyatı 

119 


 

KAYNAKÇA 

 

Ahdeb,  Zevaidu Tarihi Bağdad ale'l-kütübi's-sitte,  Haldun Ahdeb, 



Dımaşk : Dârü'l-Kalem, 1996 

Alluş, İlmu zevaidi'l-hadisEbû Abdullah Abdüsselam b. Muhammed b. 

Ömer, Beyrut : Dâru İbn Hazm, 1995 

Bûsîrî,  Misbâhü'z-zücace fî zavâidi İbn Mâce, Ebü'l-Abbâs 

Şehâbeddîn Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmâil el-Bûsîrî, thk. Kemal Yusuf Hut. 

Beyrut: Dârü'l-Cinân, 1986. 



 ------------İthâfü’l-hıyereti’l-mehere bi-zevâ’idi’l-mesânidi’l-aşere, 

Ebü'l-Abbâs Şehâbeddîn Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmâil Bûsîrî, 840/1436; thk. 

Ebû Abdurrahmân [ve öte.], Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1998 

Heysemî,  Buğyetü'l-bâhis an zevâidi müsnedi'l-hâris, Ebü'l-Hasan 

Nûreddîn Ali b. Ebî Bekr b. Süleymân el-Heysemî, thk. Hüseyin Ahmed 

Sâlih el-Bâkirî, Medine: Mektebetü'l-Arabiyyeti's-Suûdî, 1992.  

-----------Gâyetü’l-maksad fî zevâidi’l-müsned, thk. Hallâf Mahmûd 

Semî,’ Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001 

İbn Hacer, el-Metâlibü'l-'âliyye bi-zevâidi'l-mesânidi's-semâniyye, 

Ebü'l-Fazl  Şehâbeddîn Ahmed b. Hacer el-Askalânî, thk. Sa’d b. Nasır b. 

Abdullah el-Azîz eş-Şeserî, Riyâd: Dârü’l-Âsıme, 1998. 

İbn Manzûr, Lisânü'l-'arabEbü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali 

b. Manzûr el-Ensârî, Beyrût: Dâru Sadır, [t.y.]  

Uğur, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Müctebâ Uğur, Ankara: 

Türkiye Diyânet Vakfı, 1992. 

Zebîdî,  Tâcu’l-arûs,  Ebü'l-Feyz Murtaza Muhammed b. Muhammed b. 

Muhammed thk. İbrahim Terzi. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 1975. 

 

 



RESUME 

 

In fact there’s a particular term used for that hadiths which take place in 



one of the books of Kutubu’s-Sitte but not in the other and it is a “zawa’id”. 

Zawa’id is the important branch of the hadith literature. But for zawa’id the 

another versions and isnads of the hadith have not only been collected in the 

one book but have been also saved the perished musnad’s hadiths. 



Xarici dilin tədrisində internetin rolu 

121 


 

 

XARİCİ DİLİN TƏDRİSİNDƏ İNTERNETİN ROLU 

  

Mətanət MƏMMƏDOVA



  



 

 

Sivil cəmiyyətin müasir inkişaf dövrü haqlı olaraq informatika mərhələsi 

adlanır. Müasir cəmiyyətin informatika prosesinin ən mühüm istiqamətlərin-

dən biri tədrisin informatikləşdirilməsidir. Bu praktikaya təlim prosesinin 

intensivləşməsini təmin edən psixoloji-pedaqoji təlimatların, təlim ideyala-

rının həyata keçirilmə inkişafını, faktiki biliklərin mexaniki mənimsənilmə-

sindən yeni biliklərə sərbəst şəkildə yiyələnmə qabiliyyətini qazanmaq keçi-

dini təmin edən tədris prosesinin təşkilinin forma və metodlarının təkmil-

ləşdirilməsini nəzərdə tutur. 

Biz informatika əsrində, kompyuter inqilabının baş verdiyi əsrdə yaşayı-

rıq. Müasir həyatın bir çox sahələrində özünə möhkəm yer tutmuş kompyu-

terlər təhsil sahəsinə daha tez yol tapmışlar. Texniki və avtomatlaşdırılmış 

vasitələrin təhsil sisteminə  tətbiqi mövzusu müasir dövrdə xüsusilə aktual-

laşmışdır.

1

 Son dövrlər effektiv təlim məqsədi ilə  əksər hallarda müasir 



texniki vasitələrdən istifadə edilir. Təhsildə kompyuter və informasiya 

texnologiyalarının istifadəsi müxtəlif fənlər üzrə  təlim prosesinin məzmu-

nuna, metodlarına və təşkilatına xüsusi təsir göstərir. 

İnsan sivilizasiyasının fundamental xarakteristikası məlumatın alınması, 

toplanması, hazırlanması  və  işlədilməsindən ibarətdir.  İnformatikləşmiş 

cəmiyyətdə ilkin kompyuter tədrisinə  və müəyyən məsələlərin həlli üçün 

kompyuter vasitələrindən istifadə bacarığına yiyələnmədən müasir elmdə, 

mədəniyyətdə, istehsalatda, biznesdə  və  həyatın digər sahələrində insanın 

yaradıcı potensialının həyata keçirilməsi qeyri – mümkündür. 

 Son  illər multimediya texnologiyalarının inkişaf etməsi ilə ingilis, 

fransız, alman və digər dillər üzrə çox sayda tədris proqramları meydana 

çıxmışdır. Bu proqramlar bütün mümkün nümunələrlə  təkcə hipermətnləri 

oxumaq imkanı deyil, həmçinin dinləmə kimi klassik metodun inteqrasiya-

                                                 

 İlahiyyat fakültəsinin Dillər kafedrasının ingilis dili müəllimi 



 

 Mətanət MƏMMƏDOVA 

122 


sını  təşkil edir. Bundan başqa tələbə, müəllim və sinif tempindən asılı 

olmayaraq özü interaktiv rejimdə istədiyi qədər lazımi nümunəyə qulaq asa 

bilir. Bu proqramlardan bəziləri tələbənin tələffüzünü də  nəzarətdə saxla-

mağa qadirdir. Bununla yanaşı,  ənənəvi texnologiyalardan istifadə etmək 

çox yaxşı  nəticələr də verə bilər. Bu səbəbdən də xarici dil təlimi üzrə 

sərbəst məşğələlərdə  və  məsafəli təlimdə kompyuter texnologiyalarından 

istifadə etmək məqsədəuyğundur.

2

 



 İndi artıq hər kəs başa düşür ki, İnternet nəhəng sayda informasiya 

imkanlarına və xidmətlərə malikdir. Lakin, unutmaq olmaz ki, bu və ya digər 

təlim vasitəsinin fənn sahəsinin hansı informasiya xüsusiyyətlərinə malik 

olmasından asılı olmayaraq didaktik məsələlər, tədrisin müəyyən 

məqsədlərinə yönəldilməsi nəzərdə tutulan tələbələrin idrak fəaliyyətinin 

xüsusiyyətləri ilkin məna kəsb edir. Özünün bütün imkan və üsulları ilə 

İnternet bu məqsəd və  məsələlərin həlli vasitəsidir. Buna görə  də,  əvvəlcə 

dünya  şəbəkəsinin təqdim etdiyi üsul və xidmətlərin xarici dilin tədrisi 

praktikasında hansı didaktik məsələlərin həlli üçün faydalı olacağını 

müəyyən etmək lazımdır.  İnternet xarici dil öyrənənlər üçün autentik 

(orijinal) mətnlərdən istifadə etmək, dil daşıyıcılarına qulaq asmaq və onlarla 

ünsiyyət qurmaq, yəni, həqiqi dil mühiti kimi gözəl imkan yaradır. 

 Lakin,  həftədə üç saatlıq real təlim prosesində  və  çərçivələnmiş dil 

vasitələrinə malik ali məktəblərdə bunları neçə  həyata keçirmək 

mümkündür? İlk əvvəl yenidən İnternetin bizə təklif etdiyi imkanlardan asılı 

olmayaraq “xarici dil” fənninin xüsusiyyətlərini, dilin tədris olunduğu təlim 

müəssisəsinin növünü yada salaq. Əsas məqsəd - kommunikativ səlahiyyətin 

yaradılmasıdır, digər yerdə qalan (tədris, tərbiyə, inkişaf) məqsədlər bu əsas 

məqsədin həyata keçirilməsi zamanı yerinə yetirilir. Müasir anlamda 

kommunikativ səlahiyyət qarşılıqlı  mədəniyyətlərarası bacarıqların yaran-

masını nəzərdə tutur. Bizim dövrümüzdə məhz bu məqsəd xarici dil öyrənən 

müxtəlif tələbələr tərəfindən daha çox tələb olunan sayılır. Məzunların 

gələcək ixtisası xarici səyahətlər,  əcnəbi mütəxəssislərlə ünsiyyət 

əlaqəsindən ibarət olmasa da, dünya şəbəkəsi  İnternetdən istifadə müəyyən 

ixtisasa aid məlumatların alınması  və ötürülməsi  şərtində daha mühüm 

əhəmiyyət kəsb eidr. Şəbəkədə əsas məlumat ingilis dilindədir. Bununla belə 

İnternetdə digər dillərdə də informatika fənni inkişaf edərək təkmilləşir. 


Xarici dilin tədrisində internetin rolu 

123 


 İnternet  şəbəkəsinin məlumat ehtiyatlarına giriş kompyuter texnolo-

giyalarına kifayət qədər sərbəst yiyələnməkdən başqa hesablamalı olduğu-

muz həqiqətdir və yəqin ki, YUNESKO-nun XXI–ci əsri poliqlotlar yüzilliyi 

elan etməsi səbəblərindən biri sayıla bilər.

3

 

 Informatika  əsrinin prioritet dəyəri – məlumatdır. Bütün sahələrdə 



nailiyyətlərin yolu informasiyaya giriş  və onunla xarici dildə  işləməkdən 

keçir. “Xarici dil” fənninin spesifikası xarici dil təliminin məzmununun 

aparıcı komponenti elmin əsasları deyil, fəaliyyətin üsullarından, yəni, nitq 

fəaliyyətinin müxtəlif növləri - danışıq, oxu və yazının təlimindən ibarətdir. 

 Xarici dil fəaliyyətinin bütün növ bacarıq təşkilatının  əsasında eşitmə 

vərdişləri durur. Bu səbəbdən də, xarici dilin təlimində prioritet şifahi çalış-

malara verilir. Bu da, əgər söhbət danışıq qabiliyyətinin formalaşmasından 

gedirsə, fənnin əsas spesifikasını və tədrisin əsas çətinliyini təşkil edir. 

 Nitq  fəaliyyətinin təlimi yalnız ünsiyyətdə, yəni canlı ünsiyyətdə 

mümkündür. Buna görə isə  tərəfdaş lazımdır. Kompyuter proqramı, CD-

ROM diskləri hansı interaktivlikdə olmalarından asılı olmayaraq yalnız 

maşınla ünsiyyəti təmin etmək bacarığındadırlar.  İstisnanı  tələbənin real 

tərəfdaşı – dil daşıyıcısı ilə canlı dialoqa girməsini təmin edən kompyuter 

teleünsiyyəti təşkil edir. Bundan başqa, şahidi olduq ki, ünsiyyət səlahiyyəti 

sıx  şəkildə linqvistik, həmçinin ölkəşünaslıq səlahiyyəti ilə bağlıdır. Belə-

liklə, xarici dilin təlim sistemi elə qurulmalıdır ki, tələbələrə dilini öyrəndik-

ləri ölkənin mədəniyyəti ilə tanış olmaq imkanı yaradılsın. Məhz, bu 

səbəbdən növbəti dərsə hazırlaşaraq  şifahi nitq və oxu mövzusunda dərslər 

zəncirini planlaşdırarkən müəllim təlim vasitələrinin hər birinin didaktik 

xüsusiyyətlərini və funksiyalarını nəzərə almalı, bu və ya digər təlim vasitə-

sinin hansı metodiki məsələlərin həllində daha effektiv olacağını  təsəvvür 

etməlidir. 

 Əgər nəzərdə İnternet tutulursa, ilk əvvəl onun imkan və ehtiyaclarından 

hansı  məqsədlə istifadə etməyə hazırlaşdığımızı müəyyənləşdirməliyik. 

Məsələn: 

-

 



materiallar şəbəkəsinin dərsin məzmununa daxil edilməsi (onları təlim 

proqramına inteqrasiya etmək); 

-

 

tələbələr tərəfindən proyekt üzərində iş çərçivəsində məlumatın sərbəst 



şəkildə axtarılması; 

 Mətanət MƏMMƏDOVA 

124 


-

 

birinci və  ya  ikinci  öyrənilən xarici dilin sərbəst öyrənilməsi, 



möhkəmləndirilməsi, bilik, bacarıq və vərdişlərdə baş verən boşluqların ləğv 

olunması; 

-

 

imtahanları eksternlə (yəni, vaxtından əvvəl) yüksək səviyyədə vermək 



üçün müəyyən xarici dil kursunda müəllimin rəhbərliyi ilə  məsafəli təlim 

şəklində sistematik öyrənilməsi baxımından nəzərdə tutulur.

4

 

Bütün bu müxtəlif məsələlər vahid təlim məqsədində birləşdirilərək 



ünsiyyət səlahiyyətini formalaşdırır. Fənnin spesifikasından nəticə çıxararaq 

Internet şəbəkəsinin didaktik xüsusiyyətlərini və funksiyalarını, onun imkan 

və ehtiyatlarını bilərək şəbəkədə hansı didaktik məsələlərin həlli üçün bu və 

ya digər xidmət və ehtiyatlardan istifadə etmək olar. Yalnız, bundan sonra 

onların dərsdə  və ya dərsdənkənar vaxtlarda əyani və ya məsafəli təlim 

formasında istifadə metodikasını müəyyən etmək olar. 

Xarici dil dərslərində və dərsdənkənar fəaliyyətlərdə tələbələr İnternetin 

mətn, qrafika və səs məlumatları ilə təminat imkanlarına dəstəklənə bilərlər. 

Yerdə qalanlarını isə təlim texnologiyası həll etməlidir. 

Artıq indi hər kəs anlayır ki, İnternet nəhəng məlumat imkanlarına və 

təsiredici xidmətlərə malikdir. Lakin unutmaq olmaz ki, informasiya fənn 

mühitinin hansı xüsusiyyətlərdən ibarət olmasına baxmayaraq bu və ya digər 

təlim vasitəsinin didaktik məsələləri, tələbələrin tədrisin müəyyən məqsəd-

lərinə yönəldilmiş təfəkkür fəaliyyətinin xüsusiyyətləri birinci hesab edilmə-

lidir. Bütün imkanları sayəsində İnternet bu məqsədlərin və məsələlərin hə-

yata keçirilməsi vasitəsidir. Bu səbəbdən də, ilk əvvəl dünya şəbəkəsinin 

təqdim etdiyi dəyərli vasitə və xidmətlərin xarici dilin tədrisi praktikasında 

hansı didaktik məsələlərin həll edilməsi üçün yararlı olacağını müəyən 

etmək lazımdır.  İnternet xarici dili öyrənənlər üçün autentik mətnlərdən 

istifadə etmək, dil daşıyıcılarını dinləmək və onlarla ünsiyyət saxlamaq, bir 

sözlə təbii dil mühiti kimi unikal imkanlar yaradır. 

 Əlbəttə, dərs zamanı İnternetə birbaşa çıxış praktiki olaraq istisna edir. 

Belə ki, bizim məktəblərimizdə  İnternet çıxışına bağlanmış kompyuterlərlə 

təmin olunmuş kifayət qədər xarici dil otaqları tapmaq mümkün deyil. 

Lakin, onu söyləmək lazımdır ki, otağında bircə kompyuteri və  İnternetə 

çıxışı olan bəzi müəllimlər az da olsa dərs zamanı bu imkanlardan istifadə 

etməyə cəhd göstərirlər. Beləliklə də, burada başqa yollar axtarmaq lazımdır. 

Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, mərkəz və böyük şəhərlərdə yaşayan 



Xarici dilin tədrisində internetin rolu 

125 


ailələrin  əksəriyyəti  İnternetə real çıxışı olan kompyuterlərə malikdirlər və 

müəllim bu imkanı nəzərə almalıdır.  

İnternet  şəbəkəsinin təqdim etdiyi imkanlardan xarici dil dərslərində 

necə istifadə etmək olar? Beləliklə, bu imkanların analizinə  nəzər salaq. 

Lakin, bununla yanaşı kompyuterin bu məqsədlər üçün istifadə edilmə 

quruluşunu nəzərə almaq lazım olur: kompyuter səs platası, səs kolonları ilə, 

tərəfdaşları ilə videokonfrans aparılması üçün videokamera ilə  təchiz 

olunmuşdurmu? Səs platasına gəldikdə müasir kompyuterlərin əksəriyyəti bu 

vasitə ilə təmin edilmişdir. Lakin, kompyuterlərə qoşulmuş videokart və ya 

son zamanlar dəbdə olan videotelefonlara gəldikdə bizim ölkəmizdə bu 

ekzotika çox bahalı olduğundan kütləvi istifadəçilər üçün əlçatmazdır. Buna 

görə  də, dil daşıyıcıları ilə  şifahi ünsiyyətin təşkilat məsələsi nəzəri olaraq 

həyata keçirilə bilər, lakin praktiki şəkildə istifadəçilərin  əksəriyyətinə 

şəbəkənin bu xidməti hələ ki, əlçatmaz hesab olunur. Buradan da İnternetin 

mətn, qrafika və səs informasiyaları ilə təmin edilməsi imkanları ilə hesab-

laşmalı oluruq. Məhz, İnternet şəbəkəsinin bu imkanlarına xarici dil dərslə-

rinə  və  dərsdənkənar məşğələlərdə  tələbələrin fəaliyyətinin həyata keçiril-

məsinin üsul və vasitələrinin istifadə edilməsini analiz edək. Yerdə qalanları 

isə təlim texnologiyaları həll etməlidir. Bu imkanları nəzərdən keçirək:

5

 



-

 

dərsdən əvvəl müəllim tədris müəssisəsinin mediatekasından və ya öz 



şəxsi ev kompyuterindən  şifahi nitqə dair öyrənilən mövzu üzrə oxu üçün 

müəyyən autentik materialı seçə bilər; 

-

 

kompyuterin səs platası varsa, müəyyən texniki şərtlərlə dil 



daşıyıcılarının müəyyən məsələlər üzrə maraqlı  çıxışlarını, siyasi və dövlət 

xadimlərinin nitqlərini yazaraq şəxsi maqnitafonda lazımi həddə  qədər 

qısaltmaq olar; 

-

 



layihə üzrə  tərəfdaşların elektron poçtla alınmış  məktublarının  şifahi 

müzakirəsini keçirmək; 

-

 

əməkdaşlıq qruplarında İnternet şəbəkəsinin mənbələrindən alınmış bu 



və ya digər problemlərin müzakirəsini keçirmək; 

-

 



dil daşıyıcısı olan xalqların mədəniyyətində öyrənilən dilin mövcudluq 

spesifikasını  əks etdirən frazeologizmləri, idiomları, atalar sözlərini, yanılt-

macları, neologizmləri təşkil edən şifahi və ya yazılı məlumatların linqvistik 

analizinin aparılması; 



 Mətanət MƏMMƏDOVA 

126 


-

 

dili öyrənilən ölkənin müəlliflərinin virtual kitabxanalardan əldə edil-



miş, bədii əsərlərinin heç olmazsa müəyyən hissəsindən istifadə edilməsi. 

Bununla belə  dərs zamanı istifadə edilən yuxarıda sadalanmış bu 

imkanlarla  İnternet  şəbəkəsinin mənbələri məhdudlanmır. A.A.Andreyev

6


Yüklə 3,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   37




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin